‘Đôi bạn’: Về mối tình si thầm lặng

Nhất Linh có lẽ đã kiếm tìm và lẩy ra những ngôn từ, hình ảnh đẹp nhất để miêu tả câu chuyện của đôi bạn Dũng và Loan. Câu chuyện tình thấm đẫm chất lãng mạn của chàng thiếu niên trẻ tuổi hào hoa, và cô gái thôn quê nhạy cảm tinh tế, được tác giả kể lại bằng những nét vẽ đầy hư ảo, như một làn gió lướt nhẹ, chỉ khiến vòm lá khẽ rung, nhưng lại khiến tâm hồn rưng rưng xao động.

Hồi đó, mối tình của Dũng và Loan thực là mối tình si thầm kín. Sự khác biệt quá lớn giữa gia cảnh của hai người khiến họ hiểu rằng thật khó lòng bước đến với nhau. Họ đều cất giữ tình cảm của mình trong trái tim. Không một lời tỏ bày thẳng thắn, nhưng chỉ ánh mắt họ nhìn nhau thôi, cũng đã đủ để viết nên một bản tình ca êm dịu và say đắm. Mùi hương của tình chưa tỏ bày là thứ hương bền, mơ hồ nhưng sẽ bay mãi trong lòng.

Vừa thơ mộng vừa nồng nàn, tình yêu ấy rốt cục chỉ được ngỏ bằng mắt. Hẳn nhờ thế mà nó "mãi mãi để lại một thứ hương thơm không bao giờ phai trong đời hai người", và rồi vương vấn mãi trong tâm tư độc giả.

Ra đời cách đây 80 năm nhưng tác phẩm "Đôi bạn" của nhà văn Nhất Linh vẫn là những áng văn trác tuyệt đối với bạn đọc ngày hôm nay.

Loan là cô gái thực đẹp, và tinh tế. Nàng hiện ra dưới ngòi bút của Nhất Linh, uyển chuyển, vừa rất thực, lại vừa có sự êm ái của thơ mộng. Nàng có lẽ là cô gái đẹp nhất trong các sáng tác của Nhất Linh, vừa có thần thái mộng du, lại vừa rộn ràng chân thực. Ở nàng tỏa ra sức quyến rũ bí ẩn đầy thắm nồng.

Bên cạnh Loan là cậu Dũng, phong tư, tài mạo, tâm hồn đều rất đáng quý. Dũng là chàng trai được Nhất Linh dành rất nhiều thời gian để khai phá. Ở chàng chất chứa những khao khát tự do, phóng khoáng, nổi loạn cùng những băn khoăn của tuổi trẻ. Dũng có thể xem là một điển hình cho thế hệ thanh niên Việt Nam thời bấy giờ.

Chưa nói vội đến những băn khoăn của chàng về thời cuộc, người đọc sẽ thấy ngay ở chàng, một tấm lòng lãng mạn thơ dại với tình yêu. Chàng khao khát được ở bên cạnh Loan, nhưng chính chàng cũng sợ rằng những yên bình quẩn quanh ấy rồi sẽ giết chết mối tình mãnh liệt, mối tình mà chàng chỉ muốn được mãi mãi nâng niu ở nơi cao nhã nhất của tâm hồn mình. Bởi thế chàng quyết để cái mối tình ấy được sống bền bỉ mãi trong lòng mình. Chàng cất giữ nó trong niềm khao khát đi xa, vừa là vượt thoát khỏi cảnh sống chật chội quen thuộc chán nản, vừa là để ươm mầm hương tình ngọt ngào bất tử.

Tâm lý băn khoăn day dứt giằng co của Dũng cũng đã được Nhất Linh diễn tả bằng bút pháp miêu tả tâm lý vô cùng tinh tế, dịu dàng nhưng cũng không kém phần sắc sảo. Từng ngóc ngách tâm hồn chàng, đều được tỏ bày chân thực. Bất kể người trẻ nào cũng có thể nhìn thấy ở Dũng, hay những người bạn của Dũng là Trúc, Toại, Thái... những tâm tư, băn khoăn vừa sầu muộn vừa đẹp đẽ như bắt gặp chính tâm hồn mình. Ấy đã là cái thành công của một tác phẩm văn chương.

Bước vào Đôi bạn cũng là bước về cái thời xa vắng, đi đứng nói cười cao sang nhẹ nhõm, là được chìm đắm trong bầu không khí mà người ta sống nâng niu, e ấp, và kín đáo vô cùng.

Không khí lãng mạn cao nhã phong lưu sầu muộn là không khí chung của tiểu thuyết Đôi bạn. Đó là một bầu không khí đậm chất hoài vọng xa xăm. Một bầu không khí mà hôm nay đã hoàn toàn mất đi trong những xô xát cuộc đời, bởi thế nên nó càng đáng trân quý. Người đọc có thể neo vịn vào những nét phong lưu ấy mà vun xới, nâng niu chút xúc cảm rất đỗi đẹp đẽ của cái thuở vàng son xưa cũ ấy.

Đôi bạn đẹp. Đẹp về mọi nghĩa. Câu chuyện, xúc cảm, nhân vật, khung cảnh, tất cả đều bao trùm một màu sắc đẹp đẽ vô cùng thanh thản, dễ chịu và nó sẽ khiến một tấm lòng dịu dàng lại. Dĩ nhiên, cái buồn bã bao trùm ở cuốn tiểu thuyết này cũng là một đẹp đẽ ướt đẫm được biện giải bằng một thứ văn phong óng ánh, tươi tốt như nắng ban mai, vừa có nét đưa đẩy gợi cảm, lại điềm đạm như lời thầm thì tự sự.

Chất nội tâm chảy trôi, êm đềm lại khắc khoải của các nhân vật, đặc biệt là Dũng, được Nhất Linh tỏ bày bằng thứ văn chương khoan thai nhàn nhã. Là chuyện hư cấu ấy, mà như chuyện tâm tình nhẹ ru ở ngay đây.

Tác phẩm chú trọng vào những “dòng ý thức” của nhân vật, diễn tả tâm lý sâu xa, chứ không còn lưu tâm nhiều đến kịch tính cốt truyện như trong những tác phẩm trước đây của Nhất Linh là Đoạn tuyệt, hay Đời mưa gió... Đó là điều khiến Đôi bạn tỏa ra một mùi hương bền bỉ quyến rũ độc giả bao nhiêu thế hệ đã qua.

Độc giả sẽ không bao giờ quên mối tình sầu muộn, dang dở nhưng trọn vẹn phong lưu của đôi bạn Dũng - Loan. Đôi bạn của Nhất Linh cũng vì thế sẽ còn được nhắc nhớ mãi, bởi cái “Thuở ân ái mong manh như nắng lụa ấy”, “nghìn năm chưa dễ đã ai quên”.