Cơ hội nào cho hòa bình Nga và Ukraine?

Ngoại trưởng Nga Sergey Lavrov ngày 24/7 đã lần lượt có các cuộc gặp với Tổng thống Ai Cập Abdel Fattah Sisi và Ngoại trưởng Ai Cập Sameh Shoukry tại Cairo, trong khuôn khổ chuyến công du kéo dài 5 ngày tới một loạt nước châu Phi. Ai Cập, quốc gia đông dân nhất trong thế giới Arab, vẫn duy trì quan hệ chặt chẽ với cả Nga và Mỹ, ngay cả sau khi Moscow tiến hành chiến dịch quân sự đặc biệt tại Ukraine ngày 24/2.

Ngay trước chuyến thăm Ai Cập của ông Lavrov, tập đoàn năng lượng nguyên tử Rosatom của Nga đã khởi công xây dựng nhà máy điện hạt nhân tại Ai Cập với 4 lò phản ứng. Ai Cập cũng là một trong những nước nhập khẩu lúa mì nhiều nhất thế giới, trong khi Nga và Ukraine là những nước xuất khẩu chính mặt hàng này. Sau Ai Cập, Ngoại trưởng Lavrov sẽ tới Ethiopia, Uganda và Cộng hòa Congo nhằm thảo luận về một loạt vấn đề quốc tế và khu vực cũng như triển vọng hợp tác song phương giữa Nga và các nước này.

Trong cuộc họp báo tại Cairo, Ai Cập, Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov cho biết, Nga sẵn sàng nối lại đàm phán với Ukraine. Theo ông Lavrov, Nga đã sẵn sàng đàm phán với Ukraine “về một loạt các vấn đề”, tuy nhiên, việc nối lại tiến trình đàm phán không phụ thuộc vào phía Nga, mà phụ thuộc vào phía Ukraine. Ngoại trưởng Lavrov lưu ý rằng, “các nhà chức trách Ukraine, từ Tổng thống cho đến các quan chức cấp cao liên tục nói rằng, sẽ không có cuộc đàm phán nào cho đến khi Ukraine đánh bại Nga trên chiến trường”. Điều này cho thấy các cuộc đàm phán hòa bình phụ thuộc cục diện chiến trường.

Cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine đã bước sang tháng thứ 6, với trọng tâm là khu vực Donbass. Nga đang tiến gần hơn đến các mục tiêu đặt ra trong chiến dịch quân sự, nhưng đến nay các lực lượng của nước này vẫn chưa kiểm soát được vùng trời Ukraine. Dù có sự bất đối xứng lớn về tổng thể sức mạnh không quân giữa Nga và Ukraine, song việc Moscow sử dụng sức mạnh không quân một cách khá hạn chế đang gây ra nhiều cuộc tranh luận trên thế giới.

Đối với các nhà phân tích, một trong những diễn biến đáng ngạc nhiên nhất trong những tuần đầu tiên của cuộc chiến là việc lực lượng không quân Nga gặp nhiều khó khăn trong việc áp đảo hoàn toàn lực lượng không quân của Ukraine. Đánh giá này được rút ra từ các cuộc chiến tranh của Mỹ và NATO ở Iraq, Afghanistan và Libya, nơi máy bay phương Tây nhanh chóng càn quét bầu trời và tìm cách vô hiệu hóa hệ thống phòng thủ tên lửa của đối phương. Dù có ưu thế vượt trội so với Ukraine, nhưng lực lượng không quân Nga vẫn gặp rất nhiều thách thức trong việc xác định và phá hủy các hệ thống phòng thủ của Ukraine.

Các nhà phân tích cho rằng, việc áp đảo phòng không đối phương (SEAD) là không dễ dàng. Trên thực tế, đa số các cuộc tấn công thành công của Nga nhằm vào các hệ thống tên lửa đất đối không (SAM) của Ukraine là từ mặt đất chứ không phải trên không. Vấn đề mà Nga phải đối mặt là hệ thống phòng thủ kiên cố của Ukraine tại các sân bay quân sự và hoạt động dàn quân tại những khu vực nằm sâu trong lãnh thổ Ukraine. Máy bay chiến đấu của Ukraine thường hoạt động trong tầm phòng ngự của các lá chắn phòng không và gần căn cứ của họ.

Về phần mình, Nga vẫn chưa phát huy toàn bộ khả năng tấn công tầm xa để buộc đối phương phải giao chiến. Điều đó có nghĩa là, Ukraine dù thiếu lợi thế về quân sự, nhưng vẫn duy trì được phi đội máy bay để làm nhiệm vụ trong các khu vực có bảo vệ, hoặc hỗ trợ các hoạt động trên bộ hay trên biển. Khó khăn tiếp theo mà Moscow phải đối mặt là sự phát triển nhanh chóng của lực lượng phòng không Ukraine. Phương Tây đã chuyển giao cho Kiev rất nhiều hệ thống tên lửa phòng không như tên lửa phòng không di động Stinger, tên lửa vác vai di động MADPADS hay hệ thống tên lửa NASAMS. Và việc đưa máy bay vào tầm bắn của những tên lửa này nhằm kiểm soát không phận sẽ rất nguy hiểm.

Hạ nghị sĩ Adam Smith ngày 23/7 dẫn đầu phái đoàn nghị sĩ Mỹ đến thăm Ukraine và gặp Tổng thống Volodymyr Zelensky. Sau chuyến thăm, phái đoàn ra tuyên bố nêu rằng Mỹ cùng các đồng minh và đối tác đã ủng hộ Ukraine bằng các viện trợ kinh tế, quân sự và nhân đạo. Hồi giữa tuần trước, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin nói rằng Washington sẽ gửi thêm 4 hệ thống rốc-két HIMARS cho Ukraine, nâng tổng số hệ thống đã cung cấp lên thành 16. Ukraine đã đề nghị phương Tây cung cấp 50 hệ thống rốc két phóng loạt tầm xa (MLRS), gồm loại HIMARS M142 và loại M270. Ông Smith không chắc liệu Mỹ có đủ số MLRS như vậy hay không nhưng nói Mỹ và đồng minh sẽ cung cấp cho Ukraine nhiều nhất có thể, mục tiêu là 25-30 hệ thống, theo trang Ukrinform. Ngày 25/7, Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố lực lượng quân sự nước này đã phá hủy kho vũ khí do Mỹ cung cấp cho Ukraine, bao gồm pháo hạng nặng.

Ngoại trưởng Lavrov hôm 20/7 tuyên bố Moscow sẽ mở rộng mục tiêu ở Ukraine, không chỉ tập trung ở khu vực miền Đông. Ông Lavrov cho biết việc phương Tây cung cấp vũ khí cho Ukraine, khiến Nga phải xem xét lại kế hoạch tác chiến. Nga nhiều lần chỉ trích việc phương Tây tiếp tục "bơm" vũ khí cho Ukraine chỉ khiến xung đột kéo dài. Moscow cảnh báo, bất cứ lô vũ khí nào của nước ngoài vào Ukraine đều trở thành mục tiêu tấn công chính đáng của Nga. Các chuyên gia cho rằng Nga và Ukraine chưa sẵn sàng huy động toàn bộ sức mạnh không quân đó là do việc xây dựng một lực lượng không quân chuyên nghiệp và bài bản thường mất nhiều thời gian và sức lực, vì thế nên hai bên có lẽ không muốn đặt cược toàn bộ vào canh bạc này.

"Một chiến lược mới là cần thiết, trong đó nên tập trung vào đàm phán hòa bình và soạn thảo một đề xuất hòa bình ổn thỏa... thay vì thắng cuộc chiến này", Thủ tướng Hungary Viktor Orban phát biểu hôm 23/7 khi đang ở thăm Romania. Trước đó nhiều nhà phân tích độc lập đều cho rằng rất khó xác định người thắng kẻ thua trong cuộc chiến trên không tại Ukraine vì điều đó còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố từ tấn công tầm xa đến trinh sát tầm gần cũng như việc tiếp tế và hậu cần.

Ông Orban cho rằng quyết định áp đặt các lệnh trừng phạt đối với Moscow và cung cấp vũ khí hạng nặng cho Kiev trên thực tế đã biến châu Âu và các nước thành viên NATO trở thành những bên tham gia vào cuộc xung đột. Những nỗ lực này của các nước phương Tây cuối cùng chẳng mang lại kết quả gì. Chiến lược này đã thất bại khi các chính phủ ở châu Âu "đang sụp đổ như quân cờ domino", giá năng lượng tăng và hiện nay cần một chiến lược mới.

Theo ông Orban, chiến lược mới nên tập trung vào các cuộc đàm phán hòa bình thay vì chiến thắng trong xung đột. Ông Orban nói rằng cuộc xung đột Nga - Ukraine có thể chấm dứt sự thống trị của phương Tây và thay đổi cán cân quyền lực trên thế giới.

Sau khi Tổng thống Putin phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine ngày 24/2, các cuộc đàm phán giữa phái đoàn Nga và Ukraine đã bắt đầu từ ngày 28/2. Các bên đã tiến hành các cuộc đàm phán trực tiếp ở Belarus, Thổ Nhĩ Kỳ và tiến hành cả các cuộc đàm phán trực tuyến, song chưa đạt được kết quả cụ thể. Trung tuần tháng 5, cả Nga và Ukraine đều tuyên bố ngừng đàm phán và đổ lỗi cho nhau dẫn tới đàm phán bị đóng băng. Các nhà phân tích cho rằng, việc sớm nối lại đàm phán hòa bình giữa Nga và Ukraine còn gặp nhiều khó khăn, do hai bên còn nhiều vấn đề bất đồng và chưa chịu nhượng bộ nhau. Dư luận thế giới ủng hộ các nỗ lực thúc đẩy các bên liên quan nhanh chóng nối lại đàm phán, để giải quyết hòa bình cuộc xung đột bằng biện pháp ngoại giao, vì cuộc xung đột đã và đang tác động tiêu cực đến đại bộ phận người dân trên thế giới.

Cuộc xung đột gây ra những hệ lụy nặng nề cho thế giới, trong đó nổi bật nhất là cuộc khủng hoảng năng lượng toàn cầu dẫn tới lạm phát, giá cả tăng vọt. Hàng chục triệu tấn ngũ cốc bị mắc kẹt ở Ukraine, trong khi phân bón của Nga, Belarus bị ảnh hưởng bởi lệnh trừng phạt từ phương Tây đã làm gia tăng nỗi lo về một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu.

Nga cắt một nửa lượng khí đốt sang Đức qua Dòng chảy phương Bắc 1

Nga lật tẩy mạng lưới gián điệp lớn của Ukraine tại Kherson

Ukraine cảnh báo gây tổn thất lớn, Nga sẵn sàng nối lại đàm phán