Chấp chới cánh diều điện ảnh

Để đánh dấu sự kiện này, hội thảo “Một thập kỷ điện ảnh Việt Nam – Nhìn nhận và đánh giá” cũng đã được tổ chức, mà âm hưởng chủ đạo vẫn là than ngắn thở dài cho thực trạng khá hiu hắt và tương lai hơi mờ mịt của nghệ thuật thứ bảy nước nhà. Gay gắt nhất có lẽ là đạo diễn Đỗ Minh Tuấn, người đã làm những bộ phim có tiếng vang như “Vua bãi rác”, “Người đàn bà nghịch cát”, “Ký ức Điện Biên”… khi ông thẳng thắn cho rằng: “Chúng ta không có phim hay, vì chúng ta đã quá dễ dãi trong việc cho các đạo diễn làm phim.

Nếu như ở Nhật Bản, Hàn Quốc, đạo diễn trẻ ra trường vài năm còn chưa được giao phim, sau vài năm mới được làm phim một tập thì ở ta, vừa ra trường đạo diễn có thể đã làm phim, thậm chí là phim dài tập. Suốt 10 năm qua, chúng ta vẫn làm phim theo lối cũ, vẫn cách kể chuyện cũ, thậm chí là cũ hơn cả những phim làm từ giữa thế kỷ trước. Mọi thứ đều rõ ràng tốt xấu, phân định rõ địch, ta, đang kể câu chuyện của nhà này thì phải kể hết mới sang câu chuyện nhà khác. Cả chặng đường 10 năm qua, đã có cảnh quay nào hấp dẫn để chúng ta xem đi xem lại không chán? Lời thoại thì ngô nghê, quá thừa, không có câu nào đắt giá. Diễn viên đích thực không có, toàn ca sĩ, hoa hậu đi đóng phim. Thật thảm hại!”.

10 năm giải được đưa ra công chúng với không ít hồi hộp và hy vọng, nhưng Cánh Diều không thể bay cao, bay xa như chờ đợi. Lý do rất đơn giản, giải thưởng này vẫn giống như một phiên bản của Liên hoan phim toàn quốc, khiến Cánh Diều không khác gì cơ hội mở dành cho những bộ phim chưa đoạt được Bông sen Vàng hoặc Bông sen Bạc. Lẽ ra, xưng danh sáng tạo của Hội Điện ảnh Việt Nam thì Cánh Diều phải chọn được hướng đi riêng, hoặc đột phá tuyên dương những tìm tòi khác lạ về kỹ thuật dàn dựng của giới làm phim, hoặc mạnh mẽ tôn vinh những ý tưởng gai góc gây tranh cãi về nội dung của từng bộ phim. Đáng tiếc thay, Cánh Diều vẫn cứ lừng khừng một đoạn dây ngắn vừa thả lên vừa giật xuống trước ánh mắt khán giả mộ điệu vốn lắm tin yêu ngày càng ngả dần sang ngao ngán!

10 năm mà Cánh Diều xuất hiện, điện ảnh nước ta cũng lác đác vài bộ phim nức lòng nức dạ người xem như “Mùa len trâu”, “Áo lụa Hà Đông”, “Dòng máu anh hùng” hay “Cánh đồng bất tận”. Thế nhưng, dăm đốm sáng nhờ nỗ lực năm, bảy cá nhân không đủ để làm nên diện mạo một thập kỷ điện ảnh. Để tìm ra những bất cập của điện ảnh Việt Nam không khó. Thậm chí có những nhà biên kịch, những nhà quản lý và những đạo diễn có mặt hết tọa đàm này đến diễn đàn nọ cũng chỉ nêu được mấy câu trách móc chung chung một cách vu vơ. Những người làm nghề vẫn có thói quen đổ lỗi cho nhau, nhưng xét từng yếu tố cấu thành một tác phẩm điện ảnh, thì rõ ràng vừa thiếu đồng đều vừa yếu đồng đều. Nếu nói kịch bản kém cũng chưa hẳn. Bằng chứng là nhiều bộ phim nước ngoài nổi tiếng, nhưng khi Việt hóa thì chất lượng thật ê chề!

Điện ảnh Việt Nam dù đi sau điện ảnh thế giới khoảng nửa thế kỷ, nhưng đã sớm mắc căn bệnh tuổi già, đó là hay nhắc ngày xưa phim hay thế kia, ngày xưa quay phim đẹp thế kia, ngày xưa diễn viên giỏi thế kia. Khổ thân, tất cả cứ xoay như đèn cù, mà quên mất một điều, chỉ đến khi đất nước hội nhập thì khán giả Việt mới có dịp tiếp xúc nhanh chóng và đầy đủ với điện ảnh nhân loại. Không những đầu tư xây dựng hệ thống rạp chiếu hiện đại, mà những nhà kinh doanh điện ảnh còn nhanh nhạy mua bản quyền trình chiếu những bộ phim mới nhất với lịch chiếu gần như cùng thời điểm với Mỹ, Pháp hoặc Trung Quốc.

Hơn nữa, với sự cập nhật của Internet, những không khó khăn gì để xem được những phim kinh điển hoặc những phim đoạt giải Oscar. Bây giờ khán giả đã có tiêu chuẩn để so sánh và cũng đã có nhu cầu được so sánh, làm cho vóc dáng không mấy đẫy đà của phim Việt trở thành gầy gò thêm một chút. Đạo diễn – NSND Đặng Nhật Minh ở tuổi ngoài 70 đúc kết kinh nghiệm: “Có một điều mà không ai nghĩ ra là chúng ta còn kém tài, lực yếu quá, không tâm huyết, không sâu sắc, không đam mê, không làm cái gì cho đến nơi đến chốn, đó là lỗi chính. Khi nào các nhà điện ảnh tự nhận lỗi chính mình thì lúc đó may ra mới biến chuyển được!”.

Không ai có quyền sốt ruột. Muốn phô diễn bản sắc Việt Nam trên màn bạc, không thể không đầu tư tương thích. Hãy để phim tư nhân vận hành theo túi tiền và theo thị hiếu của tư nhân. Ngay tại giải Cánh Diều 2012, có đến 10 phim tư nhân gửi tham dự, chứng tỏ hành trình xã hội hóa điện ảnh cũng đang có những dấu hiệu khả quan. Còn phim được làm từ ngân sách cần lựa chọn quyết liệt, thay vì chia nhỏ hầu bao mỗi năm làm 2-3 phim, chỉ nên làm một phim thôi. Khi có kinh phí lớn thì mới có thể đòi hỏi giá trị kịch bản tối ưu, đòi hỏi hậu trường tỉ mỉ từng chi tiết và đòi hỏi chiến lược quảng bá đưa phim ra rạp.

Dù có vẻ lý tài, thì chúng ta cũng phải thẳng thắn để nói với nhau rằng, trong điện ảnh không có chuyện ý tưởng cao siêu được thực hiện bằng nguồn vốn bé xíu. Vì thói quen “trông giỏ bỏ thóc”, nhiều bộ phim của chúng ta trang trí khá tạm bợ, khiến không ai nỡ đòi hỏi yếu tố mỹ thuật. Cũng vì thói quen “trông giỏ bỏ thóc”, các đạo diễn không dám dàn dựng đại cảnh, mà còn cắt giảm tốt đa đạo cụ. Làm phim kiểu “khéo co thì ấm”, nên không thể trách khi xem phim đề tài lịch sử mà chứng kiến vị tướng ra trận lại cưỡi một con ngựa ốm trơ xương.

Trong giấc mộng toàn cầu hóa, điện ảnh càng cần nhân sự có trình độ quốc tế, vì làm phim vừa có tính thăng hoa nghệ thuật vừa có tính cụ thể khoa học, không thể đánh cược bằng năng khiếu bẩm sinh, mà người tài phải được rèn luyện trong một môi trường chuyên nghiệp thực sự. Mặt khác, điện ảnh không thể trông vào bất kỳ cá thể đột biến nào, mà phải nhờ vào tập thể cùng đẳng cấp tư duy. Một nhà sản xuất không đủ trình độ thì không thể hình dung đầy đủ một kịch bản khi thẩm định. Một đạo diễn hạn chế tầm vóc thì không thể tự tin chọn diễn viên theo yêu cầu vai diễn, đành phải dựa vào tên tuổi chân dài để có chỗ dựa cho sự thành bại của bộ phim.

Thử hình dung, một thế hệ những người làm điện ảnh được đào tạo bài bản tại các quốc gia có nền điện ảnh tiên tiến, thì nguyên cớ gì họ lại làm phim… dở, khi bản thân thấu đáo phương pháp làm ra phim hay! Chiến lược cho điện ảnh là một chiến lược dài hạn và căn cơ. Mơ dùm điện ảnh Việt Nam theo chuẩn của Hollywood thì hơi xa xỉ, chỉ cần điện ảnh Việt Nam biết cách khai thác triệt để vốn liếng văn hóa để làm phim như Bollywood cũng đủ công chúng mãn nguyện rồi!

Lê Thiếu Nhơn