Lời giải cho bài toán lao động nông nghiệp

Người trẻ không mặn mà với nông nghiệp

PV: Ông có nhận xét gì về lực lượng lao động nông nghiệp hiện nay?

GS.TS Võ Tòng Xuân

GS.TS Võ Tòng Xuân: Ở nông thôn Việt Nam nói chung và Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) nói riêng, lực lượng tham gia sản xuất nông nghiệp phần lớn là những “lão nông”, sản xuất cá thể và dựa vào kinh nghiệm lâu đời là chính, việc áp dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến chưa nhiều. Lực lượng trẻ có trình độ tham gia vào lực lượng lao động nông nghiệp rất ít. Nông thôn nhìn quanh chỉ thấy toàn người già và trẻ nhỏ.

Trường dạy nghề ở các huyện được trang bị quá sơ sài. Thanh niên thì muốn học cao hơn, không mấy ai chọn học nghề, nhất là nghề nông, cứ đổ xô vào những ngành “hot” như tài chính, ngân hàng… để rồi thất nghiệp quá nhiều bởi thực tiễn nhu cầu sử dụng những chuyên môn đó không nhiều.

Đa số các bạn trẻ hiện nay không mặn mà với nông nghiệp. Đó là một vấn đề lớn của nền nông nghiệp nước ta hiện nay.

PV: Và đó cũng là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng năng suất lao động nông nghiệp hiện nay rất thấp, nghịch lý là nông nghiệp chỉ chiếm 16% trong GDP, nhưng lao động chiếm hơn 42%, thưa ông?

GS.TS Võ Tòng Xuân: Dễ thấy rằng cường độ lao động nông nghiệp ở Việt Nam so với quốc tế còn thua xa, năng suất lao động nông nghiệp còn rất thấp. Ngoài lý do trên, ở nông thôn Việt Nam, cụ thể là ĐBSCL còn tồn tại một thực tế thế này. Với nghề trồng lúa, trung bình 1 lao động chỉ mất khoảng dưới 100 ngày/năm. Trong khi đó, hiện tại, hầu như bất cứ công việc gì nông dân cũng thuê dịch vụ chứ không tự tay làm như ngày xưa nữa. Chẳng hạn như hợp đồng thuê máy cày, máy xới, máy sạ hàng, hợp đồng cung cấp phân bón, bơm nước vào ruộng, rồi đến hợp đồng thu hoạch.

Năng suất lao động ngành nông nghiệp rất thấp (ảnh minh họa)

Máy móc làm nhanh, thời gian của nông dân còn quá nhiều nhưng không có cơ hội để làm việc gì khác kiếm thêm thu nhập vì đa số nông dân không được đào tạo nghề. Từ đó dẫn đến năng suất lao động của lực lượng lao động nông nghiệp ở nông thôn thấp.

PV: Theo ông, tại sao bao năm qua, nông nghiệp chúng ta vẫn cứ sản xuất theo kiểu cá thể nhỏ lẻ như thế?

GS.TS Võ Tòng Xuân: Có một thực tế là hiện nay có rất ít hợp tác xã (HTX) hấp dẫn để thu hút nông dân tham gia.

Nhìn sang bên Nhật Bản, nếu nông dân không tham gia HTX thì sẽ cảm thấy bị thua thiệt. Nhà nước Nhật Bản có những chính sách ưu đãi, hỗ trợ cho HTX nông nghiệp rất tốt, có thể là vay vốn ưu đãi với lãi suất thấp, giúp đỡ kinh phí để làm những dự án… Ví dụ, nếu nông dân muốn trồng hoa màu trong mùa đông thì từ trung ương đến địa phương sẽ hỗ trợ kinh phí để mua sắm vật tư làm nhà kính. Nông dân thấy rằng, nếu vào HTX thì họ cũng được canh tác trong nhà kính này mà không phải bỏ ra nhiều tiền, năng suất thu hoạch lại cao hơn, tại sao không tham gia?

Chúng ta chưa có chính sách như vậy, thậm chí là ngược lại. Nông dân đang làm ăn cá thể thì được tự do, làm bao nhiêu hưởng bấy nhiêu, trong khi đó vào HTX thì không còn tự do, lại phải đóng tiền vào HTX, phải đóng thuế. Tôi đã nghe rất nhiều nông dân than rằng, họ đang làm ở ngoài tự do, vào HTX thì bắt đóng thuế và đủ loại tiền nữa nên không muốn vào.

Như vậy, nông nghiệp nước ta chủ yếu sản xuất theo kiểu nhỏ lẻ, manh mún không phải lỗi hoàn toàn do tập quán của nông dân mà Nhà nước chưa có những chính sách hấp dẫn để khuyến khích nông dân tham gia các HTX. Cũng vậy, lực lượng sản xuất nông nghiệp thiếu vắng những thanh niên có trình độ khoa học kỹ thuật là bởi vì chưa có chính sách khuyến khích để thanh niên theo đuổi lĩnh vực nông nghiệp.

Thanh niên 9X Võ Văn Tiếng nổi tiếng với sản phẩm lúa gạo sạch Tâm Việt ở Đồng Tháp

PV: Công bằng mà nói, thời gian gần đây, một số bạn trẻ đã mạnh dạn khởi nghiệp bằng nông nghiệp công nghệ cao và đã có những thành công. Nếu Nhà nước có chính sách thu hút hấp dẫn thì nông nghiệp sẽ nhanh chóng đổi khác với lực lượng lao động trẻ?

GS.TS Võ Tòng Xuân: Cũng rất khó cho thanh niên vì như tôi đã nói, hiện tại, ngành nông nghiệp chưa có những chính sách khuyến khích để người trẻ tự tin làm giàu trên mảnh đất của mình. Thanh niên ở quê, hoặc là chọn ly hương đến các thành phố lớn để tìm cơ hội, hoặc nếu ở quê, họ cũng chẳng mấy mặn mà với nghề nông. Việc làm thì ít, thời gian thì nhiều vô kể, mà ông bà ta đã nói “Nhàn cư vi bất thiện” nên thanh niên ở quê bây giờ cũng có nhiều tệ nạn: nhậu nhẹt, cờ bạc…

Sâu xa nữa là đi học cũng chán, thầy cô dạy không hấp dẫn, giáo dục quá lý thuyết, nặng thành tích từ mầm non cho đến hết trung học phổ thông. Ngày nay học để thi chứ không phải học để biết, để áp dụng vào thực tế làm việc. Học xong lớp 12, các em vẫn còn lơ ngơ, phải học đại học, học xong đại học vẫn chưa xong, ra ngoài phải đào tạo lại mới làm được việc… Nói chung, ngành giáo dục phải đổi mới quyết liệt chương trình học để từ đó có thể hun đúc tinh thần ham học, sáng tạo và áp dụng thành công kiến thức đã học. Có như vậy mới mong có thế hệ thanh niên giỏi được.

Giải bài toán lực lượng lao động nông nghiệp

PV: Chính phủ kêu gọi phát triển nông nghiệp theo hướng hiện đại, công nghệ cao. Theo ông, cơ hội áp dụng mô hình đó đối với ĐBSCL thế nào?

GS.TS Võ Tòng Xuân: Nông nghiệp nói chung và vùng ĐBSCL nói riêng rất cần phát triển theo hướng đó, đó là hướng đi lâu dài, bền vững. Song, hiện nay chúng ta chưa thật sự sẵn sàng, từ lực lượng lao động đến kinh phí. Chúng ta chưa có đội ngũ hùng hậu lao động nông nghiệp có trình độ kỹ thuật cao, vốn đầu tư khá lớn và vượt quá khả năng của nhiều người, dẫu họ rất mong muốn… Đó là một bài toán lớn của ngành nông nghiệp nước ta.

PV: Để giải bài toán này, trước mắt chúng ta cần làm gì?

GS.TS Võ Tòng Xuân: Tôi có lần đã đề cập đến giải pháp hợp tác “4 nhà”, đó là giải pháp hữu hiệu trước mắt để thúc đẩy phát triển nông nghiệp Việt Nam. “4 nhà” gồm nhà nông, nhà chính sách, nhà chế biến sản phẩm và cuối cùng là nhà tiêu thụ sản phẩm. “4 nhà” này liên kết lại với nhau một cách chặt chẽ, bài bản sẽ tạo thành một chuỗi liên kết vững chắc, khép kín. Khi nhà tiêu thụ sản phẩm có lãi thì sẽ chia lại cho các “nhà” còn lại trong chuỗi; khi đó người nông dân sản xuất mà không phải lo đầu ra, họ làm theo đặt hàng của doanh nghiệp chế biến trong chuỗi và doanh nghiệp này gắn với doanh nghiệp tiêu thụ sản phẩm trên thị trường.

Giải pháp này tôi đã đề xuất cách đây khá lâu rồi, một số nơi đã thực hiện và đã cho thấy hiệu quả. Vấn đề là cần mở rộng quy mô ra hơn nữa.

Cần áp dụng khoa học kỹ thuật trong canh tác nông nghiệp

PV: Cuối cùng, làm thế nào để ngành nông nghiệp có thể thu hút được người trẻ dấn thân vào, từ đó tạo ra một lực lượng lao động mới, đáp ứng yêu cầu của nông nghiệp hiện đại, đưa ngành nông nghiệp phát triển hơn?

GS.TS Võ Tòng Xuân: Ngoài việc Nhà nước cần có những chính sách để khuyến khích người trẻ khởi nghiệp bằng nông nghiệp thì bản thân họ phải hiểu, đam mê, bởi có như thế họ mới dấn thân và bỏ vốn ra làm được.

Thứ hai, muốn làm gì, muốn người khác đầu tư cho bạn làm thì trước tiên bạn phải chứng minh mình có đủ thực lực, đủ tài năng và kinh nghiệm. Các nhà đầu tư không bao giờ nhắm mắt bỏ tiền vào một thùng không đáy, cho người không đủ năng lực. Chính vì thế, các bạn cần phải học thật giỏi, phải trang bị cho mình những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm vững chắc để bắt đầu khởi nghiệp.

Có thể nói, nông nghiệp nước ta có cất cánh được hay không là phần lớn nhờ vào lực lượng lao động tiến bộ sau này.

PV: Trân trọng cảm ơn giáo sư!