Tư liệu quý “Thành Hà Nội – Dấu ấn một thời”

Triển lãm do Trung tâm lưu trữ quốc gia I phối hợp với Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long - Hà Nội tổ chức nhân dịp kỷ niệm 15 năm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam (23/11/2004 - 23/11/2019).

Lễ cắt băng khai mạc triển lãm

Triển lãm gồm hai phần: Nhà Nguyễn với thành Thăng Long - Hà Nội; Người Pháp với thành Hà Nội. Triển lãm giới thiệu gần 100 tài liệu, tư liệu, bản đồ, bản vẽ, hình ảnh tiêu biểu về Thành Hà Nội giai đoạn từ 1802 đến 1945. Đặc biệt tại triển lãm này, lần đầu tiên các tài liệu Châu bản triều Nguyễn, Di sản tư liệu thế giới của UNESCO được trưng bày trong không gian của Di sản văn hóa – Hoàng thành Thăng Long.

Đặc biệt, triển lãm khai thác sự đa dạng, phong phú của nguồn tài liệu Châu bản triều Nguyễn kết hợp với tài liệu tiếng Pháp gồm hình ảnh, bản đồ, bản vẽ về thành Thăng Long – Hà Nội, nhằm phản ánh một cách sinh động, chân thực về quá trình xây dựng, thay đổi cấu trúc không gian thành Thăng Long – Hà Nội dưới thời Nguyễn và sự tác động của người Pháp (1802 – 1945); khẳng định hơn nữa về giá trị của khu Trung tâm Hoàng thành Thăng Long trên các khía cạnh về nghệ thuật kiến trúc, kỹ thuật xây dựng, quy hoạch đô thị.

Dưới thời Nguyễn, thành Thăng Long – Hà Nội dù không còn giữ vị trí là trung tâm đầu não đất nước song nơi đây vẫn đóng một vai trò chính trị quan trọng. Năm 1802, vua Gia Long đã đặt thành Thăng Long làm thủ phủ của Trấn Bắc thành, quản lý 11 nội ngoại trấn (Bắc Bộ). Vua Gia Long giữ nguyên tên Thăng Long nhưng cho đổi chữ Long trong nghĩa là Rồng thành chữ Long với nghĩa là Thịnh vượng.

Năm 1804, điện Kính Thiên, công trình kiến trúc tiêu biểu và nổi tiếng thời Lê trở thành địa điểm chính đặt hành cung của các vị vua triều Nguyễn mỗi khi tuần du ra khu vực phía Bắc. Trong nhiều năm sau này, hành cung ở Thăng Long liên tục được sửa chữa. Năm 1841, vua Thiệu Trị cho xây dựng thêm một số công trình gồm một chính điện 5 gian và một hậu điện, điện Thị Triều, điện Cần Chánh và cửa Chu Tước. Xung quanh hành cung có tường bảo vệ. Cho đến những năm 70 của thế kỷ XIX, hành cung được phản ánh khá rõ trong các ghi chép, các bức ảnh và bản đồ cổ do người Pháp vẽ và đây được coi là “một trong những tuyệt tác của kiến trúc An nam”.

Năm 1831 vua Minh Mệnh đã tiến hành cải cách hành chính, chia đặt các tỉnh trong cả nước, trong đó có tỉnh Hà Nội. Thành Thăng Long trở thành trị sở của tỉnh Hà Nội.

Thành Thăng Long – Hà Nội được nhà Nguyễn cho xây dựng theo kiểu Vauban, trên nền của tòa thành cũ thời Lê. Đây là kiểu thành lũy có nguồn gốc tại Pháp và được đưa về Việt Nam vào cuối thế kỷ XVIII. Thành hình vuông, chu vi hơn 1285 trượng (khoảng 5 km). Tường thành cao hơn 1 trượng (khoảng 4 m), dày 4 trượng ( khoảng 16 m), phía dưới xây bằng đá xanh, đá ong, phía trên bằng gạch hộp. Thành mở 5 cửa: bắc, đông, tây, đông nam và tây nam.

Bước sang nửa cuối thế kỷ XIX, trong bối cảnh phức tạp của thế giới và khu vực, chính quyền nhà Nguyễn phải đối mặt với âm mưu của xâm lược từ thực dân Pháp. Sau khi chiếm được Nam kỳ, từ năm 1873 – 1882, thực dân Pháp đã 2 lần đánh chiếm thành Hà Nội với dã tâm xâm chiếm Hà Nội cũng như Bắc kỳ, làm chủ dòng sông Hồng, thuận tiện trong việc giao thương với Trung Quốc. Hiệp ước Hác-Măng (1883) ký kết giữa triều đình nhà Nguyễn với Pháp là kết quả của âm mưu đó.

Thành Hà Nội trong giai đoạn này (1883 – 1897) đã chịu sự can thiệp sâu sắc của quân đội Pháp. Trong những năm đầu sau khi chiếm được thành Hà Nội, quân đội Pháp đã tận dụng các công trình cũ và cho xây dựng thêm nhiều doanh trại quân đội trong thành làm trụ sở chỉ huy. Tuy nhiên, ngày 28/7/1893, Hội đồng thị chính thành phố Hà Nội (thành lập năm 1888) đã đề nghị phá bỏ các tường thành, và nửa góc Tây của thành, để xây một khu phố mới kiểu Âu. Kế hoạch giáng cấp và phá hủy thành Hà Nội được hoàn thành vào năm 1897.

Từ năm 1897 cho đến năm 1945 và trước khi quân Pháp rút khỏi Hà Nội vào năm 1954, khu vực thành Hà Nội là đại bản doanh của quân đội Pháp tại Đông Dương.

Khu thành cổ Hà Nội hiện nay là một phần còn lại của trục trung tâm tòa thành Vauban năm xưa, gồm: Kỳ Đài, Đoan Môn, nền Điện Kính Thiên, Hậu Lâu (lầu Tĩnh Bắc) và Cửa Bắc. Cùng với những dấu tích khảo cổ học được phát hiện tại khu vực 18 Hoàng Diệu, địa điểm này đã được UNESCO vinh danh trở thành di sản văn hóa thế giới vào năm 2010.

Các đại biểu tham quan triển lãm

Phát biểu tại triển lãm, Cục trưởng Cục Văn thư Lưu trữ Nhà nước Đặng Thanh Tùng nhấn mạnh: “Triển lãm là minh chứng cho sự hợp tác hiệu quả, lâu dài giữa Cục Văn thư Lưu trữ nhà nước và Trung tâm Bảo tồn Di sản Thăng Long – Hà Nội; đồng thời cũng là cơ hội để hai cơ quan chia sẻ, phát huy giá trị tài liệu lưu trữ cũng như các Di sản văn hóa, Di sản tư liệu đã được UNESCO công nhận”.

Triển lãm được diễn ra từ ngày 22/11 tại Trung tâm Bảo tồn di sản Thăng Long – Hà Nội (số 19 Hoàng Diệu, Ba Đình, Hà Nội).

Nguyễn Hoan

	Festival Văn hóa Việt – Giao lưu Quốc tế 2019 tại Hoàng thành Thăng Long
	Khám phá “Cuộc sống ngoại thành Hà Nội” qua ảnh
	Quy hoạch Hoàng thành - làm được không?