TS. Tô Văn Trường: Nên xây dựng mô hình "GDP chất lượng"

Theo TS. Tô Văn Trường, trong hơn ba thập kỷ qua, Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kinh ngạc trong tăng trưởng kinh tế, với GDP tăng trưởng trung bình khoảng 6 -7% mỗi năm. Tuy nhiên, khi đứng trước ngưỡng cửa của sự phát triển cao hơn, câu hỏi không còn là "Việt Nam tăng trưởng nhanh đến đâu?" mà là "Tăng trưởng đó có bền vững và mang lại giá trị thực sự cho người dân không?". Để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình – một kịch bản mà nhiều quốc gia đang phát triển đã mắc phải, Việt Nam cần chuyển từ việc chạy theo con số GDP sang xây dựng một mô hình "GDP chất lượng", nơi tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển bền vững, công bằng xã hội và nâng cao chất lượng sống.

Phương pháp tính GDP: Từ con số đến ý nghĩa thực tế

Tăng trưởng GDP của Việt Nam trong những năm qua là minh chứng rõ ràng cho sự nỗ lực của Chính phủ và người dân. “Tuy nhiên, những bất cập trong việc thu thập và đánh giá số liệu đang làm mờ đi bức tranh thực tế của nền kinh tế. Những thiếu sót trong hệ thống thống kê không chỉ ảnh hưởng đến nhận định của các nhà đầu tư và tổ chức quốc tế, mà còn có thể dẫn đến các quyết sách sai lầm trong điều hành kinh tế vĩ mô. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải cải thiện chất lượng số liệu thống kê, hướng đến sự minh bạch và chính xác hơn, nhằm xây dựng niềm tin trong và ngoài nước đối với nền kinh tế Việt Nam”, TS. Tô Văn Trường cho biết.

Bên cạnh đó, theo TS. Trường một số báo cáo gần đây ông biết có sự chênh lệch số liệu xuất khẩu có thể lên tới hàng tỷ USD mỗi năm, khiến các nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư khó đưa ra quyết định chính xác. Nguyên nhân chủ yếu là sự thiếu đồng bộ trong phương pháp thu thập dữ liệu, sự chồng chéo trong báo cáo giữa các cơ quan, và việc chưa áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế một cách đầy đủ.

Ngoài ra, Tổng cục Hải quan chỉ thống kê xuất khẩu hàng hóa qua cửa khẩu, trong khi Tổng cục thống kê theo nguyên tắc phải tính cả xuất nhập khẩu dịch vụ như ngân hàng, điện thoại, bưu điện… và cả buôn lậu.

TS. Tô Văn Trường cho rằng, Việt Nam cần chuyển từ việc chạy theo con số GDP sang xây dựng một mô hình "GDP chất lượng", nơi tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển bền vững, công bằng xã hội và nâng cao chất lượng sống.

Hiện nay, GDP là chỉ số quan trọng để đánh giá sức khỏe nền kinh tế, nhưng không phải là thước đo duy nhất phản ánh chất lượng tăng trưởng và đời sống người dân. Việt Nam đang đạt được những con số ấn tượng về GDP, nhưng để phát triển bền vững và vượt qua bẫy thu nhập trung bình, chúng ta cần nhìn xa hơn các con số này.

Trong cách tính GDP hiện nay, theo TS. Tô Văn Trường có ba phương pháp tính GDP cơ bản: thứ nhất, cộng thu nhập của các thành phần kinh tế lại; thứ hai là cộng chi tiêu của các thành phần kinh tế lại; và thứ ba là lấy giá trị sản xuất ra, trừ đi chi phí sản xuất rồi cộng lại.

Theo nguyên tắc, ba phương pháp này phải cho kết quả bằng nhau. Nếu có sự sai biệt lớn, cần phải xem xét lại số liệu và có thể phải thay đổi toàn bộ cách thu thập thông tin. Cả khi tính cho cả nước hay cho từng tỉnh đều phải đảm bảo tính nhất quán. Thêm vào đó, nếu tính thêm các cân đối tài chính để xem xét các khoản vay mượn từ nước ngoài, thì lại có thêm một phương pháp khác để kiểm tra tính toán của ba phương pháp trên.

Hiện nay, Việt Nam chủ yếu áp dụng phương pháp thứ ba ở trung ương và các tỉnh. Trong khi ở Trung ương có một số cách để kiểm tra tính chính xác, thì ở tỉnh, phương pháp này lại thiếu các biện pháp kiểm tra độ chính xác. Việc so sánh số liệu giữa Trung ương và các địa phương cũng thường xuyên có sự khác biệt. Vấn đề này khá chuyên môn sâu, nên dù đưa ra dư luận cũng khó giải quyết.

Tuy nhiên, theo TS. Trường hiện nay có một số ý kiến cho rằng, để có cái nhìn chính xác hơn, việc chuyển sang sử dụng GDP theo giá cố định (real GDP) hoặc bổ sung các chỉ số phụ như GDP bình quân đầu người điều chỉnh theo sức mua (PPP) là cần thiết. Ví dụ, theo Ngân hàng Thế giới (World Bank), GDP thực tế của Việt Nam năm 2023 đạt khoảng 430 tỷ USD, nhưng khi điều chỉnh theo PPP, con số này tăng lên hơn 1.200 tỷ USD, cho thấy sức mua thực tế của người dân cao hơn so với số liệu bề mặt.

Đồng thời, cần hiểu rõ nội hàm của PPP. Đây là chỉ số không dựa trên đồng USD trên thị trường. Ví dụ, nếu GDP tính bằng tiền Việt là 10.221.814,69 tỷ đồng, với tỷ giá hối đoái trung bình trong năm là 23.787 đồng/USD, GDP theo hối suất thị trường sẽ là 430 tỷ USD. Nhưng nếu sử dụng PPP, tỷ giá này thấp hơn, khiến GDP tăng gần gấp ba lần, vì cùng một sản phẩm ở Việt Nam có giá rẻ hơn nhiều so với các nước khác.

Hơn nữa, khi tính PPP, cần tính cả dịch vụ, mà dịch vụ lại không thể xuất khẩu. Ví dụ, cắt tóc ở Việt Nam có giá khoảng 60.000 đồng (dưới 3 USD), trong khi ở Mỹ là 30 USD. Hối suất PPP chỉ là 2.000 đồng, không phải 23.787 đồng. Chính vì vậy, GDP tính theo PPP ở Việt Nam cao gấp ba lần so với tính theo hối suất thị trường. Mỹ sử dụng PPP để tính đóng góp của các nước vào ngân sách Liên Hiệp Quốc nhằm làm Trung Quốc đóng góp nhiều hơn.

Nếu tính theo PPP, sức mua của người Việt Nam không thấp như tính theo hối suất thị trường, nhưng sức mạnh kinh tế của một quốc gia trên thị trường thế giới phải dựa vào khả năng xuất khẩu, mà hàng hóa mới là sản phẩm có thể xuất khẩu được.

Thêm vào đó, GDP truyền thống không phản ánh đầy đủ các yếu tố như bất bình đẳng thu nhập, ô nhiễm môi trường hay chất lượng giáo dục – những yếu tố quyết định sự phát triển bền vững. Vì vậy, Việt Nam có thể tham khảo các chỉ số bổ sung như chỉ số phát triển con người (HDI) hoặc chỉ số kinh tế xanh (GEI) để đánh giá một cách toàn diện hơn.

“Ngoài ra, chúng ta cũng cần lưu ý rằng cách tính GDP theo thu nhập, tổng thu nhập sẽ bằng thu nhập của nhà nước (thuế đánh vào sản xuất và thặng dư trong doanh nghiệp hoặc hoạt động nhà nước) cộng với thu nhập của doanh nghiệp (lợi nhuận) và thu nhập của lao động (lương bổng). Tổng thu nhập cũng chính là giá trị tăng thêm cộng với thuế đánh vào sản xuất”, TS. Tô Văn Trường lưu ý thêm về cách tính GDP.

Nhiều chuyên gia cho rằng cách thống kê GDP hiện nay chỉ mang tính tham khảo.

Nếu sử dụng bảng cung và cầu để tính chi tiết cho từng sản phẩm, từng hoạt động sản xuất và từng loại thu nhập, ba phương pháp này phải đưa ra cùng một giá trị.

GDP chất lượng - Tầm nhìn cho một tương lai bền vững

Theo TS. Tô Văn Trường, trong quá khứ, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam chủ yếu dựa vào ba trụ cột: đầu tư cơ sở hạ tầng, xuất khẩu giá trị thấp, và dòng vốn FDI. Mô hình này đã mang lại một số thành công ban đầu, nhưng cũng bộc lộ nhiều hạn chế, như sự phụ thuộc vào lao động giá rẻ, khai thác tài nguyên không bền vững, và năng suất lao động thấp so với khu vực. Theo Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), năng suất lao động của Việt Nam năm 2023 chỉ bằng 1/3 của Malaysia và 1/5 của Singapore.

Để vượt qua những thách thức này, Việt Nam đang chuyển dịch sang mô hình tăng trưởng mới, dựa trên tri thức, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Chính phủ đã ban hành chiến lược phát triển khoa học và công nghệ đến năm 2030, với mục tiêu nâng cao tỷ trọng đóng góp của kinh tế số lên 30% GDP vào cuối thập kỷ này.

TS. Trường cho rằng, tăng trưởng GDP không chỉ đơn thuần là con số trên báo cáo mà phải là thước đo cho sự thịnh vượng của toàn xã hội. Một "GDP chất lượng" cần đảm bảo bền vững môi trường như giảm thiểu ô nhiễm và sự phụ thuộc vào tài nguyên thiên nhiên, hướng tới nền kinh tế tuần hoàn; Công bằng xã hội là thu hẹp khoảng cách giàu nghèo, đảm bảo lợi ích kinh tế đến với mọi tầng lớp dân cư; Và nâng cao chất lượng sống như đầu tư vào y tế, giáo dục và tạo cơ hội việc làm để cải thiện đời sống người dân.

Hiện nay, Việt Nam đang có cơ hội lớn để trở thành một hình mẫu phát triển trong khu vực, nhưng để đạt được điều này, cần sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy và chính sách. Việc áp dụng các công cụ đo lường hiện đại, khuyến khích đổi mới sáng tạo, và lấy người dân làm trung tâm của sự phát triển sẽ là chìa khóa để đạt được mục tiêu này.

“"Chất lượng GDP" không chỉ là một khẩu hiệu, mà là chiến lược để Việt Nam vươn tới một tương lai thịnh vượng và bền vững. Bằng cách cải thiện phương pháp tính toán và đánh giá tăng trưởng, cũng như chuyển đổi mô hình kinh tế, Việt Nam có thể không chỉ thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình mà còn xây dựng nền tảng vững chắc cho các thế hệ mai sau”, TS. Trường nhận định.

Đã đến lúc chúng ta không chỉ hỏi "GDP tăng bao nhiêu?" mà phải hỏi "GDP đó mang lại giá trị gì cho cuộc sống?".

Kết quả tăng trưởng kinh tế không chỉ thể hiện qua con số mà phải được đo lường bằng khả năng nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Việt Nam hiện đang đứng trước cơ hội phát triển mạnh mẽ trong những năm tới, nhưng để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, chúng ta cần tập trung vào chất lượng tăng trưởng. Một nền kinh tế phải không chỉ lớn mạnh mà còn phải bền vững, công bằng và mang lại lợi ích cho tất cả mọi người.

Như câu nói "GDP chất lượng" chính là hướng đi mới của Việt Nam.

“Nếu chúng ta thực hiện được điều này, Việt Nam không chỉ đạt được mục tiêu tăng trưởng mà còn xây dựng nền tảng vững chắc cho tương lai thịnh vượng, toàn diện và bền vững. Chúng ta phải nhìn xa hơn các con số, bởi vì chất lượng mới là thành quả cuối cùng mà Việt Nam hướng tới”, TS. Tô Văn Trường nhấn mạnh.