Trao quyền chủ động đầu tư cho doanh nghiệp nhà nước là một yêu cầu cấp bách

Trao quyền tự chủ đầu tư cho doanh nghiệp nhà nước là một yêu cầu cấp bách để doanh nghiệp phát triển

Chờ mong tư duy mới

Trong bối cảnh kinh tế thế giới diễn biến phức tạp và mục tiêu tăng trưởng với quyết tâm cao của Việt Nam, vai trò của DNNN càng trở nên quan trọng trong việc bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô, dẫn dắt thị trường và thực hiện các mục tiêu chiến lược quốc gia.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, nhiều tập đoàn, tổng công ty nhà nước hiện đang gặp khó khăn trong quá trình triển khai đầu tư do các quy định pháp luật còn rườm rà, bất cập, đặc biệt là liên quan đến phạm vi đầu tư vốn, thẩm quyền quyết định dự án và thủ tục phê duyệt theo Luật 69.

Theo các chuyên gia kinh tế và phản ánh của các doanh nghiệp, hiện nay, DNNN còn loay hoay bởi thủ tục phức tạp, khiến họ mất đi tính linh hoạt, phải xin ý kiến, chờ thẩm định và phê duyệt trong nhiều tháng ngay cả với những khoản đầu tư từ nguồn vốn tích lũy của chính họ, dẫn đến chậm trễ trong nắm bắt cơ hội đầu tư, nhất là trong các ngành công nghiệp chiến lược và công nghệ cao.

Trong khi đó, các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) lại không chịu những rào cản này, họ có toàn quyền quyết định đầu tư, miễn là tuân thủ luật pháp Việt Nam. Điều này vô hình chung khiến DNNN thua thiệt ngay trên “sân nhà” với doanh nghiệp FDI. Đây là điểm vướng mắc khi nói đến khát vọng phát triển DNNN trở thành lực lượng nòng cốt của nền kinh tế.

Nắm bắt những bất cập này, dự thảo Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp đang được Quốc hội rà soát, hoàn thiện, đã có những điều chỉnh tháo gỡ phần nào khó khăn, bất cập trong quản lý DNNN.

Với quan điểm “DNNN là chủ đạo, kinh tế tư nhân là động lực của nền kinh tế”, dự thảo Luật sau khi chỉnh lý đã cắt giảm 7/24 (khoảng 30%) thủ tục, giúp giảm chi phí, thời gian, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp. Trong đó, các thủ tục quan trọng được cắt giảm như: phê duyệt chiến lược kinh doanh 5 năm; phê duyệt kế hoạch sản xuất kinh doanh hằng năm; phê duyệt phương án huy động vốn lớn hơn 50% vốn chủ sở hữu trên báo cáo tài chính; ban hành Điều lệ doanh nghiệp (trừ các doanh nghiệp thuộc thẩm quyền ban hành của Thủ tướng Chính phủ); phê duyệt báo cáo tài chính…

Tinh thần soạn thảo Luật được Quốc hội nhấn mạnh là hoàn thiện các quy định về quản lý đầu tư làm sao tách bạch chức năng quản lý nhà nước, đại diện chủ sở hữu vốn, không can thiệp hành chính vào hoạt động sản xuất kinh doanh. Cùng với đó, phải phân cấp, phân quyền mạnh mẽ, nêu cao trách nhiệm của cơ quan đại diện chủ sở hữu và lãnh đạo doanh nghiệp, tạo ra sự bứt phá trong quản lý DNNN để phục vụ cho phát triển kinh tế.

Đặc biệt, dự thảo Luật đã tiếp thu nhiều ý kiến đại biểu Quốc hội về quy định đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp sử dụng nguồn ngân sách nhà nước do Quốc hội quyết định chủ trương đầu tư, có giá trị tương ứng với dự án quan trọng quốc gia theo quy định pháp luật đầu tư công. Trường hợp đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp sử dụng ngân sách Nhà nước dưới mức dự án quan trọng quốc gia và đầu tư từ các nguồn khác, Chính phủ quy định cụ thể thẩm quyền, trình tự và thủ tục đầu tư.

Từ nội dung này, Quốc hội đề nghị tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện Điều 11 dự thảo Luật phù hợp với nguyên tắc “vốn nhà nước sau khi đã đầu tư tại doanh nghiệp được xác định là tài sản, vốn của pháp nhân doanh nghiệp”.

Việc gỡ bỏ các rào cản pháp lý cho các DNNN là một yêu cầu cấp bách (ảnh: Nguyễn Trường Sơn)

Luật cần hỗ trợ phát triển

Các chuyên gia cho rằng, quá trình dự thảo Luật lần này cần đặt mục tiêu cao nhất là khơi thông nguồn lực, tăng tính tự chủ và trách nhiệm giải trình cho DNNN, thay vì tiếp tục duy trì tư duy kiểm soát chặt chẽ mang tính hành chính.

Theo Luật sư Nguyễn Tiến Lập, Thành viên Văn phòng Luật sư NHQuang và Cộng sự, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, Nhà nước có thể sáng tạo các cơ chế và mô hình quản trị đặc thù đối với DNNN. Trên thế giới, ít nhất có hai mô hình thành công, đó là Công ty Đầu tư tài sản công Temasek của Singapore và Quỹ đầu tư công của Saudi Arabia.

Các DNNN này thực sự rất mạnh và kinh doanh hiệu quả trên thương trường toàn cầu bởi họ đã đi theo hướng chỉ còn duy trì yếu tố “chủ sở hữu” là nhà nước, mà bỏ đi cái gọi là “quản lý nhà nước”. Bởi chủ sở hữu về đầu tư vốn chỉ cần quan tâm đến lợi nhuận, còn “quản lý nhà nước” phải thực thi bình đẳng đối với mọi thành phần kinh tế, dù thuộc sở hữu công hay tư.

Từ kinh nghiệm này, luật sư Lập đề xuất: “Muốn tạo ra sự đột phá trong Luật Quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại doanh nghiệp, có lẽ cần xem xét bỏ phạm trù “quản lý nhà nước” đối với DNNN, vẫn luôn có nội hàm rắc rối, phức tạp và thiếu rành mạch nhất, nên trên thực tế đã tạo nhiều khe hở cho sự lạm dụng để tiêu cực phát sinh cũng như cản trở quyền tự chủ kinh doanh tự nhiên của doanh nghiệp”.

Để không tạo ra sự chậm trễ và ảnh hưởng đến năng lực đổi mới, sáng tạo của DNNN, TS Nguyễn Đình Cung - nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) khẳng định: “Tâm thế của người soạn thảo Luật nên chuyển từ tư duy kiểm soát sang tư duy hỗ trợ. Luật phải đóng vai trò là công cụ phát triển, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp hoạt động, đặc biệt là trong bối cảnh Việt Nam đang thúc đẩy đầu tư công, chuyển đổi năng lượng và phát triển hạ tầng chiến lược”.

Theo vị chuyên gia này, quy định hiện hành đang làm lẫn lộn và không phân biệt được về mặt pháp lý tài sản của doanh nghiệp và tài sản nhà nước. Trong doanh nghiệp, chỉ có vốn doanh nghiệp mà không có vốn nhà nước tại doanh nghiệp.

TS Cung cũng nhấn mạnh vai trò then chốt của DNNN trong các lĩnh vực mà khu vực tư nhân hoặc FDI ít tham gia, như năng lượng, quốc phòng - an ninh, hạ tầng lớn... Do đó, việc gỡ bỏ các rào cản pháp lý và thủ tục cho các DNNN trong lĩnh vực này là một yêu cầu cấp bách đối với khát vọng tăng trưởng của đất nước.