Săn nhum biển ven gành đá

Ngư dân địa phương thường gọi con nhum với tên gọi khác là cầu gai hay nhím biển. Nhum biển còn được ví như “nhân sâm của biển”, không chỉ được chế biến thành nhiều món ăn ngon, bổ mà còn được coi là bài thuốc tăng cường sức khỏe. Bên ngoài nhum biển tua tủa gai nhưng trong thân lại là lớp thịt vàng ươm, gồm 12 múi cả trứng và thịt. Lâu nay, nhum biển đã trở thành đặc sản được nhiều người ưa thích.

Ngư dân Lê Văn Chính (Châu Me, Đức Phổ) cho biết, vùng biển này thường có 4 loại: nhum đen, nhum giang, nhum bạc và nhum bắn. Dụng cụ để săn nhum biển khá đơn giản, chỉ cần một đoạn sắt to cỡ nửa ngón tay út, dài 0,4-0,6m, một đầu được bẻ cong như lưỡi câu và đầu kia cắm vào cán gỗ, giỏ đựng buộc xốp xung quanh cho nổi trên mặt nước và kính lặn, bình hơi.

Nhum biển là loại hải sản có giá trị cao

Những người săn nhum như ông Chính bắt đầu ngày làm việc từ 8 giờ, nghỉ trưa trên ghe, sau đó tiếp tục săm nhum đến chiều mới trở về nhà. Địa điểm bắt nhum biển thường cách bờ khoảng 100m, người thợ lặn xuống nước và dùng cây móc sắt giật khẽ. Chờ nhum dính vào, kéo lên, bỏ vào vợt. Nhum thường sống ở vùng biển cạn, nước trong, có nhiều rong rêu hoặc san hô hay đá ngầm. Nhiều ngư dân cho biết, việc săn bắt nhum có thể diễn ra quanh năm, trừ những khi biển động, sóng to và nước đục.

Ở Quảng Ngãi có nhiều vùng biển có nhum như đảo Lý Sơn, gành Yến (huyện Bình Sơn) hay Châu Me (Phổ Châu, Đức Phổ). Ước tính, chỉ riêng ở xã Phổ Châu có khoảng 50 hộ dân ở các thôn Tấn Lộc, Châu Me, Vĩnh Tuy và Hưng Long mưu sinh với nghề lặn bắt nhum biển. Nhum thường xuất hiện ở khu vực gành Trọc, gành Nhu - hai lũy đá ở hai đầu bãi biển Châu Me - nơi “bám đá” của nhum biển. Bình quân mỗi ngày ngư dân nơi đây khai thác khoảng 60-80kg nhum.

Thời gian săn bắt nhum chính vụ hằng năm ở đây thường bắt đầu từ tháng 5 đến tháng 8 dương lịch. Bởi lẽ, vào thời gian này, nhum có nhiều thịt nhất và ngon nhất. Những tháng còn lại trời mưa, sóng to gió lớn nên rất khó bắt nhum. Hơn nữa, nhum cũng không “mập”, ít thịt nên không được ưa chuộng nhiều như chính vụ. Những con nhum biển sau khi bắt lên bờ sẽ được dùng dao để tách làm đôi, sau đó nạo phần ruột ra và vứt phần vỏ. Theo kinh nghiệm của ngư dân, để có thịt nhum ngon, việc tách ruột nhum phải hết sức tỉ mỉ, tách làm sao không để thịt lẫn với ruột và gân máu thì khi chế biến mới ngon được.

Vào mùa săn nhum, từ 8 giờ đến 16 giờ hằng ngày, khu vực các gành đá gần bờ vùng biển Đức Phổ có rất đông ngư dân hành nghề lặn săn nhum biển. Nhum bán cho các nhà hàng, các tiểu thương nên thu nhập khá hơn so với đi biển bình thường. Mỗi ngày hai vợ chồng ông Chính cố gắng cũng thu được 600-800 nghìn đồng, bữa nào may mắn thì có thể thu được cả triệu bạc. Đấy là khoản thu nhập đáng kể của người dân quê ven biển bốn mùa lộng gió. Thế nhưng, có những lúc người săn nhum phải đi về tay không. Có nhiều bữa vượt cả chặng đường dài rồi ông Chính thẫn thờ nhìn biển nổi sóng dữ dội đành trở về trong nuối tiếc. Bởi với người thợ bắt nhum, gặp bữa sóng lớn, chẳng ai có gan xuống lặn, mà có lặn cũng không thấy nhum để bắt, vì sóng lớn gần bờ làm nước đục ngầu, chưa kể còn nguy hiểm đến tính mạng.

Ngư dân Lê Văn Chính sau khi lặn bắt nhum biển

Nhum ngoài ăn sống, nướng và nấu cháo, còn được người dân ven biển ở Quảng Ngãi chế biến thành món xào, tráng với trứng, thịt nhum tươi vắt tí nước cốt chanh ăn kèm với rau thơm... Đặc biệt là món mắm nhum vang tiếng khắp vùng. Bà Thoan, vợ ông Chính, chia sẻ: Thịt nhum sau khi làm sạch được cho vào bát, cứ 1kg thịt nhum sẽ cho 100g muối hột vào trộn đều, sau đó bỏ hỗn hợp vào chai. Sau 7 ngày có thể thưởng thức thành phẩm mắm nhum. Mắm nhum ở Phổ Châu có màu đỏ nhạt, đặc sệt, vị đậm đà. Dẫu sắc màu dân dã nhưng mắm nhum Sa Huỳnh đậm đà hương vị với giá bán 350-400 nghìn đồng 1 lít.

Săn nhum biển ven gành đá

Có giai thoại kể rằng, thời xưa, vua Minh Mạng đã ra chỉ dụ cho quan cai trị vùng đất Quảng Ngãi hằng năm phải tiến cống 12 cân mắm nhum. Mỗi lần kinh lý qua đây, vua ra lệnh đoàn xa giá dừng lại để quan địa phương dâng tiến vài cân mắm nhum rồi mới tiếp tục lên đường. Vì thế, mắm nhum còn được gọi là mắm tiến vua. Bởi vậy, từ bao đời nay, mắm nhum nơi đây luôn hấp dẫn thực khách tứ phương. Hiện ở Đức Phổ có Hợp tác xã Nông nghiệp xã Phổ Châu (thị xã Đức Phổ) sử dụng tên địa danh “Sa Huỳnh” để đăng ký bảo hộ nhãn hiệu “Mắm nhum Sa Huỳnh”. Hợp tác xã đang phối hợp với Sở Khoa học và Công nghệ tỉnh Quảng Ngãi cùng các cơ quan chức năng xây dựng, đăng ký nhãn hiệu, mã vạch truy xuất nguồn gốc...

Từ khi trở thành đặc sản, nhum biển ngày càng có giá và được người dân sinh sống ven biển khai thác. Chính vì vậy, nhum biển có nguy cơ bị cạn kiệt nếu việc khai thác không đi đôi với bảo vệ và duy trì nguồn lợi hải sản này lâu dài