Nga thắng vụ kiện 50 tỷ USD

Tổng thống Putin và nhà tài phiệt Khodorkovski trong một cuộc họp tháng 3/2002. Vài tháng sau cuộc gặp này, Khodorkovski bị bắt vì tội trốn thuế

Từ sau phán quyết vô tiền khoáng hậu của Tòa Trọng tài Quốc tế La Haye năm 2014 buộc chính phủ Nga bồi thường cho các cổ đông của tập đoàn Yukos 50 tỉ USD, một trận chiến đã diễn ra giữa các văn phòng luật sư quốc tế và các công ty truyền thông, trải dài từ Luân Đôn đến Washington, từ Paris đến Berlin, New Delhi.

Tất cả bắt đầu cách đây 20 năm, từ vùng đất Siberi xa xôi, khi nhà tài phiệt Mikhail Khodorkovski nhân lúc Nhà nước Nga cho tư nhân hóa rộng rãi, đã lập nên công ty dầu khí tư nhân hàng đầu cả nước là Yukos. Ông cũng trở thành tỉ phú giàu nhất nước Nga.

Đến năm 2003, ông Khodorkovski - muốn đưa Yukos xích lại gần các tập đoàn dầu khí Mỹ và tài trợ cho các nhà đối lập với Điện Kremlin, đã bị bắt giữ. Bị lãnh án vì tội danh trốn thuế, ông đã phải ngồi tù 10 năm, đến 2013 mới được Tổng thống Putin trả tự do trước khi diễn ra Thế vận hội Sotchi.

Hiện nay đang sống lưu vong ở Luân Đôn, nhà tỉ phú bận rộn với đảng chính trị mới Open Russia do ông lập ra, không dính đến vụ Yukos vì năm 2005 khi còn trong tù, Khodorkovski đã nhượng lại các cổ phần của mình cho các cổ đông khác, với mục đích bảo toàn công ty.

5 cổ đông chủ chốt này đã tập hợp lại thành công ty GML (Group Menatep Limited), và chính GML đã kiện Nhà nước Nga ra Tòa an Trọng tài Quốc tế La Haye, vì đã giải thể Yukos vì quyền lợi của tập đoàn quốc doanh Rosneft. Đại diện cho GML là luật sư người Anh Tim Osborne, đã tập trung suốt 10 năm trời để chiến đấu với một nước Nga mà ông chưa hề đặt chân tới.

Bản án lịch sử dày đến 600 trang đã được đưa ra vào năm 2014: các thẩm phán nhận định Yukos bị giải thể một cách bất hợp pháp, vì lý do chính trị, và buộc Kremlin phải bồi thường 50 tỉ USD.

Phán quyết này đã bị một tòa án sơ thẩm Hà Lan bác bỏ hôm 20/4/2016. Moskva cầu viện đến tư pháp Hà Lan vì trụ sở Tòa án Trọng tài Quốc tế La Haye đặt tại nước này. Lập luận của các luật sư GML lập dựa trên việc áp dụng Hiệp ước châu Âu về năng lượng mà Nga đã ký kết năm 1994, nhưng Hiệp ước này lại chưa được Quốc hội Nga thông qua.

Moskva chưa bao giờ có ý định chi trả số tiền 50 tỉ USD trên. Trong hai năm qua, các cổ đông Yukos đã phải lao vào một cuộc chiến tư pháp tại năm, sáu quốc gia để thi hành phán quyết: tịch biên các tài sản của Liên bang Nga.

Phán quyết hôm 20/4 của tòa án Hà Lan chưa chấm dứt cuộc đấu pháp lý quanh Yukos ở đây: GML đã kháng cáo và thủ tục này còn kéo dài vụ kiện thêm hai năm nữa, chưa kể đến thủ tục phá án sau đó. Trong khi chờ đợi, GML nỗ lực tiếp tục đòi tịch biên tài sản của Nga ỏ Paris, Berlin hay New Delhi. Nhưng chưa lần nào họ thành công trong việc tịch biên tài sản Nga ở nước ngoài.