Hà Nội tăng tốc trên hành trình xanh hóa giao thông đô thị

Nhà nước phải “đi trước một bước” trong đầu tư và chính sách giao thông xanh

Khi dân số đô thị, nhu cầu logistics và sở hữu phương tiện cá nhân tăng nhanh, lượng phát thải CO₂ từ giao thông được dự báo tiếp tục leo thang nếu không có bước ngoặt về công nghệ, hạ tầng và chính sách. Theo Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), Việt Nam cần huy động khoảng 368 tỷ USD đến năm 2040 để đạt mục tiêu trung hòa carbon vào năm 2050, trong đó giao thông và năng lượng là hai lĩnh vực cần vốn đầu tư xanh lớn nhất. Tuy nhiên, dư nợ tín dụng xanh hiện mới chiếm khoảng 4,2% tổng dư nợ nền kinh tế - cho thấy khoảng trống tài chính xanh còn rất lớn.

ThS Tạ Đức Bình, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, nhận định: “Không thể đạt được mục tiêu Net Zero nếu không điện hóa giao thông vận tải và phát triển hạ tầng sạc trước một bước”.

ThS Tạ Đức Bình, Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường.

Trên bình diện toàn cầu, xu hướng đầu tư carbon thấp đang lan rộng mạnh mẽ: xe điện, vận tải công cộng sạch, nhiên liệu hydro, ammonia xanh và hạ tầng sạc thông minh. Đông Nam Á được xem là “điểm bản lề kép” - vừa là khu vực tiêu thụ năng lượng tăng nhanh, vừa là nguồn cung khoáng sản chiến lược cho chuỗi cung ứng pin thế giới. Với lợi thế đó, Việt Nam có cơ hội bước vào “cửa sổ công nghiệp xanh mới”, xanh hóa giao thông không chỉ vì môi trường mà còn là hướng đi công nghiệp hóa hiện đại, giúp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị xanh khu vực và toàn cầu.

Kinh nghiệm từ Trung Quốc và Ấn Độ cho thấy vai trò dẫn dắt của Nhà nước trong giai đoạn đầu. Trung Quốc, đến năm 2024, xe điện chiếm hơn 50% tổng doanh số xe mới - nhờ chính sách trợ giá mạnh mẽ, làm chủ chuỗi cung ứng pin - sạc - linh kiện và chi phí sở hữu xe điện thấp hơn 10% so với xe xăng. Còn Ấn Độ lựa chọn lộ trình “từ dưới lên”, tập trung điện hóa xe ba bánh và xe buýt đô thị, giúp phương tiện này đạt 60% thị phần năm 2024. Nhờ ưu đãi thuế, giảm chi phí pin và mở rộng trạm sạc, quốc gia này nhanh chóng hình thành thị trường EV quy mô lớn, giảm mạnh chi phí công nghệ.

Theo ThS Tạ Đức Bình, những mô hình đó chứng minh một quy luật: Nhà nước phải đi trước trong đầu tư hạ tầng, cơ chế tài chính và chính sách ưu đãi, trước khi kỳ vọng khu vực tư nhân hoặc người dân tự chuyển đổi. Việt Nam đang ở đúng giai đoạn cần “đi trước một bước” như vậy.

Từ kinh nghiệm quốc tế và thực tiễn trong nước, ThS Tạ Đức Bình đề xuất 6 định hướng trọng tâm nhằm thúc đẩy giao thông xanh, hướng tới mục tiêu Net Zero 2050: Thứ nhất, phát triển hạ tầng sạc và hệ thống đổi pin trước một bước. Việc đầu tư đồng bộ trạm sạc, đổi pin cùng hạ tầng năng lượng sạch, đặc biệt tại các đô thị lớn và tuyến logistics trọng điểm, được xem là điều kiện tiên quyết để hình thành và mở rộng thị trường xe điện.

Thứ hai, ưu tiên điện hóa xe công, xe buýt và vận tải logistics trước xe cá nhân. Việc chuyển đổi các phương tiện công vụ, vận tải hành khách công cộng và hàng hóa có tần suất cao sẽ giúp giảm phát thải nhanh, đồng thời tạo quy mô thị trường ban đầu cho ngành công nghiệp xe điện.

Thứ ba, khuyến khích doanh nghiệp nội địa tham gia chuỗi giá trị pin - sạc - phần mềm. Việt Nam có lợi thế về niken, đất hiếm và nguồn nhân lực kỹ thuật; cần sớm hình thành các cụm công nghiệp hỗ trợ để nâng tỷ lệ nội địa hóa, giảm chi phí sản xuất và tạo việc làm xanh.

Thứ tư, kết hợp chính sách tài khóa và tín dụng xanh. Các ưu đãi về thuế nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt và gói tín dụng ưu đãi cần gắn với tiêu chí phát thải thấp. Ngân hàng Nhà nước nên xây dựng chương trình tín dụng riêng cho xe điện và hạ tầng sạc.

Thứ năm, thiết lập các “Khu thử nghiệm xe điện” (EV Pilot Zones) - nơi các đô thị hoặc khu công nghiệp vận hành hoàn toàn bằng phương tiện điện, tích hợp hệ thống sạc nhanh, logistics thông minh và dữ liệu giao thông số hóa.

Thứ sáu, thành lập “Quỹ hạ tầng xe điện Việt Nam” để huy động nguồn lực từ ngân sách, ODA, quỹ khí hậu, vốn tư nhân và tín chỉ carbon, tập trung hỗ trợ trực tiếp cho các dự án đầu tư hạ tầng sạc, đổi pin.

Nếu được triển khai đồng bộ, sáu nhóm giải pháp này sẽ tạo nên “vòng tròn phát triển xanh” giữa ba trụ cột: năng lượng tái tạo - hạ tầng giao thông - công nghiệp hỗ trợ, hình thành nền tảng vững chắc cho nền kinh tế carbon thấp.

Việt Nam cũng cần gắn chặt chiến lược giao thông xanh với các chính sách quốc gia như Quy hoạch điện VIII, Chiến lược Tăng trưởng xanh 2021-2030, Đề án phát triển thị trường carbon, Kế hoạch hành động kinh tế tuần hoàn (Quyết định 222/QĐ-TTg ngày 23/1/2025) và Danh mục phân loại xanh (Quyết định 21/2025/QĐ-TTg ngày 4/7/2025). Sự đồng bộ này là điều kiện tiên quyết để hình thành hệ sinh thái đầu tư xanh thống nhất, thu hút vốn tư nhân, FDI và quỹ khí hậu quốc tế. Thiếu liên kết, dòng vốn xanh sẽ khó vào đúng địa chỉ, khiến Việt Nam bỏ lỡ cơ hội tái cấu trúc ngành giao thông theo hướng bền vững.

Theo ThS Bình, hệ sinh thái giao thông xanh cần bốn trụ cột: khung pháp lý minh bạch; ưu đãi vượt trội về thuế, đất đai; hệ thống giám sát phát thải đáng tin cậy; và cơ chế hợp tác công - tư linh hoạt cho các dự án hạ tầng sạc, bến bãi, vận tải điện hóa. “Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể biến cam kết Net Zero thành hành động thực tế, đưa giao thông trở thành động lực tăng trưởng xanh của nền kinh tế” - ông nhấn mạnh.

Hà Nội - Hình mẫu tiên phong hiện thực hóa giao thông xanh đô thị

Tại Hà Nội, quá trình này đang được hiện thực hóa. Ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Hanoi Metro), cho biết Thủ đô xác định giao thông xanh là trọng tâm phát triển đô thị hiện đại, thân thiện môi trường, trong đó đường sắt đô thị đóng vai trò then chốt. Không chỉ là phương tiện vận tải, mạng lưới đường sắt còn định hình cấu trúc đô thị mới - những khu dân cư mật độ cao, tích hợp chức năng kinh tế - xã hội quanh các nhà ga, khuyến khích người dân di chuyển bằng phương tiện xanh như đi bộ, xe đạp, xe buýt điện.

Ông Khuất Việt Hùng, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH MTV Đường sắt Hà Nội (Hanoi Metro).

Theo quy hoạch, Hà Nội sẽ có 15 tuyến đường sắt đô thị với tổng chiều dài hơn 618 km; thành phố đang phấn đấu hoàn thành toàn bộ mạng lưới trước năm 2045, sớm 15 năm so với mục tiêu quy hoạch. Quốc hội đã thông qua Nghị quyết 188/2025/QH15, cho phép cơ chế đặc thù thúc đẩy đầu tư đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP HCM - bước đột phá thể chế quan trọng cho giao thông xanh đô thị.

Hiện vận tải hành khách công cộng mới đáp ứng khoảng 18-19% nhu cầu đi lại, mục tiêu đến năm 2030 là tăng gấp đôi. Khi 50-70% nhu cầu di chuyển được chuyển sang phương tiện sạch, Hà Nội sẽ giảm đáng kể tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch, giảm phát thải và cải thiện chất lượng không khí. Thành phố cũng đang triển khai hỗ trợ lãi vay cho doanh nghiệp đầu tư xe buýt điện, mở rộng trạm sạc, từng bước hạn chế xe sử dụng nhiên liệu truyền thống trong khu trung tâm.

Hà Nội sẽ có 15 tuyến đường sắt đô thị với tổng chiều dài hơn 618 km, thành phố đang phấn đấu hoàn thành toàn bộ mạng lưới trước năm 2045.

Những nỗ lực này sẽ được nhấn mạnh tại Tuần lễ Công trình Xanh và Giao thông Xanh Việt Nam 2025, khai mạc ngày 29/10 tại Hà Nội, do Bộ Xây dựng chủ trì. Với chủ đề “Đổi mới sáng tạo, thúc đẩy phát triển Công trình xanh và Giao thông xanh theo hướng bền vững”, sự kiện quy tụ lãnh đạo các bộ, ngành, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp và giới khoa học, đánh dấu bước tiến quan trọng khi mở rộng phạm vi từ lĩnh vực xây dựng sang giao thông xanh - phản ánh tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW về phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số quốc gia.

Các phiên thảo luận sẽ tập trung vào chiến lược đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ tiên tiến, giải pháp năng lượng sạch và chuyển đổi số trong giao thông - xây dựng, hướng tới giảm phát thải và phát triển đô thị bền vững. Giao thông xanh không chỉ là phương tiện của tương lai, mà đã trở thành nền tảng của phát triển hôm nay. Với sự chung tay của Nhà nước, doanh nghiệp và người dân, Việt Nam hoàn toàn có thể xây dựng hệ sinh thái giao thông xanh toàn diện - nơi mỗi tuyến đường, mỗi phương tiện đều góp phần hiện thực hóa mục tiêu phát triển carbon thấp, thịnh vượng và bền vững.

Hà Nội: Nghiên cứu xây hầm đi bộ kết nối 2 tuyến ga đường sắt đô thị

Tiến độ đào tạo nhân sự chuẩn bị vận hành khai thác tuyến Metro số 1

Lần đầu lái tàu người Việt Nam vận hành toàn tuyến Metro số 1

Thí điểm cơ chế đặc thù phát triển đường sắt đô thị