Góc nhìn khác về châu Âu, coi “lịch sử chỉ là một vở diễn”

Nhân dịp bản dịch tiếng Việt cuốn sách “Chương trình nghị sự” của tác giả Éric Vuillard được xuất bản tại Việt Nam, cuộc tọa đàm nói trên được tổ chức còn nhằm để giới thiệu một cuốn sách có quyền năng mạnh mẽ đáng ngạc nhiên dẫu trong kết cấu hết sức dung dị. Chỉ vỏn vẹn 160 trang (khổ nhỏ), nó đã chứng tỏ “các thảm họa nghiêm trọng nhất được báo hiệu từng bước” như thế nào và “vén lên những bức màn kinh tởm của lịch sử” để kể lại quá trình đi xuống vực của châu Âu qua hai thời khắc.

Cái thô kệch và bi thảm không ngừng đan xen lẫn nhau trong tác phẩm này, ở đó Vuillard chọn những cảnh trung thực và không được nhìn nhận đúng (như vụ hỏng những chiếc panzer, vốn nổi tiếng là bất khả chiến bại, ngay khi quân Đức vừa vượt qua biên giới Áo; hoặc bữa tối ở Luân Đôn do Thủ tướng Anh Chamberlain mời, tại đó, Joachim von Ribbentrop, vừa trở thành Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Đức Quốc xã, đã lợi dụng sự lịch sự của chủ nhà để trì hoãn câu trả lời của nước Anh trước sự kiện Anschluss). Vuillard làm vậy để giải cấu trúc các huyền thoại về vẻ bề ngoài cứng rắn, làm sáng tỏ, thông qua lối viết chính xác và mỉa mai, “sự nhầy nhụa của những mưu mẹo và những trò bịp bợm vốn tạo nên lịch sử”.

Sinh năm 1968 tại Lyon, Eric Vuillard, nhà văn, cũng đồng thời là đạo diễn điện ảnh tin rằng: “Lịch sử là một vở diễn”, như ông viết lại trong cuốn “Chương trình nghị sự”, hoặc như những từ đầu tiên trong tác phẩm tuyệt vời Tristess de la terre (Actes Sud, 2014) đã báo trước: “diễn kịch là nguồn gốc của thế giới”.

“Từ La Bataille d’Occident và Congo” (xuất bản năm 2012) đến mới đây là “Chương trình nghị sự” và ở quãng giữa đó là cuốn “Tristesse de la terre” (2014) hoặc “14 Juillet” (2016), Eric Vuillard không ngừng tái tạo vị thế nhà văn của mình khi đối diện lịch sử. Với khả năng kể chuyện hòa mình vào những sự kiện đã được xác nhận, ông thâm nhập vào biên niên ký đã được kiểm chứng, để không phải bóp méo sự thật lịch sử hay thêu dệt dựa trên đó, mà để nhìn lịch sử theo cách khác.

Chỉ việc mở “Chương trình nghị sự” ra và bắt đầu đọc tác phẩm là đủ để lập tức bị ấn tượng với tiến trình đặc biệt mà tác giả tạo nên: hóa thân vào lịch sử; giải kết cấu lịch sử khi huyền thoại rốt cuộc đã lấn lướt quá nhiều, tìm hiểu kỹ càng điều bí mật vốn luôn bị sử thi xao nhãng… Cảnh ấn tượng nọ tiếp nối cảnh tượng kia để vẽ lại sự trơ lì tội lỗi, một chuỗi những hèn hạ, đê tiện, bỉ ổi dẫn đến sự kiện sáp nhập Áo vào Đức. Cách chứng minh của Eric Vuillard thật sáng sủa, sắc sảo và hoàn hảo đến miễn chê.

Báo Le Monde nhận xét: “Luồn lách vào hậu trường các sự kiện lịch sử, và giúp người đọc thấy được mặt trái của sân khấu, tiết lộ phần bí mật thô kệch, ngu ngốc, ngẫu nhiên, muộn phiền và/hoặc hèn hạ, dẫn đến điều đó… Đó chính là phương pháp của Vuillard”.

Việt Châu