Giấc mơ quốc gia khởi nghiệp

Khởi nghiệp từ trong nhà trường

PV: Có lẽ chưa bao giờ cộng đồng Start-up ở Việt Nam nói chung và TP HCM nói riêng đông như hiện nay, còn cảm nhận của ông?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Theo tôi việc Thành đoàn, Hội Liên hiệp Thanh niên, Hội Sinh viên và Hội Doanh nhân trẻ TP HCM phát động “Chương trình thanh niên khởi nghiệp, xây dựng TP HCM, thành phố khởi nghiệp cho giới trẻ’ là tín hiệu tốt ở mức “điều kiện cần” cho các dự án khởi nghiệp hiện tại và tương lai. Tuy nhiên, cũng như các phong trào khởi nghiệp lâu nay tôi chưa thấy “điều kiện đủ”, chưa thấy nhiều cái mới và cái “thật” của tư duy doanh nghiệp về các giá trị tăng trưởng, lợi nhuận… trong các chương trình Start-up này, mà hầu hết vẫn còn nặng tính phong trào, hình thức, hội hè. Mà bản chất của phong trào và các cái mốt thời thượng là sẽ rất mau lạc điệu.

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa

Tôi từng được mời làm giám khảo cho nhiều chương trình Start-up ở các trường đại học như chương trình Start-up Đại học Kinh tế TP HCM, ĐH Ngoại Thương… trong nhiều năm và cả các chương trình Start-up “Siêu thủ lĩnh”do VTV6 chủ trì trong 3 năm liên tiếp cũng thực hiện tại ĐH Kinh tế TP HCM, nhưng hầu hết mang nặng tính trình diễn, phương pháp thực hiện không có cái mới, na ná nhau theo kiểu cho các em viết ý tưởng Start-up, sau đó tổ chức để sinh viên thuyết trình rồi giám khảo hỏi đáp, chấm điểm nhưng thời lượng rất ít nên không thể đi sâu vào thực chất một dự án khởi nghiệp để đo đếm được về tài chánh, hiệu quả, tính khả thi và sự bền vững.

Năm 2015, tôi thấy có vài dự án Start-up do Đại học Kinh tế TP HCM, VP Bank đầu tư, chương trình Khởi nghiệp cùng Kawai do Công ty Nhật Bản tài trợ có các dự án đã bắt đầu quan tâm đến chỉ số tài chánh, thực hiện trong bao lâu thì phải hoàn vốn cho đầu tư, nghĩa là có cân - đong - đo - đếm tài chính rõ ràng… Nhưng các chỉ số tài chánh xây dựng còn rất hời hợt, thiếu căn bản và đưa ra một cách rất hình thức nên khi cụ thể hóa thì sai lệch rất nhiều so với thực tế.

PV: Nói đến chỉ số tài chính, trong lễ phát động Start-up TP HCM cũng đưa ra con số “phấn đấu nguồn vốn trong giai đoạn 2016-2020 là 100 tỉ đồng, tháng 5 sẽ chính thức ra mắt với số vốn ban đầu là 30 tỉ đồng”. Theo ông con số tài chính này sẽ đủ khoảng bao nhiêu Start-up?

 CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: 100 tỉ để Start-up trong 5 năm cho một TP HCM rộng lớn là một con số dù có nhiều hơn mọi năm nhưng vẫn rất hình thức và thiếu đánh giá đúng tiềm năng của TP HCM. Tôi lấy một ví dụ cụ thể, từ thập niên 90 các trường ĐH Canada mỗi năm có 5.000 dự án (project) Start-up, mỗi dự án trị giá từ 3.000-5.000USD/một kỳ nghỉ hè 3 tháng chu cấp cho sinh viên viết dự án khởi nghiệp (một nửa là của nhà trường và một nửa là chính phủ tài trợ) và câu chuyện này đã cách đây 25 năm, lúc tôi đang là sinh viên năm 3 ngành Kiến trúc ĐH Bách Khoa Canada.

Start-up đánh giá lời lỗ rất cụ thể, khi vào đầu năm học thì sinh viên phải trả 5.000USD cho nhà trường nếu không muốn bị lưu ban một năm. Nên thường mỗi mùa hè các bạn sinh viên viết dự án khởi nghiệp rất nhiều, có nhóm 3 bạn hùn lại viết dự án xây dựng mua sơn đi sơn nhà cho người dân thường làm vào mùa hè… còn tôi thì mơ mộng và chơi ngông viết dự án làm CD âm nhạc và bán trong các nhà sách, phòng trà Việt Nam. Sau 2 năm đeo duổi dự án, năm 1993 tôi được Nhà trường cấp 5.000USD làm album nhạc đầu tay “Nụ cười sơn cước”. Tuy nhiên giữa ý tưởng và thực tế không hề đơn giản, lần đầu khởi nghiệp của tôi thất bại thê thảm, hơn 1.000 dĩa CD bán không nhiều nên không thể thu hồi vốn. Đến ngày nhập học năm tiếp theo, người cô ruột bên Mỹ phải cho tôi vay 3.000USD để bù vào trả lại Quỹ Nhà trường nếu không tôi đã bị lưu ban vì nợ tiền. Với cách hỗ trợ sinh viên khởi nghiệp như vậy Chính phủ Canada đã giúp sinh viên có những bước khởi đầu rất thật để làm quen với các dự án Start-up và đón nhận cả những bài học đau thương, để khi ra trường các bạn không còn bỡ ngỡ.

Biến cái vô hình thành giá trị hữu hình

PV: Cuộc đời ông gần như là một hình mẫu về Star-up để các bạn trẻ học tập, sau bao năm bôn ba và Star-up khắp năm châu và đã từng giữ vị trí cấp cao trong Tập đoàn đa quốc gia, ông có thể chia sẻ một số kinh nghiệm cốt yếu dành cho một người trẻ khởi nghiệp?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Cái giá trị lớn nhất của tuổi trẻ là lao động, lao động và lao động cật lực, sau đó nếu có may mắn sẽ thành công và luôn nhớ không được phép bỏ qua mọi cơ hội dù là nhỏ nhất.

Chủ tịch Nguyễn Hữu Thái Hòa điều hành Trung tâm tri thức 3.0 tại TP HCM

Trên thực tế các bạn mới Start-up chưa có kinh nghiệm, vốn liếng ít ỏi thì chỉ có lao động cật lực mới biến những cái vô hình thành giá trị hữu hình. Các bạn mới Start-up thường kém về mọi năng lực cạnh tranh, nên chủ yếu phải lấy công sức lao động để biến thành giá trị. Chỉ có lao động cật lực thì mới có kết quả thực sự. Cách đây không lâu tôi đi khảo sát một công ty bán thương mại điện tử của các bạn trẻ 9X tại Hà Nội, trong một toà nhà chừng 20-30 bạn ngày nào cũng làm việc từ sáng đến 1 giờ khuya. Tôi cũng khuyến khích các em hãy “Lao động, lao động và lao động cật lực”. Tuy nhiên hiện nay nhìn chung các CEO trẻ mới Start-up hay thích “chém gió” như người thành đạt và lầm tưởng mình đã thành đạt thật và khá lười lao động.

Yếu tố may mắn và cơ hội là rất quan trọng - nghĩa là khi phát hiện ra trên thị trường có những ngách hay “đại dương xanh” mà chưa ai làm thì mình phải nhảy vào làm ngay, nắm bắt cơ hội ngay.

Sắp tới tôi được mời tham gia một số chương trình tư vấn khởi nghiệp lớn cho Chính phủ, Quốc hội và Ban Dân Vận Trung ương, tôi hy vọng sẽ góp sức để thay đổi cách làm từ cơ chế về khởi nghiệp cũng như tư duy, nhận thức về phát triển khởi nghiệp chứ để trăm hoa đua nở phong trào như lâu nay mà làm không đúng thì sẽ trở nên lãng phí nguồn tiền thuế, ngân sách của đất nước.

Nông nghiệp công nghệ cao là 1 trong 6 lĩnh vực mũi nhọn trong năng lực cạnh tranh quốc gia

Phải xuất phát từ đặt hàng của thị trường

PV: Theo ông, Star-up Việt sẽ gặp những khó khăn gì trên bước đường khởi nghiệp trong điều kiện Việt Nam?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Chúng ta rất thiếu nghiên cứu và phát triển (Research and Development - viết tắt R&D) đúng bài bản. Phải nhìn nhận một điều, hiện nay hầu hết các dự án Start-up ở nước ta là ngồi nghĩ ra ý tưởng rất lãng mạn nhưng không xuất phát từ kinh tế thị trường. Start-up bằng sự thông minh lãng mạn như thế sẽ cầm chắc thất bại.

Tôi từng nhiều lần đến vựa lúa Đồng bằng sông Cửu Long gặp các nhà khoa học và hỏi ai đã đặt hàng các bác nghiên cứu ra giống lúa này, giống lúa kia thì họ trả lời chính họ nhờ sức mạnh của khoa học đã sáng tác ra. Trên thực tế các tập đoàn hùng mạnh, các quốc gia phát triển không làm như thế. R&D phải luôn gắn với thị trường và xuất phát từ đặt hàng của thị trường. Ví dụ như gạo dẻo làm sushi để xuất khẩu đi Nhật Bản thì nhu cầu của họ phải loại gạo gì, phân khúc giá nào, thị trường ra sao, để rồi mới tập trung nghiên cứu, sản xuất, phân phối sản phẩm ra thị trường đó cho thật thành công như kế hoạch.

PV: Nhiều bạn trẻ bảo không thể khởi nghiệp được vì thiếu tiền, với kinh nghiệm bản thân ông có thể đưa ra lời khuyên. Và bên cạnh đồng vốn thì theo ông TP HCM cần có thêm những chính sách cụ thể nào để khơi thông dòng chảy Star-up hiện nay?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Chúng ta phải biết rằng, tiền là chuỗi cuối cùng và là hệ quả của quá trình Start-up. Khởi nghiệp ở Việt Nam phải thay đổi tư duy ngay từ bây giờ bởi bản chất Start-up là biến không thành có. Bản chất khởi nghiệp là phải có R&D. Viết các dự án khởi nghiệp thì phải mời những chuyên gia hàng đầu về lĩnh vực đó để tư vấn. Nếu có nhiều tiền đổ vào rồi thì khởi nghiệp cái mới làm gì nữa.

Câu chuyện rõ nhất tôi chia sẻ là ở Tập đoàn FPT. Năm 2011 Giám đốc công nghệ (Chief Technology Officer viết tắt CTO) là người phụ trách Quỹ R&D luôn than không có tiền đầu tư cho anh em làm R&D). Chúng tôi đấu tranh mãi và đến năm 2012, Tập đoàn FPT đã cắt lợi nhuận 200 tỉ đồng mỗi năm để thành lập Quỹ Khoa học và Công nghệ và giao cho CTO quản lý. Tuy nhiên, sau 2 năm hoạt động thì ít có dự án thành công và không tiêu hết tiền. Trước đây nói thiếu tiền làm công nghệ nhưng khi có tiền rồi và áp dụng đúng quy trình phê duyệt R&D thì cũng không có cái nào đạt chuẩn mà chủ yếu là tư duy sao chép, mua đứt bán đoạn, lắp ghép công nghệ… Vì không có nghiên cứu thật sự và thiếu chuyên gia nên hầu hết dự án không thể giải ngân Quỹ R&D. Câu chuyện công nghệ ở FPT cho thấy, nếu có tiền mà không biết cách làm thì cũng khó thành công.

Du lịch thông minh là 1 trong 6 mũi nhọn cơ bản nhất trong 20 nãm tới của Việt Nam

Việt hóa bài học Quốc gia khởi nghiệp

PV: Trong “Quốc gia khởi nghiệp” nói về câu chuyện khởi nghiệp ở Israel thì hơn 70% bạn trẻ khởi nghiệp sẽ thất bại lần đầu, nhưng những người đó khởi nghiệp lần thứ hai sẽ có cơ hội thành công cao hơn 20% so với những người khởi nghiệp lần đầu? Còn viễn cảnh Start-up ở Việt Nam thưa ông?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Israel là tấm gương tốt và là bức tranh lớn không chỉ cho Việt Nam mà cả nhân loại học theo. Vấn đề là ta Việt hòa bài học của Israel như thế nào và đưa quy trình đó áp dụng ở Việt Nam là câu chuyện không hề đơn giản.

Hiện nay ở Việt Nam nhiều người đang nói rất hay về Israel, trong đó có CEO Đặng Lê Nguyên Vũ đầu tư dịch hàng loạt sách khởi nghiệp của Israel ra tiếng Việt, tuy nhiên chưa có ai nói và chỉ ra đem cái đó áp dụng vào thực tiễn Việt Nam như thế nào. Tôi thường nói đùa rằng ở Việt Nam muốn thành công phải luôn áp dụng Đông - Tây y kết hợp với cúng bái. “Thầy cúng” Start-up ở Việt Nam hiện nay là phải tìm cách tạo cơ chế phù hợp. Tôi xin nói thẳng là phải nghĩ cách “lách” cơ chế, bởi nếu chúng ta đưa lý thuyết kinh tế của phương Tây hay kinh nghiệm thực tiễn của những bộ óc thông minh hàng đầu thế giới về áp dụng trong hệ thống tổ chức như ở Việt Nam thì khó làm được. Muốn làm được điều cần thiết trong giai đoạn quá độ này cần sự tỉnh táo và kiên trì, tuy nhiên phải đẩy nhanh tốc độ này lên. Một trong những động cơ lớn nhất để đẩy nhanh tốc độ này là cam kết lợi nhuận. Người làm tất cả những dự án Start-up phải có lãi.

Một trong những dự án này tôi có thể nói đến là Dự án Việt Nam Silicon Valley (VSV) của chị Lê Anh và chuyên gia độc lập của Bộ Khoa học - Công nghệ cùng với sự ủng hộ của nguyên Bộ trưởng Nguyễn Quân - đã bỏ ra mấy chục tỉ đồng để xây dựng 40-50 dự án trên toàn quốc về các phần mềm ứng dụng công nghệ thông tin và cho các chuyên gia tài chính nước ngoài vào đánh giá, chọn lựa và đấu thầu mua lại. Khi có quỹ đầu tư chuyên nghiệp vào đánh giá thì ý tưởng bán dự án khởi nghiệp phải chuyên nghiệp và được các chuyên gia hướng dẫn, đóng gói chuẩn mực quốc tế.

Dự án VSV mới bắt đầu được 1 năm nên tôi chưa thể đánh giá mức độ thành công, tuy nhiên, cách làm và tư duy của họ là mới, là chuyên nghiệp hơn nhiều so với các Start-up ở Việt Nam lâu nay.  

PV: Với thực trạng nền kinh tế Việt Nam hiện nay thì khởi nghiệp nên tập trung từ các lĩnh vực nào, thưa ông?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Năng lực cạnh tranh quốc gia với chiến luợc phát triển các mũi nhọn công nghệ thông tin, nông nghiệp, du lịch thông minh, công nghiệp phụ trợ, dịch vụ - phân phối và giáo dục đào tạo là 6 mũi nhọn cơ bản nhất trong 20 năm tới của Việt Nam. Đây là mô hình mà người Do Thái đã làm rất thành công ở Trung Quốc. Đương nhiên Start-up Việt Nam phải đi theo hướng này. 6 mũi nhọn này là thị trường rất tiềm năng của Việt Nam, những đối tượng - đối tác Do Thái hay các chuyên gia nước ngoài thấy đều này và họ sẵn sàng hợp tác với Việt Nam nếu chúng ta có cơ chế tài chính thành lập các Ngân hàng sở hữu trí tuệ (Intellectual Property Bank - viết tắt IPB).

Thay vì các đại gia phải bỏ ra nhiều triệu USD để mua công nghệ về hệ thống tưới nước thông minh bằng giọt của Israel, nếu có một quỹ đầu tư kết hợp một ngân hàng nông nghiệp đứng ra làm đầu mối và chứng minh được dự án khả thi cao thì Israel sẽ không lấy 10 triệu USD tiền mặt mà thay vào đó là 10 triệu quy đổi ra cổ phiếu. Các ngân hàng hoặc các doanh nghiệp đầu tư công nghệ như FPT, Vingroup có thể làm được dự án này thành sản phẩm để bán ra cộng đồng giúp công ty làm ăn có lãi, người Israel sẽ rất sẵn sàng để cùng thực hiện và chuyển giao công nghệ cho Việt Nam với giá hợp lý. Đây là công thức mà Do Thái và Trung Quốc đã làm và rất thành công trong 30 năm qua bởi Trung Quốc là thị trường tiêu thụ rất rộng lớn và người Israel sẵn sàng chia sẻ IPB của họ.

Ở Việt Nam, dù rằng khái niệm IPB còn khá mới. Tuy nhiên, năng lực cạnh tranh quốc gia đã được phổ biến rộng rãi. Chúng tôi đang viết dự án cho Bộ Khoa học và Công nghệ về vấn đề này. Nếu Bộ Khoa học và Công nghệ và Bộ Tài chính chủ trì chương trình Quốc gia khởi nghiệp, đây là hướng phát triển mới sẽ thành công với nhiệm vụ đưa khoa học công nghệ đóng góp trực tiếp vào GDP quốc gia, các nhà khoa học và chuyên gia thông qua IPB đóng góp vào ngành sản xuất, tạo ra lợi nhuận và có cổ tức.

PV: Ông từng nói niềm tin là yếu tố sống còn của doanh nhân và doanh nghiệp, từ thực tiễn của mình ông có thể phân tích rõ hơn slogan trên và cách ứng dụng niềm tin vào khởi nghiệp?

CEO Nguyễn Hữu Thái Hòa: Lịch sử dân tộc đã chứng minh rằng niềm tin có giá trị vô cùng quan trọng để đi đến thành công. Trong cuộc kháng chiến trường kỳ chống Pháp, chống Mỹ dù ta yếu hơn địch và thiếu thốn mọi bề nhưng chúng ta vẫn vẽ ra được viễn cảnh thắng lợi, thống nhất đất nước khi đó chính là một trong những giá trị lớn để tập hợp tinh thần dân tộc, đoàn kết nhân dân cả nước. Thời xây dựng và khởi nghiệp, áp dụng vấn đề niềm tin là trách nhiệm chính của mỗi CEO và doanh nghiệp phải làm sao để chứng minh sản phẩm dịch vụ thật tốt, có chất lượng, phải truyền được thông điệp, viễn cảnh tốt đẹp để thuyết phục được nhà đầu tư rót vốn và khách hàng tin tưởng vào sản phẩm của mình thì mới thành công trong kinh doanh.

Khởi nghiệp cuối cùng là vượt khó để biến cái không thành có, thiếu niềm tin thì rất khó đi đến tận cùng để thành công.

PV: Cảm ơn ông về cuộc trò chuyện thú vị này.