Báo cáo PAPI 2018: Quan ngại lớn nhất là tham nhũng, chất lượng giáo dục

Thách thức lớn với nền kinh tế

Thủ tướng: Tăng trưởng kinh tế gặp nhiều thách thức

Động lực tăng trưởng năm 2019: Phải từ nội lực thực sự của nền kinh tế!

Với hơn 14.000 người ở tất cả 63 tỉnh thành được Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc khảo sát, báo cáo PAPI cho thấy, yếu tố tác động lớn nhất tới mức độ hài lòng với hiệu quả quản trị và hành chính công là hiệu quả kiểm soát tham nhũng trong khu vực công. Người dân có cảm nhận vòi vĩnh trong dịch vụ y tế tuyến huyện/quận và giáo dục tiểu học công lập giảm đáng kể so với kết quả khảo sát năm 2017. Tuy nhiên, “lót tay” để có việc làm trong khu vực Nhà nước, vòi vĩnh trong quá trình cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, lạm dụng công quỹ chưa giảm. Bên cạnh đó, mặc dù người dân có chung quan điểm rằng tham nhũng đã giảm đi so với ba năm trước, nhưng mỗi cấp chính quyền có mức độ thuyên giảm khác nhau.

Gần 60% số người trả lời cho rằng tham nhũng ở cấp xã/phường đã thuyên giảm trong ba năm qua, song chỉ có 50% số người trả lời cho rằng tham nhũng ở cấp quốc gia có xu hướng thuyên giảm. Kết quả khảo sát PAPI 2018 cũng cho thấy, tham nhũng vẫn là một trong ba mối quan ngại hàng đầu của người dân.

Công bố báo cáo PAPI

Về bình đẳng giới, nhất là trong vị trí lãnh đạo và quản lý khu vực công, PAPI 2018 phát hiện phần lớn cử tri không có định kiến với nam hay nữ ứng cử viên. Nhưng trong số ít những người bày tỏ định kiến, đa số cho biết sẽ bầu ứng cử viên nam vào vị trí lãnh đạo. Và điều đáng ngạc nhiên là phần lớn những người có định kiến là phụ nữ.

Đại sứ Australia Craig Chittick tại Việt Nam nhấn mạnh về vấn đề này: “Những phát hiện nghiên cứu từ Báo cáo PAPI 2018 cho thấy cơ hội lớn cho Việt Nam trong việc bầu chọn phụ nữ vào các vị trí lãnh đạo, quản lý khu vực Nhà nước. Nhưng vẫn cần nhiều nỗ lực hơn nữa trong việc xóa bỏ định kiến xã hội, đặc biệt của cử tri nữ, đối với phụ nữ mong muốn trở thành lãnh đạo, quản lý”.

Báo cáo PAPI 2018 cũng ghi nhận của người dân về một số thay đổi tích cực trong hiệu quả huy động sự tham gia của người dân vào đời sống chính trị, xã hội ở cấp cơ sở. Đặc biệt, kết quả khảo sát cho thấy tỷ lệ người dân bị chính quyền địa phương ép buộc đóng góp cho dự án xây mới/ tu sửa công trình công cộng tại địa phương có xu hướng giảm. Khoảng 50% những người đóng góp cho biết họ đã đóng góp tự nguyện trong năm 2017 và 2018, cao hơn so với tỷ lệ 45% trước năm 2017. Có thể nói, chính quyền địa phương đã giảm sử dụng áp lực để buộc người dân đóng góp cho các dự án công trình công cộng ở cơ sở, mà để người dân tự nguyện tham gia nhiều hơn.

Về công khai, minh bạch, người dân được khảo sát cũng hài lòng hơn với mức độ của chính quyền trong việc tổ chức lập danh sách hộ nghèo và chia sẻ thông tin thu, chi ngân sách cấp xã/ phường. Tuy nhiên, công khai, minh bạch quy hoạch/ kế hoạch sử dụng đất vẫn là khía cạnh theo PAPI chính quyền địa phương cần cải thiện.

Về trách nhiệm giải trình với người dân, PAPI cho thấy số người gặp gỡ cán bộ, công chức chính quyền cấp thôn/tổ dân phố hoặc cấp xã/phường khi có bức xúc với chính quyền hoặc hàng xóm tăng lên và số người cho rằng những cuộc tiếp xúc đó đem lại kết quả cũng tăng lên so với 2017. Tuy nhiên, người dân phản ánh họ ít có cơ hội tiếp xúc với đại diện chính quyền từ cấp huyện/ quận, cấp tỉnh trở lên. Ngoài ra, điểm chỉ số nội dung mới về Tiếp cận dịch vụ tư pháp cho thấy mức độ tin tưởng vào hiệu quả giải quyết tranh chấp dân sự của các cơ quan tư pháp, tòa án địa phương và cơ chế giải quyết tranh chấp phi tòa án không cao.

Bên cạnh trách nhiệm giải trình với người dân, cung ứng dịch vụ công căn bản PAPI cũng chỉ ra mức độ hài lòng của người dân rất khác biệt với từng loại dịch vụ công PAPI đo lường. Nội dung thành phần “Y tế công lập” cho thấy ngành y tế có một số cải thiện trong năm 2018, nhất là ở chỉ tiêu đánh giá độ bao phủ của bảo hiểm y tế. Theo kết quả khảo sát của PAPI, tỷ lệ người dân có bảo hiểm y tế tiếp tục tăng từ 80% năm 2017 lên 87% năm 2018. Cơ sở hạ tầng căn bản, bao gồm các dịch vụ như đường xá, thu gom rác thải, cung cấp điện lưới và nước sạch cho ăn uống, sinh hoạt, cũng được người dân đánh giá tích cực hơn trong năm 2018.

Tuy nhiên, về giáo dục, so với các nội dung khác, sự hài lòng của người sử dụng dịch vụ giáo dục tiểu học năm 2018 có xu hướng giảm sút vì lý do chính là điều kiện vật chất, trang thiết bị của trường tiểu học công lập và chất lượng giáo dục có phần xuống cấp.

Ở một lĩnh vực khác, bà Cait Moran, Đại sứ Cộng hòa Ai-len tại Việt Nam phát biểu: “Một trong những lĩnh vực chúng tôi đặc biệt hỗ trợ nghiên cứu PAPI là vấn đề của cộng đồng dân tộc thiểu số. Chúng tôi mong rằng nghiên cứu PAPI sẽ tìm hiểu sâu những khác biệt về điều kiện tiếp cận quản trị và dịch vụ công có chất lượng giữa các cộng đồng dân tộc thiểu số và dân tộc đa số, để cung cấp dẫn chứng đổi mới chính sách công hướng tới hỗ trợ đầy đủ để cộng đồng dân tộc thiểu số cùng phát triển”.

Khi được hỏi về những vấn đề hệ trọng nhất trong năm 2018 cần Nhà nước tập trung giải quyết, hầu hết người được khảo sát đều trả lời chính là nghèo đói.

Mặc dù nhiều người cho rằng điều kiện phát triển kinh tế hộ gia đình và của đất nước có cải thiện, vẫn có tới 25% số người được hỏi chọn nghèo đói là vấn đề hệ trọng nhất. Nhưng khi so sánh kết quả khảo sát câu hỏi này của năm 2018 với các năm trước, mối quan ngại về tham nhũng, tăng trưởng kinh tế, an ninh-trật tự và chất lượng giáo dục gia tăng nhiều hơn. So với kết quả khảo sát năm 2015, mối quan ngại về môi trường cũng gia tăng đột biến.

Cải cách thủ tục hành chính khởi sắc

Để tìm hiểu sâu hơn về mối quan ngại đối với chất lượng môi trường, khảo sát PAPI 2018 thêm một số câu hỏi tìm hiểu quan điểm và lựa chọn của người dân trước một số vấn đề liên quan tới quản trị môi trường. Kết quả phân tích cho thấy đa số người dân ủng hộ bảo vệ môi trường kể cả trong trường hợp phải hy sinh tăng trưởng kinh tế.

Đa số người trả lời ủng hộ mạnh mẽ việc xây dựng các nhà máy điện sử dụng nhiên liệu “sạch” (nhiên liệu tái tạo), miễn sao nguồn điện đó ổn định, không gây gián đoạn trong cung ứng. Ngoài ra, đa số người dân quan ngại về chất lượng nguồn nước ngày càng xuống cấp hiện nay ở địa phương. Hơn 50% số người được hỏi cho rằng chất lượng nguồn nước cho ăn uống, sinh hoạt hiện nay kém hơn so với ba năm trước.

Theo PAPI, lĩnh vực dịch vụ và thủ tục hành chính công năm nay có nét khởi sắc. Có sự cải thiện từng bước ở cả bốn nhóm dịch vụ và thủ tục hành chính công PAPI đo lường, bao gồm dịch vụ chứng thực, xác nhận của chính quyền cơ sở; dịch vụ cấp giấy phép xây dựng; dịch vụ cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất (giấy CNQSD đất); và dịch vụ hành chính công cấp xã/phường.

Tuy nhiên, khoảng cách giữa điểm trung bình chung toàn quốc năm 2018 (7,39 điểm) và điểm cao nhất mong muốn đạt được (10 điểm) vẫn còn lớn, đồng nghĩa với yêu cầu chính quyền các cấp tiếp tục cải thiện dịch vụ hành chính công, đặc biệt là dịch vụ ‘một cửa’ liên quan đến giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Về việc thu hồi đất thổ cư, PAPI cho rằng trong năm 2018 khá ổn định, mặc dù tỉ lệ người trả lời cho biết hộ gia đình họ bị thu hồi đất tăng không đáng kể so với năm 2017.

Với những trường hợp bị thu hồi đất thổ cư, mức độ hài lòng với bồi thường thu hồi đất của những hộ bị thu hồi đất thổ cư có xu hướng tăng nhẹ, song cũng chỉ dừng ở tỷ lệ dưới 40%. Điểm nội dung về thu hồi đất và bồi thường thu hồi đất cho thấy minh bạch đất đai vẫn là một lĩnh vực chính quyền địa phương cần nỗ lực thúc đẩy và cải thiện.

Với kết quả khảo sát của mỗi lĩnh vực, PAPI cho rằng, mỗi địa phương đều có những điểm mạnh và điểm yếu riêng. Không có địa phương nào thuộc về nhóm đạt điểm cao nhất ở cả 8 chỉ số nội dung.

Hơn nữa, khoảng cách giữa điểm cao nhất cấp tỉnh (47.05 điểm) và mức điểm tối đa là 80 điểm (trên thang điểm từ 10 đến 80 điểm cho tất cả 8 chỉ số nội dung) còn rất xa. Khoảng cách này cho thấy còn nhiều cơ hội đổi mới chính sách và cách thức thực thi chính sách để chính quyền các cấp ngày càng cởi mở hơn, minh bạch hơn, thực hiện trách nhiệm giải trình tốt hơn, đáp ứng tốt hơn nhu cầu của người dân, hoạt động có mục đích và thực hành liêm chính tốt hơn.

TS. Phạm Văn Tân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký Liên Hiệp các hội khoa học và kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) cho hay: “Tôi cho rằng Chỉ số PAPI cũng là một ‘diễn đàn’ để người dân bày tỏ những mối quan tâm, băn khoăn, để các cấp chính quyền hiểu được kỳ vọng của người dân, để các cơ quan, ban ngành trung ương và địa phương và người dân cùng hành động nhằm hướng tới xây dựng Chính phủ kiến tạo, Nhà nước của dân, do dân và vì dân”.