Cần những giải pháp đột phá

Phó thủ tướng Vương Đình Huệ:

Việt Nam đã và đang đàm phán ký nhiều hiệp định tự do thương mại thế hệ mới với tiêu chuẩn cao không chỉ về kinh tế thương mại đầu tư mà còn về mua sắm công. Việt Nam đang nỗ lực hoàn thiện thể chế kinh tế trong nước, tăng cường năng lực cạnh tranh để tích cực hội nhập kinh tế thế giới. Đây là chủ trường nhất quán cho dù Việt Nam có hay không có vài hiệp định thương mai tự do như TPP thì cũng không ngăn cản Việt Nam tiếp tục quá trình này.

Chính phủ Việt Nam đang tạo môi trường thông thoáng, minh bạch cho tất cả các loại hình DN, cả FDI và tư nhân. Cụ thể, Chính phủ đang triển khai quyết liệt Nghị quyết 19 và Nghị quyết 35, cùng với đó sẽ sớm ban hành Nghị định hướng dẫn Luật DN vừa và nhỏ, nội hàm tập trung vào hỗ trợ có mục tiêu theo nguyên tắc thị trường cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, khuyến khích hộ kinh doanh thành lập DN. Đồng thời, luật cũng sẽ tập trung phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp, thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo tại Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông:

Trong 3 thập niên vừa qua, tăng trưởng kinh tế của Việt Nam chủ yếu theo chiều rộng, dựa vào ưu thế lao động trẻ, khai thác tài nguyên thô… Nhưng khi các nguồn lực này giảm dần, động lực cho tăng trưởng dần bị thu hẹp, nguy cơ bẫy thu nhập trung bình đang hiện hữu thì dòng vốn FDI được xem là sức sống mới cho nền kinh tế để đáp ứng nhu cầu tái cơ cấu và chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng nhanh và bền vững. Tuy nhiên, FDI phải chất lượng cao hơn, thân thiện với môi trường, công nghệ tiên tiến, có khả năng dẫn dắt, đồng thời hỗ trợ khu vực trong nước cùng phát triển để tham gia vào chuỗi công nghệ và cung ứng toàn cầu.

Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc: Tăng sự liên kết giữa DN FDI và DN trong nước

DN FDI là nhân tố quan trọng, đóng góp vào việc tạo thêm việc làm, tăng sản lượng công nghiệp và đẩy mạnh xuất khẩu của Việt Nam khi đóng góp hơn 50% giá trị công nghiệp chế biến và trên 70% kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Nhưng dường như gần 30 năm sau khi Luật Đầu tư nước ngoài có hiệu lực, một thực trạng phải thừa nhận là kết nối “cộng sinh” trong kinh doanh giữa các nhà đầu tư trong và ngoài nước vẫn còn mờ nhạt, hiệu ứng lan tỏa về công nghệ và năng suất lao động từ các đối tác nước ngoài đến các DN trong nước còn rất hạn chế.

Sự “cộng sinh” rất yếu thể hiện qua những con số như trong các dự án FDI có quá ít liên doanh (khoảng 80% FDI ở Việt Nam là DN 100% vốn nước ngoài). Tỷ lệ các DN tư nhân trong nước đang cung cấp các hàng hóa, dịch vụ cho DN FDI rất hạn chế. Theo kết quả điều tra DN gần nhất PCI 2016, chỉ có khoảng 14% DN tư nhân đang có khách hàng là các DN FDI đang hoạt động tại Việt Nam, con số này có dấu hiệu cải thiện theo thời gian, nhưng rất chậm chạp.

Từ thực tế trên, tôi cho rằng, để tăng mức độ kết nối giữa DN FDI và khu vực tư nhân trước hết chúng ta cần cải thiện hiệu quả các hoạt động đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Lực lượng lao động của các DN trong nước cần được đào tạo tốt hơn để nắm bắt được công nghệ và quy trình quản trị mới. Để thực hiện điều này, cần vai trò dẫn dắt của Nhà nước trong hàng loạt các vấn đề như: dành nhiều nguồn lực đầu tư để cải thiện chất lượng các trường đào tạo nghề, kết nối hoạt động đào tạo nghề và thực tiễn phát triển công nghệ, khuyến khích đầu tư tư nhân trong và ngoài nước vào hoạt động đào tạo nghề...

Một góc khu xưởng sản xuất của Công ty Thép Úc (Hải Phòng)

Hai là, cần có giải pháp đột phá và thực tế để cải thiện và thu hẹp khoảng cách về trình độ công nghệ của các DN trong nước và DN FDI thông qua việc cung ứng dịch vụ tư vấn công nghệ, vận hành quỹ phát triển công nghệ, sử dụng các chính sách về thuế, tài chính để khuyến khích đầu tư công nghệ cao...

Ba là, tăng cường kết nối về mặt địa lý giữa FDI với DN trong nước. Việc hình thành các khu công nghiệp, khu chế xuất riêng biệt, chủ yếu tập trung các DN FDI có thể giúp nâng cao hiệu quả ngắn hạn của hoạt động và xuất khẩu. Tuy nhiên, nó lại khiến cho những hiệu ứng lan tỏa tích cực đối với khu vực kinh tế tư nhân trong nước trở nên bị hạn chế. Một nghiên cứu của VCCI mô hình hóa vị trí địa lý đặt nhà máy của các DN FDI và DN tư nhân trong nước đã chứng minh được rằng, khoảng cách địa lý ảnh hưởng lớn đến mức độ nối kết giữa hai khu vực này. Chính vì vậy khi Chính phủ, chính quyền các địa phương thiết kế các khu công nghiệp riêng dành cho đầu tư FDI cũng phải tính đến sự nối kết với các khu, cụm công nghiệp dành cho các DN vừa và nhỏ nội địa.

Chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Việt Nam Jonathan Moreno: Cải thiện chất lượng nguồn nhân lực

Loại bỏ rào cản thương mại và nâng cao khả năng tiếp cận thị trường sẽ thu hút các nhà đầu tư mới đến Việt Nam. Tuy nhiên, có một thực tế, FDI đang ngày càng phụ thuộc vào sự mở rộng từ các nhà đầu tư đang hoạt động cũng như những thông tin kinh nghiệm họ chia sẻ với các nhà đầu tư tiềm năng. Điều này đồng nghĩa FDI trong tương lai phụ thuộc rất lớn vào việc cải thiện môi trường hoạt động chung cho các DN. Để làm được điều này thì vấn đề hiện đại hóa giáo dục, đảm bảo chi phí lao động phù hợp là rất quan trọng bởi nền tảng cải thiện sự cạnh tranh và hiệu suất của các DN là hiệu quả của lực lượng lao động.

Trong khi đó, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra chương trình giáo dục của Việt Nam đã lỗi thời, giáo viên bị quá tải và lương thấp, sinh viên tốt nghiệp thiếu kỹ năng làm việc cho khu vực kinh tế tư nhân. Vì vậy, để tiếp tục thu hút đầu tư và nâng cao tay nghề cho lực lượng lao động, Chính phủ cần tiếp tục hành động để hiện đại hóa và nâng cấp hệ thống giáo dục quốc gia, đặc biệt là cấp trường nghề và đại học. Hiện đại hóa giáo dục sẽ bảo đảm Việt Nam có một lực lượng quản lý, kỹ sư và kỹ thuật viên lành nghề có thể nâng cao chuỗi giá trị khi nền kinh tế tăng trưởng.

Tuy nhiên, cũng phải nói thêm rằng, những sáng kiến phát triển lực lượng lao động có thể nâng cao sản lượng nhưng hiệu quả còn phụ thuộc vào yếu tố cực kỳ quan trọng là chi phí lao động. Trong những năm qua, việc tăng mức lương tối thiểu và chi phí khác đã không tương xứng với mức tăng năng suất. Kết quả là nhiều công ty trên khắp Việt Nam đang trải qua sự suy giảm về năng suất cho mỗi USD đầu tư vào nguồn nhân lực. Điều này là không bền vững. Quyết định tăng lương tối thiểu phải được xem xét dựa trên năng suất lao động nếu Việt Nam muốn duy trì khả năng cạnh tranh.

Chủ tịch Hiệp hội DN Nhật Bản tại Việt Nam Hiroshi Karashima: Gỡ rào cản nhập khẩu máy móc, thiết bị cũ

Chúng tôi hoàn toàn ủng hộ các chính sách của Chính phủ Việt Nam khi xác định, bên cạnh DN quốc doanh và DN có vốn đầu tư nước ngoài thì DN tư nhân trong nước phải có được vị trí quan trọng, là động lực cho việc tăng trưởng kinh tế của Việt Nam sau này. Ngoài ra, sự phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) hay ngành công nghiệp hỗ trợ với năng lực cạnh tranh mạnh mẽ sẽ góp phần nâng cao sức hút đầu tư vào Việt Nam đối với DN nước ngoài, đặc biệt là DN chế tạo.

Để phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ, tôi cho rằng cần phải có những DNVVN của Nhật Bản là những DN có thế mạnh và kiến thức chuyên môn cao được khuyến khích chuyển giao công nghệ cho Việt Nam bằng các hợp tác với các DNVVN trong nước.

Tôi được biết, hiện nay có một số công ty sản xuất của Nhật Bản đang có kế hoạch chuyển cơ sở sản xuất của họ từ Nhật Bản sang Việt Nam và các nước thứ 3. Nếu các DN này có thể dễ dàng chuyển cơ sở sản xuất của họ sang Việt Nam, việc di chuyển này sẽ góp phần lớn cho sự hình thành các ngành công nghiệp phụ trợ cũng như phát triển các DNVVN của Việt Nam.

Tuy nhiên, có một rào cản đối với DNVVN của Nhật Bản là khi di chuyển sang Việt Nam là các quy định, chính sách về nhập khẩu máy móc, thiết bị đã qua sử dụng. Về nguyên tắc, Thông tư số 23 của Bộ Khoa học và Công nghệ ban hành năm 2015 cho phép nhập khẩu máy móc, thiết bị sử dụng dưới 10 năm, với máy móc, thiết bị hơn 10 năm thì phải có địa điểm cụ thể. Chúng tôi rất mong cơ quan lập pháp của Việt Nam cho phép các nhà đầu tư được phép mang máy móc, thiết bị đã qua sử dụng mà không tính đến hạn chế số năm sử dụng.

Phó chủ tịch Phòng Thương mại châu Âu tại Việt Nam Tomaso Andreatta:

Đầu tư vào Việt Nam đang ngày càng gia tăng, nhưng chủ yếu là trong những ngành truyền thống như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử và có ngành từ thế kỷ XIX là thép và hóa chất. Nếu Việt Nam cần phải lựa chọn rõ ràng và tạo điều kiện phát triển các ngành công nghiệp của tương lai. Việt Nam có thể tham khảo bài học kinh nghiệm của Singapore với vị trí dẫn đầu trong một số ngành hiện nay. Song song với đó, Việt Nam cần cho phép khu vực tư nhân tự vận hành, vì một số có thể thành công và số khác có thể không, nhưng nếu xét trên tổng thể một quốc gia thì sẽ có lợi cho Việt Nam.

Trưởng nhóm Công tác Đầu tư và Thương mại VBF 2017 Fred Burke:

Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) được coi là một hiệp định thương mại đa phương của thế kỷ XXI có thể đem lại lợi ích đáng kể cho từng quốc gia trong 12 quốc gia thành viên ký hiệp định. Theo các chuyên gia phân tích hàng đầu, TPP được xem là một bước tiến hợp lý trong chiến lược hội nhập kinh tế toàn cầu kéo dài 20 năm cực kỳ thành công của Việt Nam. Vì vậy chúng ta đều cảm thấy thất vọng trước việc chính quyền mới của Hoa Kỳ tuyên bố rút khởi hiệp định này.

Tuy nhiên, tôi không cho rằng đây là vấn đề đáng lo ngại với Việt Nam. Việt Nam đã khôn ngoan khi không bỏ hết trứng vào cái giỏ TPP. Trên thực tế, chúng ta có thể nói rằng Việt Nam không chỉ có “Kế hoạch B” mà còn có cả kế hoạch C, D, E và F. Đó là Hiệp định Thuận lợi hóa Thương mại - hiệp định đa phương duy nhất trong Vòng đàm phán Doha trong khuôn khổ WTO đã được ký kết; FTA Việt Nam - EU; Cộng đồng ASEAN…