Quyết liệt hơn với cải cách thể chế, môi trường kinh doanh

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc gặp gỡ các doanh nghiệp tại Hội nghị Thủ tướng với doanh nghiệp năm 2017.

Bước chuyển từ Nghị quyết 35

Cộng đồng doanh nghiệp đánh giá cao việc ban hành Nghị quyết 35/NQ-CP ngày 16/5/2016. Việc ban hành một Nghị quyết 35 về hỗ trợ và phát triển doanh nghiệp đến năm 2020 trong thời gian ngắn “kỷ lục”, với các mục tiêu, nguyên tắc, nhiệm vụ giải pháp hiệu quả, khả thi và phân công trách nhiệm cụ thể, rõ ràng đã thể hiện quyết tâm rất cao của Chính phủ trong việc tạo lập môi trường kinh doanh thuận lợi, an toàn, thân thiện nhằm xây dựng cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam lớn mạnh, có năng lực cạnh tranh, phát triển bền vững.

Sau 1 năm triển khai thực hiện, Nghị quyết 35 được đánh giá là nghị quyết có tính toàn diện, có tầm nhìn dài hạn, mang tính chất đột phá và nhận được sự quan tâm, hưởng ứng tích cực của các bộ ngành, địa phương, cộng đồng doanh nghiệp và toàn xã hội. Thủ tướng và các Phó Thủ tướng đã rất sát sao, đôn đốc và giữ vai trò tiên phong trong việc thúc đẩy thực hiện Nghị quyết 35. Các chuyến đi thị sát tại các địa phương, lắng nghe ý kiến của các địa phương và doanh nghiệp, chỉ đạo trực tiếp cải cách ở cấp cơ sở, xúc tiến thương mại, đầu tư, mở cửa thị trường ở nước ngoài... của Thủ tướng đã tạo niềm tin và thực sự tiếp sức cho doanh nghiệp.

Một số bộ, ngành đã khởi động nhiều chương trình lớn, quan trọng với doanh nghiệp: Bộ Tài chính đã triển khai rất sớm Nghị quyết 35, thực hiện cải cách quyết liệt trong lĩnh vực thuế, hải quan. Bộ Công an tích cực triển khai áp dụng visa điện tử. Bộ Công Thương bãi bỏ Thông tư 37 về formaldehyde với dệt may, bỏ thủ tục dán nhãn năng lượng, sửa đổi một số quy định về xuất khẩu gạo... Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề xuất nhiều cơ chế, chính sách tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp đầu bư vào nông nghiệp, nông thôn… Bộ Xây dựng bỏ yêu cầu xây dựng quy hoạch 1:500 đối với dự án phát triển nông nghiệp…

Một số địa phương đi đầu trong việc triển khai Nghị quyết 35 như Hà Nội, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Đồng Tháp… Hà Nội đã triển khai Cổng dịch vụ công trực tuyến, đưa công cụ hỗ trợ đến tận xã, phường, khu dân cư tập trung. Quảng Ninh đi đầu trong việc tổ chức lại công tác xúc tiến đầu tư và triển khai thực hiện Bộ chỉ số năng lực cạnh tranh cấp quận, huyện, sở, ban, ngành. Đà Nẵng đi đầu trong việc xây dựng mạng lưới khởi nghiệp sáng tạo, xử lý thủ tục hành chính theo phương châm hết việc chứ không phải hết giờ. Đồng Tháp đi tiên phong trong cơ chế đối thoại, giải quyết khó khăn vướng mắc, hỗ trợ cho doanh nghiệp và nhà đầu tư, duy trì “cà phê doanh nhân” hằng tuần thân thiện. Hay tại Cần Thơ, các cấp chính quyền không họp mà dành trọn ngày thứ hai hằng tuần để gặp gỡ, đối thoại, giải quyết khó khăn cho doanh nghiệp…

Kết quả khảo sát nhanh của VCCI vào cuối năm 2016 đầu năm 2017 cho thấy, có 75% doanh nghiệp đánh giá tác động của 5 nhóm nhiệm vụ giải pháp được đưa ra trong nghị quyết 35 là “tích cực”, chỉ có 25% doanh nghiệp cho biết chưa nhận thấy tác động của các nhóm giải pháp này. Các đánh giá này không phải là cảm tính, mà dựa trên những con số về các kết quả đạt được trong thực tế, thể hiện những bước tiến rõ rệt trong công tác cải cách thể chế, cải cách thủ tục hành chính.

Vẫn còn tình trạng “ông nói gà, bà nói vịt”

Mặc dù vậy, chúng ta vẫn chưa thể thỏa mãn với những gì đã đạt được. Các doanh nghiệp vẫn đang gặp không ít khó khăn.

Trong các tháng đầu năm 2017, số lượng doanh nghiệp thành lập mới tuy có tăng nhưng số lượng doanh nghiệp ngừng hoạt động và giải thể vẫn bằng một nửa số lượng doanh nghiệp thành lập mới...

Hiệu suất sinh lợi trên tài sản của các doanh nghiệp trong nền kinh tế đã giảm từ 6,6% năm 2012 xuống còn 3,2% năm 2015.

Theo Báo cáo năm 2017 của Ngân hàng Thế giới (WB), chi phí kinh doanh ở Việt Nam vẫn ở mức cao so với các nước trong khu vực như Singapore hay Malaysia. Đặc biệt, chi phí tiếp cận điện năng của Việt Nam cao gấp gần 49 lần so với Philippines. Chi phí nộp thuế cao nhất so với ASEAN 4, cao hơn 2 lần so với Singapore. Chi phí về vận tải và logistics hiện vẫn chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu chi phí kinh doanh của các doanh nghiệp ở Việt Nam. Chẳng hạn: Chi phí vận chuyển cho một container hàng từ cảng Hải Phòng về Hà Nội hay ở chiều ngược lại (khoảng 100km) đắt gấp 3 lần so với chi phí vận chuyển một container hàng từ Trung Quốc và Hàn Quốc về Việt Nam. Ngoài ra, còn có những chi phí phát sinh liên quan đến thủ tục hành chính, nộp phí, thời gian chậm trễ, giá xăng dầu tăng, phụ phí vận tải biển… làm tăng gánh nặng cho doanh nghiệp.

Về chi phí không chính thức, theo kết quả nghiên cứu của Báo cáo Chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PCI-2016 của VCCI, 66% trong số 11.000 doanh nghiệp được hỏi xác nhận họ phải trả loại phí này. Tình trạng nhũng nhiễu khi giải quyết thủ tục cho doanh nghiệp vẫn phổ biến ở nhiều nơi.

Giảm chi phí cho doanh nghiệp đang là yêu cầu cấp thiết. Nhưng giảm chi phí không phải là tất cả. Gần đây, khi nói đến Chính phủ kiến tạo, chúng ta hay nói nhiều đến hỗ trợ, đến ưu đãi… nhưng điều cần nhất với doanh nghiệp không phải là hỗ trợ, nhất là hỗ trợ về tài chính, nếu có thì hỗ trợ nên theo hướng giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực về quản trị chứ không hỗ trợ trực tiếp cho hoạt động kinh doanh... Các doanh nghiệp cần nhất là một hệ thống pháp luật về kinh doanh minh bạch và công bằng, một hệ thống thủ tục hành chính đơn giản và thuận tiện, một nền tư pháp bảo vệ cho họ được an toàn. Nhưng hệ thống pháp luật về kinh doanh còn khá nhiều bất cập, thủ tục hành chính vẫn còn nhiêu khê trong tương quan so sánh với các chuẩn mực tiên tiến của thế giới.

Ảnh minh họa.

Trong thời gian qua, việc thực hiện chủ trương không hình sự hóa đã có nhiều tiến bộ, nhưng doanh nghiệp vẫn nơm nớp nỗi lo việc thực hiện chính sách thiếu nhất quán “sớm nắng chiều mưa”, “ông nói gà, bà nói vịt” hay sự thay đổi chính sách đột ngột, thiếu lộ trình chuyển đổi và hiện tượng hồi tố đối với các hoạt động kinh doanh, việc chậm trễ và thiếu công bằng trong việc giải quyết các tranh chấp của doanh nghiệp lại đang là điểm quan ngại hàng đầu.

Các cuộc khảo sát của VCCI cho thấy, nhiều địa phương vẫn chưa thực hiện đúng yêu cầu thanh tra, kiểm tra 1 lần/năm như Nghị quyết 35 đã đề ra. Việc doanh nghiệp một năm phải tiếp 6- 7 đoàn từ thanh tra, rồi tới kiểm toán, chưa kể các đợt kiểm tra không chính thức, trong đó có rất nhiều đoàn thanh tra liên quan đến an toàn vệ sinh thực phẩm: quản lý thị trường, y tế, đo lường. Cụ thể, có khoảng 14% doanh nghiệp bị kiểm tra từ 4 lần trở lên trong năm 2016. Trong những doanh nghiệp có từ 2 cuộc kiểm tra trở lên, trên 50% cho rằng, các cuộc kiểm tra có những nội dung trùng lặp.

Cần một Chỉ thị thúc đẩy thực hiện Nghị quyết 35

Môi trường kinh doanh chậm cải thiện là do sự chậm trễ trong cải cách thể chế, một số quy định bất hợp lý trong các văn bản pháp luật đã không được bổ sung, sửa đổi kịp thời.

Ví dụ: Điều kiện kinh doanh mũ bảo hiểm trong Nghị định 87/2016/NĐ-CP yêu cầu cơ sở sản xuất mũ bảo hiểm phải có đầy đủ thiết bị ép (đúc/đùn) và khuôn mẫu phù hợp để sản xuất vỏ mũ; thiết bị ép (đúc) và khuôn mẫu phù hợp để sản xuất lớp mút xốp; thiết bị dập (tán) đinh tán (dùng để ghép các cụm chi tiết)…

Điều kiện cơ sở đóng tàu cá tại Thông tư 26/2014/TT-BNNPTNT lại yêu cầu phải có đầy đủ máy cưa xọc, máy cưa vòng, máy cưa đĩa, máy cưa cầm tay, máy bào, máy đục, máy khoan, máy mài, máy hàn, máy nén khí, kích…

Nghị định 60/2014/NĐ-CP về điều kiện kinh doanh ngành in cấm các cơ sở in không được hợp tác với cơ sở in khác để thực hiện chế bản, in, gia công sau in đối với sản phẩm và hợp đồng mà mình nhận…

Nghĩa là các doanh nghiệp phải tự làm tất cả từ A tới Z trong khi thế giới hiện nay đang kiến thiết theo chuỗi để nâng cao hiệu quả kinh doanh. Chúng ta biết rằng, để sản xuất ra một chiếc máy bay, người ta phải có hàng trăm cơ sở sản xuất tại vài chục quốc gia. Ví dụ: Một số ốc vít của Boeing đã được sản xuất tại một hộ gia đình ở Thụy Sỹ. Nếu yêu cầu Boeing cũng phải có cái máy thủ công sản xuất ra ốc vít như các quy định ở trên thì Boeing cũng "bó tay" không đáp ứng được điều kiện kinh doanh của Việt Nam.

Có không ít những quy định còn chưa hợp lý như vậy cần phải được thay đổi sớm!

Một nguyên nhân quan trọng khác mà môi trường kinh doanh chưa được cải thiện như kỳ vọng là do các chỉ đạo của Chính phủ và Thủ tướng chính phủ chưa được thực hiện nghiêm túc. Với cơ chế phân định quyền hạn và trách nhiệm thiếu rõ ràng hiện nay, tình trạng “trên nóng, dưới lạnh” vẫn còn phổ biến ở nhiều lúc, nhiều nơi. Bài học thực tế thời gian qua cho thấy, cải cách hành chính, cải cách thể chế sẽ không thể đạt được hiệu quả nếu không có cơ chế quy trách nhiệm trong việc thực hiện tới từng cơ quan, tổ chức và cá nhân.

Để khắc phục tình trạng này, cộng đồng doanh nghiệp mong muốn rằng, sau Hội nghị, Thủ tướng Chính phủ sẽ ban hành Chỉ thị thúc đẩy thực hiện Nghị quyết 35, trong đó làm rõ các nhiệm vụ, mục tiêu cụ thể cần đạt được trong năm nay, đồng thời nêu rõ thời hạn chót cần thực hiện, quy định rõ trách nhiệm của các ngành, các cấp trong khâu thực hiện và có chế tài để bảo đảm thực thi. Mỗi năm nên có một chỉ thị như vậy.

Về phía cộng đồng doanh nghiệp, theo kết quả khảo sát của VCCI, 75% các hiệp hội doanh nghiệp được cơ quan chính quyền đánh giá là đã có hoạt động tích cực. 80% doanh nghiệp cho rằng mình đã triển khai thực hiện tốt các yêu cầu của Nghị quyết 35. Nhưng chỉ có trên dưới 30% doanh nghiệp thực hiện các biện pháp ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến. Đây là điểm yếu của các doanh nghiệp. Ngoài những yếu tố khách quan của môi trường kinh doanh, điều này cũng góp phần giải thích hiệu quả kinh doanh thấp của doanh nghiệp.

Chính phủ cải cách theo hướng kiến tạo, doanh nghiệp cũng phải đổi mới, sáng tạo, nâng mình lên, đáp ứng yêu cầu của cạnh tranh và hội nhập. Nâng cao trình độ quản trị doanh nghiệp, thực hiện liêm chính, chuyên nghiệp và hiệu quả, hướng tới chuẩn mực quốc tế là yêu cầu đối với mỗi doanh nghiệp. Thực hiện nhiệm vụ mà Thủ tướng và Chính phủ giao, VCCI sẽ phối hợp với các hiệp hội triển khai chương trình nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp, trong đó có nội dung nâng cao tính chuyên nghiệp và thực hành liêm chính.

Chính phủ và doanh nghiệp cùng liêm chính. Chính phủ kiến tạo. Doanh nghiệp sáng tạo. Đó sẽ là hành trang để Chính phủ và doanh nghiệp đồng hành trên con đường phát triển.

Vũ Tiến Lộc

Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI)