Kẻ thắng, người thua trong trật tự kinh tế mới

Tung trợ cấp "khủng" để hút vốn

Các khoản ưu đãi thuế dành cho sản xuất pin, thiết bị năng lượng mặt trời và các công nghệ xanh khác đang thu hút dòng vốn đổ vào Mỹ.

Trong khi đó, Liên minh châu Âu (EU) cũng cố gắng hút vốn bằng cách tung ra gói hỗ trợ năng lượng xanh riêng. Nhật Bản cũng đã công bố kế hoạch vay 150 tỷ USD để tài trợ cho làn sóng đầu tư vào công nghệ xanh.

Các quốc gia vừa nêu đều đang nỗ lực để giảm phụ thuộc vào Trung Quốc, quốc gia đang dẫn đầu trong lĩnh vực pin và khai thác khoáng sản để sản xuất pin. Nhưng một vài quốc gia nhỏ hơn đang bị bỏ lại phía sau. Nhiều nền kinh tế từng trên đà phát triển trong nhiều thập kỷ tự do thương mại, giờ gặp bất lợi trong kỷ nguyên mới.

Anh và Singapore gặp khó khi cạnh tranh với các khối kinh tế lớn nhất trong cuộc đua trợ cấp. Các quốc gia mới nổi như Indonesia, với hy vọng sử dụng tài nguyên thiên nhiên của mình để trở nên thịnh vượng, cũng đối mặt với nhiều thách thức.

Công nhân tại khu công nghiệp liên quan đến niken của Indonesia (Ảnh: Getty Images).

Tập đoàn bán dẫn Intel đã nhận được khoản trợ cấp 11 tỷ USD từ chính phủ Đức để xây dựng 2 nhà máy. Thủ tướng Olaf Scholz gọi đây là khoản đầu tư trực tiếp nước ngoài lớn nhất trong lịch sử nước Đức.

Đối với nhiều công ty công nghệ ở Anh, triển vọng tăng trưởng của họ nằm ở các nhà máy trên khắp thế giới.

Công ty khởi nghiệp công nghệ pin Nexeon của Anh, đã phát triển công nghệ và gọi vốn được hơn 200 triệu USD vào năm ngoái. Nhà máy thương mại đầu tiên sẽ được đặt ở Hàn Quốc, sau đó có thể có thêm một nhà máy nữa ở Bắc Mỹ.

"Tiếc rằng nhà máy không đặt ở Anh", Scott Brown, CEO Nexeon nói. Ông cho rằng điều này sẽ không thay đổi nếu Chính phủ không hỗ trợ nhiều hơn cho ngành công nghiệp pin.

AMTE Power, một trong số ít các nhà sản xuất pin trong nước của Anh, cho biết họ có thể cân nhắc lại về kế hoạch đặt một nhà máy trị giá hơn 200 triệu USD do sự khác biệt về trợ cấp giữa Mỹ và châu Âu. Startup xe điện Arrival cũng muốn tập trung sản xuất ở Mỹ thay vì Anh vì được ưu đãi thuế.

Mỹ đang cung cấp 369 tỷ USD ưu đãi cho năng lượng sạch nhằm đón làn sóng đầu tư nước ngoài. Nhà sản xuất ô tô Đức BMW vừa động thổ một nhà máy pin mới ở Nam Carolina (Mỹ). Các công ty Hàn Quốc như Hyundai và LG cũng công bố xây nhà máy pin trị giá 4,3 tỷ USD ở Georgia (Mỹ). Panasonic của Nhật Bản đang xây dựng nhà máy ở Kansas (Mỹ).

"Vết nứt" toàn cầu hóa

Cuộc chạy đua trợ cấp lộ rõ "vết nứt" trong xu hướng toàn cầu hóa, vốn từng phá vỡ các rào cản thương mại và đầu tư giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ trong nhiều thập kỷ. Toàn cầu hóa đã đưa Hàn Quốc và Đài Loan thành các nền kinh tế phát triển, công nghệ cao, giúp hàng trăm triệu người thoát khỏi đói nghèo.

Người tiêu dùng phương Tây được tiếp cận hàng tiêu dùng giá cả phải chăng và mức sống cao hơn. Cùng với hàng hóa và nguồn vốn, tiến bộ công nghệ và giải pháp quản trị mới cũng được di chuyển tự do hơn giữa các quốc gia.

Nhưng toàn cầu hóa cũng có cái giá của nó.

Mỹ và Tây Âu chứng kiến sự biến mất của nhiều khu vực thịnh vượng khi sản xuất chuyển đến châu Á hay các khu vực khác. Vấn đề môi trường trở nên đáng ngại khi thế giới tiêu thụ nhiều tài nguyên thiên nhiên hơn. Một số nền kinh tế phải đối mặt với những bất ổn mỗi khi dòng vốn đổ vào rồi lại tháo chạy.

Theo các nhà kinh tế, việc đảo ngược toàn cầu hóa - dù là vì lý do an ninh quốc gia, cạnh tranh địa chính trị hay những lo lắng về chuỗi cung ứng - đều đi kèm với nhiều hệ quả. Các nền kinh tế nhỏ đang phát triển sẽ đặc biệt chịu rủi ro.

"Thế giới đang trở nên hướng nội hơn và quay lưng lại với thương mại và đầu tư mở", David Loevinger, cựu quan chức Bộ tài chính Mỹ, chia sẻ với WSJ. "Châu Âu, Mỹ và Trung Quốc đang cạnh tranh trợ cấp và những người thua cuộc trong cuộc cạnh tranh đó là các nền kinh tế nghèo hơn với ít nguồn lực tài chính hơn".

Dòng vốn FDI năm 2012 và 2020 (Ảnh: WSJ).

Việc phương Tây áp dụng chính sách trợ cấp công nghiệp có thể ảnh hưởng lớn đến các nước từng hy vọng tận dụng công nghệ xanh để phát triển kinh tế.

Indonesia từng có tham vọng biến nguồn tài nguyên niken dồi dào của mình thành một ngành công nghiệp pin hàng đầu thế giới. Nhưng Mỹ từ chối trợ cấp cho pin xe điện có chứa hàm lượng lớn khoáng chất từ các quốc gia không phải là đối tác thương mại tự do của nước này. Và Indonesia nằm trong số đó.

"Chúng tôi có tài nguyên thiên nhiên. Chúng tôi có nguồn nhân lực. Đừng đóng cửa chúng tôi", Arsjad Rasjid, người đứng đầu phòng thương mại và công nghiệp Indonesia, chia sẻ trong một cuộc phỏng vấn.

Mỹ hút tiền, Anh bối rối

Là nước đi đầu trong cuộc đua trợ cấp, Mỹ đang chứng kiến sự bùng nổ đầu tư. Theo dữ liệu của Liên Hợp Quốc, Mỹ đã thu hút khoảng 22% vốn FDI toàn cầu trong năm ngoái, khiến nước này trở thành nước nhận vốn đầu tư hàng đầu thế giới.

Con số này thấp hơn một chút so với mức 26% mà nó nhận được vào năm 2021, khi đầu tư toàn cầu phục hồi trở lại sau thời gian tạm lắng trong đại dịch.

Tại Anh, nguồn tài trợ dành cho công ty khởi nghiệp công nghệ pin Nexeon đã cho thấy sức mạnh áp đảo của Mỹ trong cuộc chơi. Ngoài số vốn tư nhân huy động được vào năm ngoái, Nexeon đã nhận được 2 triệu bảng Anh, khoảng 2,55 triệu USD, từ một quỹ công nghiệp xe điện của chính phủ Anh.

Vài tuần sau, Sila Nanotechnologies và Group14 Technologies, 2 đối thủ đến từ Mỹ, đều nhận được 100 triệu USD từ Bộ năng lượng, theo chương trình hỗ trợ vốn cho ngành công nghiệp pin.

Phản ứng lại, Liên minh châu Âu đang chuẩn bị gói hỗ trợ riêng, nới lỏng các giới hạn trợ cấp công nghiệp mà các nước thành viên có thể triển khai. Đến 2030, EU kỳ vọng 40% công nghệ then chốt cần thiết cho quá trình chuyển đổi xanh được sản xuất trong khối như pin hay thiết bị năng lượng mặt trời, lĩnh vực hiện do Trung Quốc thống trị.

Những khối đồng minh mới

Chad Bown, nghiên cứu viên cao cấp và cựu quan chức Ngân hàng Thế giới (WB), cho rằng giải pháp cho các quốc gia không thể cạnh tranh trong cuộc đua này là thu hút các đối tác thương mại và hưởng lợi từ các chính sách công nghiệp của họ. Canada và Mexico đã thực hiện thông qua thỏa thuận thương mại tự do với Mỹ.

Chính phủ Indonesia đang tham gia vào khuôn khổ kinh tế Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương do Mỹ dẫn đầu, hiệp định kinh tế mà họ hy vọng sẽ cải thiện khả năng tiếp cận thị trường cho khoáng sản của nước này.

Giải pháp cho các quốc gia không thể cạnh tranh trong cuộc đua này là thu hút các đối tác thương mại và hưởng lợi từ các chính sách công nghiệp của họ (Ảnh: Adobe).

Năm ngoái, Bộ trưởng đầu tư Bahlil Lahadalia cho biết Indonesia sẽ tìm cách thành lập một tổ chức giống như OPEC đối với niken, một loại khoáng sản dùng để chế tạo pin EV mà Indonesia chiếm ưu thế trong sản xuất. Ý tưởng của ông Bahlil là một tổ chức theo mô hình OPEC sẽ điều phối chung mức cung ứng niken để đảm bảo duy trì giá cao cho các nước sản xuất.

Nhưng giới phân tích lại nghi ngờ kế hoạch này, một phần vì các nhà sản xuất niken khác không muốn đối đầu với các bạn hàng lớn như Mỹ và Trung Quốc.

Indonesia và Zimbabwe đã đưa ra các hạn chế xuất khẩu đối với các khoáng sản như niken, bauxite và lithium, cùng với yêu cầu các công ty nước ngoài phải xây dựng cơ sở chế biến tại nước này như một điều kiện để xuất khẩu.

Theo Dân trí

Trật tự kinh tế thế giới ra sao sau đại dịch

Trung Quốc có nguy cơ bị "bỏ rơi" khỏi trật tự kinh tế toàn cầu mới