ĐBQH đề nghị làm rõ quy định để nâng cao tính khả thi của Luật Tương trợ tư pháp về dân sự

Sáng 27/10, trong khuôn khổ chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định, Quốc hội thảo luận tại hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của bốn dự thảo luật: Luật Dẫn độ; Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; Luật Tương trợ tư pháp về hình sự; và Luật Tương trợ tư pháp về dân sự.

Về Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự sau khi được tiếp thu, chỉnh lý gồm 4 chương, 38 điều, kế thừa các quy định còn phù hợp của Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, đồng thời bổ sung nhiều nội dung mới nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế và đặc thù của hoạt động tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự. Các đại biểu cơ bản thống nhất với nội dung dự thảo và báo cáo giải trình, tiếp thu của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH), song cũng đề nghị làm rõ một số quy định để bảo đảm tính khả thi.

Đại biểu Thạch Phước Bình - Đoàn ĐBQH tỉnh Vĩnh Long phát biểu.

Đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Vĩnh Long) cho rằng, phạm vi điều chỉnh của dự thảo hiện mới bao gồm các lĩnh vực dân sự, kinh doanh, hôn nhân, lao động, trong khi thực tiễn phát sinh nhiều vụ việc như phá sản, thi hành án dân sự, trọng tài thương mại, sở hữu trí tuệ - đều có bản chất dân sự nhưng chưa được quy định rõ. Việt Nam đã tham gia một số công ước quốc tế như Công ước New York 1958 và La Hay 2019, do đó cần mở rộng phạm vi để phù hợp với cam kết hội nhập.

Ông kiến nghị bổ sung quy định tại Điều 1, mở rộng phạm vi điều chỉnh bao gồm cả các vụ việc phá sản, thi hành án dân sự, công nhận và cho thi hành bản án, phán quyết trọng tài nước ngoài, yêu cầu cung cấp thông tin và chứng cứ trong lĩnh vực thương mại, đầu tư quốc tế. Đồng thời, đề nghị bổ sung giải thích cụ thể các khái niệm tại Điều 3, như “Cơ quan trung ương về tương trợ tư pháp về dân sự”, “Cơ quan lập yêu cầu” và “Cơ quan thực hiện yêu cầu”.

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Quảng Trị) cũng đề nghị bổ sung cụm từ “vụ việc cạnh tranh” vào khoản 1 Điều 3 vì đây là lĩnh vực mang tính kinh tế, thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật dân sự.

Về nguyên tắc tương trợ tư pháp (Điều 5), đại biểu Thạch Phước Bình đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân, quyền riêng tư, phụ nữ, trẻ em và các nhóm yếu thế, nhằm phù hợp với Hiến pháp 2013 và Nghị định 13/2023/NĐ-CP của Chính phủ.

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm - Đoàn ĐBQH tỉnh Quảng Trị phát biểu.

Đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho rằng cần khôi phục nguyên tắc “có đi có lại” - vốn đã được quy định trong Luật Tương trợ tư pháp năm 2007 nhưng chưa được nêu rõ trong dự thảo lần này. Theo ông, đây là nguyên tắc cơ bản trong quan hệ quốc tế, giúp Việt Nam có thể linh hoạt hợp tác với các nước chưa ký kết hiệp định song phương về tương trợ tư pháp.

Dù báo cáo giải trình của UBTVQH đã tiếp cận nguyên tắc này một cách linh hoạt thông qua quy định tại điểm a khoản 2 Điều 27 (cho phép từ chối yêu cầu tương trợ nếu phía nước ngoài không hợp tác), song đại biểu Nguyễn Minh Tâm cho rằng nên luật hóa nguyên tắc “có đi có lại” tại Điều 5 để tạo cơ sở pháp lý rõ ràng khi áp dụng.

Liên quan đến miễn hợp pháp hóa lãnh sự (Điều 8), đại biểu Thạch Phước Bình cho rằng dự thảo mới quy định đối với hồ sơ giấy, chưa đề cập đến hồ sơ điện tử có chữ ký số. Trong bối cảnh chuyển đổi số, nhiều quốc gia như Nhật Bản, Singapore, EU đã công nhận chữ ký điện tử trong hoạt động tương trợ tư pháp dân sự. Vì vậy, ông đề nghị bổ sung quy định: “Hồ sơ, tài liệu tương trợ tư pháp được lập dưới dạng điện tử, có chữ ký số hoặc xác thực điện tử của cơ quan, người có thẩm quyền nước ngoài cũng được xem là hợp lệ và được miễn hợp pháp hóa lãnh sự.”

Đối với các quy định cho phép lấy lời khai trực tuyến (Điều 25, 34), đại biểu Nguyễn Minh Tâm nhận định đây là bước tiến phù hợp với xu thế ứng dụng công nghệ trong hoạt động tư pháp, song cần làm rõ giá trị pháp lý của lời khai qua video trong trường hợp hai bên chưa có hiệp định song phương - liệu được xem như chứng cứ chính thức hay chỉ mang tính bổ trợ.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng giải trình, làm rõ các nội dung đại biểu quan tâm.

Thay mặt UBTVQH, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng ghi nhận và làm rõ các ý kiến của đại biểu. Ông cho biết cơ quan thẩm tra sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với cơ quan soạn thảo để nghiên cứu, tiếp thu đầy đủ ý kiến, hoàn thiện dự thảo Luật trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp này.

Về nguyên tắc bảo vệ quyền con người, ông Hoàng Thanh Tùng nhấn mạnh, dự thảo Luật đã bao quát nội dung này thông qua quy định phù hợp với Hiến pháp, do đó việc bổ sung chi tiết có thể gây trùng lặp. Với nội dung miễn hợp pháp hóa lãnh sự, ông khẳng định quy định hiện hành đã bao gồm cả hồ sơ bản giấy và bản điện tử; chữ ký số của cơ quan có thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp cũng thuộc diện được miễn hợp pháp hóa lãnh sự.

Như vậy, các ý kiến tại phiên thảo luận đều hướng tới mục tiêu hoàn thiện dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, bảo đảm tính rõ ràng, khả thi, phù hợp với yêu cầu hội nhập quốc tế và thực tiễn phát triển của Việt Nam.