Đặc sắc miền di sản Lý Sơn

Cổng Tò Vò là một vòm cổng bằng đá cao khoảng 2,5m, tuyệt tác kiến tạo địa chất của tự nhiên là nơi rất thích hợp để ngắm hoàng hôn và chụp ảnh

Dấu ấn lịch sử

Đảo Lý Sơn chỉ có diện tích khoảng 10km2 nhưng mỗi mét vuông trên đảo đều thấm đẫm dấu ấn văn hóa của cha ông từ thuở đi giữ biển.

Theo gia phả và các chỉ dụ của triều đình được các dòng họ Võ, Phạm, Lý... còn lưu giữ trên đảo Lý Sơn, Hải đội Hoàng Sa là tên gọi đội tàu hàng hải do chính quyền chúa Nguyễn xứ Đàng Trong lập ra từ hồi đầu thế kỷ XVII để làm nhiệm vụ đi khai thác sản vật, đo đạc hải trình, bảo vệ và cắm mốc chủ quyền ở quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Theo nhiều nguồn sử liệu chính thống, Hải đội Hoàng Sa ra đời vào khoảng trước năm Tân Mùi (1631), tức dưới thời chúa Nguyễn Phúc Nguyên (1613-1635).

Thổi ốc u báo hiệu khai Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa

Từ năm 1631 đến đầu thế kỷ XIX, lớp lớp dân binh trên đảo Lý Sơn vâng mệnh triều đình, hằng năm cứ vào tháng 3 lại giong thuyền ra Biển Đông đến quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa thực thi nhiệm vụ. Theo cụ Võ Hiển Đạt, hậu duệ của Chánh đội trưởng thủy quân Hải đội Hoàng Sa năm xưa, các bậc tiền nhân vâng mệnh triều đình đi cắm mốc và bảo vệ quần đảo Hoàng Sa do trùng dương cách trở, nhiều người chỉ đi mà không thấy về. Để tưởng nhớ những người đã nằm xuống, hằng năm, vào khoảng tháng 2 âm lịch, các tộc họ ở Lý Sơn tổ chức Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa.

Dần dần, lễ thức này đã trở thành lễ hội chung của người dân Lý Sơn. Khao lề là lễ tế sống các dân binh với mục đích tôn vinh và tri ân những người lính dũng cảm, dám hy sinh thân mình vượt sóng dữ ra Hoàng Sa để bảo vệ chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc.

Cũng vì lẽ đó mà ngày nay trên đảo có tới gần 100 di tích, phần lớn đều gắn liền với Hải đội Hoàng Sa như: Âm linh tự, khu mộ gió lính Hoàng Sa, đình làng An Vĩnh, đình làng An Hải, nhà thờ Chánh đội trưởng thủy quân suất đội của Hải đội Hoàng Sa Phạm Quang Ảnh, nhà thờ Chánh đội trưởng thủy quân suất đội của Hải đội Hoàng Sa Võ Văn Khiết...

Kỳ quan thiên nhiên đặc sắc

Theo TS Phạm Thị Ninh (thuộc Hội Khảo cổ học Việt Nam), những nghiên cứu cho thấy địa chất, địa hình, địa mạo đảo Lý Sơn hình thành sau các đợt phun nổ, phun trào bazan cách đây khoảng 10.000 năm. Những kiến tạo địa chất đã tạo nên các kỳ quan thiên nhiên đặc sắc, thuộc dạng địa hình hiếm có trên thế giới.

Hoạt động phun trào và tắt đi của núi lửa đã tạo nên những cảnh quan thiên nhiên kỳ thú trên đảo, tiêu biểu là vách đá hang Câu, cổng Tò Vò, miệng Giếng Tiền và miệng Thới Lới, những điểm địa chất có ý nghĩa khoa học và giá trị du lịch. Quá trình kiến tạo còn tạo một lớp đất bazan màu mỡ trải trên bề mặt đảo ở phía Nam thích hợp cho nhiều loại cây trồng, trong đó, tỏi Lý Sơn là đặc sản nổi tiếng. Ngoài ra, quá trình kiến tạo còn tạo nên những rạng đá ngầm là điều kiện tốt cho các loài thủy tộc sinh sống.

Múa Bả trạo - điệu múa của người miền biển trong Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa

Đồng quan điểm với TS Phạm Thị Ninh, PGS.TS Trần Tân Văn, Viện trưởng Viện Khoa học địa chất khoáng sản cho rằng, vùng biển Lý Sơn - Bình Châu là “công viên” núi lửa lớn, là di sản địa chất hiếm hoi trên thế giới, hội tụ đủ điều kiện của một công viên địa chất toàn cầu trong tương lai.

Chính vì thế, ngay từ năm 2015, tỉnh Quảng Ngãi đã thành lập Công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh bao gồm đảo Lý Sơn và vùng phụ cận ven bờ thuộc các xã Bình Châu, Bình Hải, huyện Bình Sơn để bảo tồn các giá trị địa chất, địa mạo kỳ thú, văn hóa đặc sắc và đa dạng sinh học hấp dẫn.

Người dân Lý Sơn chuẩn bị mô hình thuyền câu và hình nhân thế mạng cho Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa

Với những giá trị độc đáo về địa chất, địa mạo, văn hóa và lịch sử, Lý Sơn đã được xác định là vùng lõi của Công viên địa chất Lý Sơn - Sa Huỳnh, được chuyên gia UNESCO đánh giá cao về tiềm năng trở thành Công viên địa chất toàn cầu. Hiện nay tỉnh Quảng Ngãi đang khẩn trương hoàn thiện hồ sơ để đề nghị UNESCO công nhận Lý Sơn là Công viên địa chất toàn cầu.

Nghi lễ thả thuyền câu và hình nhân thế mạng xuống biển là nghi thức quan trọng nhất của Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa

Cột cờ Tổ quốc trên huyện đảo Lý Sơn

Chùa Đục có lịch sử hơn 400 năm nằm trên đỉnh núi Thới Lới

Hội đua thuyền tứ linh thể hiện tinh thần thượng võ của ngư dân Lý Sơn trong ngày Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa

Chùa Hang - ngôi chùa nằm gọn trong hang động của núi Thới Lới có hệ thống trầm tích tuyệt đẹp và cây bàng vuông cổ thụ

Hoàng hôn buông trên đảo Lý Sơn nhìn từ đỉnh núi Thới Lớ

Đặc sắc miền di sản Lý Sơn

Bài và ảnh: Trịnh Thông Thiện