Ảnh hưởng toàn cầu từ các cuộc tấn công của Israel vào cơ sở dầu khí Iran

Một cơ sở dầu khí của Iran bị Israel tấn công. Ảnh AFP

Bất kỳ gián đoạn nào trong hoạt động khai thác dầu khí của Iran đều có thể làm giá dầu thế giới biến động mạnh. Trong khối OPEC+, hiện chỉ Ả Rập Xê Út và UAE có khả năng tăng sản lượng nhanh chóng để bù đắp thiếu hụt, khiến nguồn cung toàn cầu dễ bị tổn thương.

Căng thẳng bắt đầu từ loạt không kích của Israel hôm thứ Sáu, khiến một số chỉ huy và nhà khoa học Iran thiệt mạng, đồng thời nhắm vào cả các cơ sở hạt nhân. Israel khẳng định đây là biện pháp nhằm ngăn Iran phát triển vũ khí hạt nhân, trong khi Tehran nhiều lần bác bỏ cáo buộc, cho rằng chương trình hạt nhân của họ chỉ phục vụ mục đích dân sự.

Một trong những vụ tấn công nghiêm trọng nhất là vào mỏ khí đốt South Pars – mỏ khí lớn nhất Iran, và là một trong những mỏ lớn nhất thế giới. Theo hãng tin Tasnim, vụ cháy tại Giai đoạn 14 của mỏ này đã khiến sản lượng khí giảm khoảng 12 triệu mét khối mỗi ngày. Iran đã phải tạm dừng một phần hoạt động để kiểm soát ngọn lửa.

South Pars chiếm gần 20% trữ lượng khí đốt được xác nhận toàn cầu, và đóng vai trò then chốt trong nguồn cung khí của Iran – quốc gia khai thác khí lớn thứ ba thế giới, sau Mỹ và Nga.

Mỏ South Pars là mỏ khí ngoài khơi tỉnh Bushehr, phía nam Iran, được Iran khai thác cùng Qatar. Phía Qatar gọi phần mỏ của họ là “North Field”, và khai thác khoảng 77 triệu tấn khí hóa lỏng (LNG) mỗi năm, xuất khẩu sang cả châu Âu lẫn châu Á nhờ sự tham gia của các tập đoàn lớn như Exxon và Shell.

Dù phía Iran tuyên bố đã khống chế được đám cháy, nhiều chuyên gia lo ngại vụ việc sẽ gây ảnh hưởng đến nguồn cung năng lượng, nhất là trong bối cảnh Trung Đông đang căng thẳng.

Tờ Hindustan Times cảnh báo, nếu các đợt tấn công tiếp tục nhằm vào hạ tầng dầu khí Iran – nhà khai thác lớn thứ ba trong OPEC – thị trường dầu toàn cầu sẽ chịu ảnh hưởng nghiêm trọng, đặc biệt do khu vực Trung Đông giữ vai trò mắt xích quan trọng trong chuỗi cung ứng năng lượng thế giới.

Chuyên gia cảnh báo nguy cơ leo thang nghiêm trọng, đe dọa nguồn cung dầu toàn cầu

Jorge Leon – chuyên gia phân tích tại Rystad Energy, từng làm việc cho Ban thư ký OPEC – cảnh báo trong báo cáo gửi Bloomberg rằng, cuộc không kích của Israel vào cơ sở năng lượng của Iran là một “bước leo thang nghiêm trọng”.

“Đây có lẽ là vụ tấn công nghiêm trọng nhất vào hạ tầng dầu khí kể từ vụ Abqaiq năm 2019”, ông Leon nhận định, nhắc đến sự kiện từng khiến nhà máy lọc dầu chủ chốt của Ả Rập Xê Út tê liệt tạm thời.

Đồng quan điểm, ông Richard Bronze – Trưởng bộ phận địa chính trị tại Energy Aspects – cho rằng vụ việc sẽ để lại “ảnh hưởng rất đáng kể” và cảnh báo căng thẳng đang gia tăng. Ông đặt nghi vấn liệu Israel có tiếp tục tấn công thêm các cơ sở năng lượng khác của Iran hay không.

Nguồn cung dầu toàn cầu bị đe dọa nghiêm trọng

Căng thẳng không chỉ dừng ở các đòn không kích. Iran đã cảnh báo khả năng đóng eo biển Hormuz – tuyến vận tải dầu mỏ quan trọng bậc nhất thế giới.

Tướng Esmail Kosari, một chỉ huy cấp cao của Iran, cho biết Tehran đang xem xét phong tỏa tuyến đường huyết mạch này – nơi nối vùng Vịnh ra biển Ả Rập, và là nơi các tàu chở dầu từ Iran, Ả Rập Xê Út, UAE, Kuwait và Iraq thường xuyên qua lại.

Hiện khoảng 20% lượng dầu mỏ toàn cầu đi qua eo biển Hormuz. Nếu khu vực này bị phong tỏa, chuỗi cung ứng năng lượng quốc tế sẽ rơi vào khủng hoảng.

Ông Jorge Leon cảnh báo: “Nếu Iran thực sự ngăn dòng chảy dầu qua Hormuz, hoặc tấn công vào các cơ sở dầu khí và tài sản quân sự trong khu vực, giá dầu có thể tăng thêm 20 USD/thùng, thậm chí hơn”.

Chủ tịch Hội đồng Quốc gia người Mỹ gốc Iran (NIAC), ông Jamal Abdi, gọi lời đe dọa phong tỏa Hormuz là “lá bài tẩy” của Tehran. Ông cho rằng Iran có thể sử dụng các hành động phá hoại để tạo ra điểm nghẽn chiến lược trong vùng biển hẹp này.

Giá dầu tăng vọt ngay sau đòn tấn công

Ngay sau khi Israel tấn công và Iran tuyên bố sẽ đáp trả vào ngày thứ Sáu, giá dầu thế giới đã tăng mạnh tới 13%, lên mức cao nhất kể từ tháng 1/2025 – dù tại thời điểm đó, Israel chưa nhắm trực tiếp vào cơ sở dầu khí của Iran.

Theo Reuters, đà tăng giá phần lớn đến từ lo ngại nguồn cung bị gián đoạn. Hiện công suất dự phòng của OPEC+ (bao gồm OPEC và các đồng minh) gần như chỉ tương đương với sản lượng dầu của Iran – quốc gia đang khai thác hơn 3 triệu thùng/ngày.

Công suất dự phòng hạn chế, chỉ Ả Rập Xê Út và UAE có thể tăng sản lượng nhanh

Giới phân tích và các nguồn tin trong ngành cho biết, hiện chỉ có Ả Rập Xê Út và UAE là hai thành viên OPEC+ còn đủ khả năng nhanh chóng tăng sản lượng dầu. Tổng công suất dự phòng của hai nước này vào khoảng 3,5 triệu thùng mỗi ngày.

“Sau đợt tăng sản lượng hồi tháng 7, phần lớn các nước OPEC – trừ Ả Rập Xê Út – đều đang hoạt động ở mức tối đa hoặc gần tối đa”, ngân hàng J.P. Morgan nhận định.

Một nguồn tin từng làm việc với các nhà khai thác OPEC+ cho biết, ngoài Ả Rập Xê Út và UAE, các nước còn lại chỉ có công suất trên lý thuyết, không thực sự có dầu sẵn sàng bơm thêm. “Chỉ Ả Rập Xê Út là còn dư dầu thực sự”, nguồn tin nhấn mạnh.

Nga – nhà khai thác lớn thứ hai trong OPEC+ – tuyên bố có thể nâng sản lượng lên hơn 12 triệu thùng/ngày. Tuy nhiên, theo J.P. Morgan, mức tăng thực tế mà Nga có thể đạt được trong 3 tháng tới chỉ khoảng 250.000 thùng/ngày, nâng tổng sản lượng lên 9,5 triệu thùng/ngày. Khả năng tăng thêm sẽ bị hạn chế bởi các lệnh trừng phạt quốc tế.

Iran gặp khó với khí đốt, nhưng vẫn xuất dầu nhờ Trung Quốc

Về khí đốt, Iran khai thác khoảng 275 tỷ mét khối mỗi năm – tương đương 6,5% sản lượng toàn cầu. Tuy nhiên, phần lớn số này được tiêu thụ nội địa, do các lệnh trừng phạt của Mỹ cấm Iran xuất khẩu khí ra nước ngoài.

Tuy vậy, kể từ khi bị Mỹ tái trừng phạt từ tháng 5/2019, Iran vẫn duy trì được hoạt động xuất khẩu dầu thô, chủ yếu nhờ vào Trung Quốc – khách hàng lớn nhất hiện nay.

Phần lớn dầu được bán cho các nhà máy lọc dầu tư nhân ở Trung Quốc, thường gọi là “teapot refiners”. Một số đơn vị đã bị Mỹ trừng phạt – trong đó có một nhà máy lọc dầu bị đưa vào danh sách đen năm nay, và một nhà máy khác bị trừng phạt từ năm 2022.

Hiện có lo ngại rằng nếu căng thẳng Israel – Iran tiếp tục leo thang, đặc biệt là các đòn không kích vào cơ sở năng lượng, thì nguồn cung dầu từ Iran sang Trung Quốc có thể bị gián đoạn.

Những cơ sở nào của Iran đã bị tấn công?

Theo Bộ Dầu mỏ Iran và kênh Al Jazeera, Israel đã tấn công kho nhiên liệu Shahran và Công ty Lọc khí Fajr Jam. Hai đám cháy lớn đã xảy ra: Một ở kho Shahran phía tây bắc Tehran và một ở khu vực nhà máy lọc dầu Shahr Rey phía nam thủ đô. Tuy nhiên, theo hãng tin Sinh viên Iran (SNN), nhà máy Shahr Rey không bị tấn công trực tiếp mà vẫn vận hành bình thường; đám cháy chỉ xảy ra tại một bồn chứa bên ngoài khu vực nhà máy.

Kho Shahran là một trong những trung tâm trung chuyển nhiên liệu lớn nhất Tehran với sức chứa khoảng 260 triệu lít, gồm 11 bồn. Đây được coi là “nút giao chiến lược” trong hệ thống phân phối nhiên liệu của thủ đô, cung cấp xăng, dầu diesel và nhiên liệu máy bay cho nhiều trạm trong khu vực.

Các chuyên gia cảnh báo nếu Nhà máy Lọc dầu Nhà nước Tehran bị gián đoạn, hệ thống hậu cần nhiên liệu của khu vực đông dân cư và có vai trò kinh tế trọng yếu nhất Iran sẽ chịu sức ép rất lớn.

OPEC+ giữ nguyên kế hoạch cung dầu khi Iran chưa quay lại thị trường

Các lệnh trừng phạt đối với dầu khí Iran không thật sự hiệu quả