Nghe nghệ nhân 90 tuổi hát Quan họ cổ

Quan họ cổ là Quan họ hát không có nhạc. Chính những tiếng hự, ha, í, ơi, hi… là những tiếng nhạc đệm cho câu từ Quan họ. Vì vậy, chỉ những người già nơi đất làng Diềm mới có thể hát được những làn điệu Quan họ cổ mà ông cha để lại.

Theo lời cụ Nhi, năm 19 tuổi, người con gái Ngô Thị Nhi đã theo tiếng gọi tình yêu về nhà chồng nhưng mãi 7 năm sau, hai vợ chồng mới sinh hạ được người con đầu tiên. Lý giải cho chuyện này, cụ Nhi bảo ngày xưa mê Quan họ quá, lúc nào cũng chỉ muốn ra đình ngồi vào canh hát và hát xuyên đêm nên việc sinh nở của người phụ nữ không được chú ý.

Dù 90 tuổi nhưng cụ Nhi vẫn khỏe mạnh, giọng hát còn rất chuẩn độ vang, dền, nền nảy.

Do chiến tranh, loạn lạc nên sự phát triển của Quan họ cổ bị ngưng trệ dài lâu. Mãi đến năm 1957, Giáo sư Hoàng Minh Giám – Bộ trưởng Bộ Văn hóa tìm về làng Diềm để sưu tầm những làn điệu quan họ cổ. Giáo sư Hoàng Minh Giám đã đến nhà bà Nhi để nghe bà hát những bài theo điệu cổ và ghi chép tất cả lời bài hát ấy để làm tư liệu. Tuy nhiên, do cuộc kháng chiến chống Mỹ những năm 60, 70 đã khiến cho công cuộc khôi phục Quan họ cổ làng Diềm gặp vô vàn trắc trở.

Khi 7 người con của cụ Nhi trưởng thành, họ đã thấu hiểu được sự khát khao và mong muốn của thân mẫu muốn lưu giữ bằng chữ và bằng tiếng Quan họ cổ. Ông Nguyễn Văn Ký, người con trai trưởng của cụ Nhi đã làm một bộ sưu tập những bài Quan họ hát theo lối cổ và sau này khi công nghệ thu âm được phổ biến, ông Ký đã ghi âm hàng trăm bài hát do cụ Nhi thể hiện.

Cổng làng Diềm vẫn giữ được vẻ nguyên sơ. Làng Diềm được coi là khởi phát của làn điệu Quan họ và nơi sinh sống của nhiều nghệ nhân hát Quan họ cổ.

Hàng ngày, cứ có khách đến thăm chơi hoặc có người muốn nghe một vài đoạn Quan họ cổ, cụ Nhi sẵn sàng hát phục vụ người nghe. Nhưng cơ hội để những người như cụ Nhi thể hiện Quan họ theo lối cổ là rất ít. Chỉ có những dịp như trong đại tộc, làng xóm có cưới hỏi, mừng thọ, mừng tân gia và đặc biệt là hội làng Diềm mùng 6/2 Âm lịch thì những bài Quan họ được hát theo lối cổ mới được cất vang. Hiện nay, thanh niên trong làng Diềm chỉ biết hát Quan họ có nhạc đệm và gần như không thể hát Quan họ theo lối cổ.

Năm 2010, UBND tỉnh Bắc Ninh đã tặng danh hiệu Nghệ nhân dân ca Quan họ Bắc Ninh cho 6 cụ làng Diềm bao gồm: cụ Ngô Thị Nhi, Trần Thị Phụng, cụ Nguyễn Thị Bàn, cụ Liên và hai cụ ông là cụ Bật và cụ Sự. Các cụ đều có tuổi ngấp nghé 90. Và nỗi lo về sự thất truyền Quan họ cổ đã như thường trực trong cuộc sống của những nghệ nhân này.