Xây dựng cơ chế ‘ổn định động’ cho thị trường xăng dầu

Ông Nguyễn Hoàng Dũng, nguyên Giám đốc R&D, Viện Kinh tế và Quản lý TP HCM.

Giữ Quỹ bình ổn xăng dầu nhưng cần dùng đúng mục đích

Ông có đồng tình với đề xuất của Bộ Công Thương đưa Quỹ bình ổn xăng dầu về Nhà nước quản lý trong dự thảo Nghị định lần thứ 3 về Quy định Kinh doanh xăng dầu?

Chuyên gia Nguyễn Hoàng Dũng: việc đề xuất đưa Quỹ bình ổn xăng dầu về Nhà nước quản lý có cả mặt thuận lợi và bất cập.

Một mặt, điều này có thể giúp tăng tính minh bạch và hiệu quả quản lý Quỹ, tránh được những tiêu cực như chiếm dụng, sử dụng sai mục đích mà một số doanh nghiệp đã thực hiện trong thời gian qua. Khi Nhà nước trực tiếp quản lý Quỹ, họ sẽ có thể giám sát chặt chẽ hơn việc thu, chi và sử dụng Quỹ.

Tuy nhiên, mặt khác, việc Nhà nước trực tiếp quản lý Quỹ cũng tiềm ẩn rủi ro về can thiệp quá sâu vào cơ chế thị trường, gây méo mó tín hiệu giá và gia tăng gánh nặng quản lý, chi phí vận hành.

Việc can thiệp quá mức vào thị trường có thể gây ra những méo mó về giá cả và cung cầu, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trong ngành và tác động đến chính sách năng lượng dài hạn. Ngoài ra, việc này có thể làm chậm quá trình chuyển đổi sang năng lượng sạch và công nghệ tiết kiệm năng lượng.

Vì vậy, cơ chế kiểm soát và giám sát chặt chẽ hơn, tránh tình trạng Quỹ bị lạm dụng vì mục đích chính trị hay lợi ích nhóm là rất cần thiết. Quan trọng là đảm bảo Quỹ được vận hành hiệu quả, minh bạch, đúng mục đích, từ đó tạo niềm tin cho người dân và doanh nghiệp.

Các vụ án như Xuyên Việt Oil, Hải Hà Petro trong thời gian qua đã cho thấy rủi ro lớn về quản lý, sử dụng, giám sát Quỹ bình ổn giá xăng dầu. Lo ngại tình trạng này không được giải quyết triệt để, người tiêu dùng sẽ thiệt thòi, không được hưởng lợi từ mục đích ban đầu.

Quỹ bình ổn bị lạm dụng sẽ khiến giảm sút lòng tin của người dân vào cơ quan quản lý và chính sách điều hành giá xăng dầu, tạo ra tâm lý bất mãn trong xã hội. Cùng với đó là thất thoát nguồn lực tài chính quốc gia, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng vốn trong nền kinh tế.

Theo ông, có cần thiết phải duy trì Quỹ bình ổn xăng dầu nữa hay không khi những kỳ điều chỉnh gần đây, gần như Bộ Công Thương không cần trích lập, hay không chi sử dụng Quỹ?

Chuyên gia Nguyễn Hoàng Dũng: Việc duy trì hay không duy trì Quỹ bình ổn xăng dầu cần được cân nhắc kỹ lưỡng.

Trong thời gian gần đây, Bộ Công Thương gần như đã không cần phải trích lập hay chi sử dụng Quỹ trong các kỳ điều chỉnh giá xăng dầu. Điều này có thể cho thấy vai trò của Quỹ đang dần trở nên ít cần thiết khi thị trường xăng dầu đã ổn định hơn so với trước đây.

Tuy nhiên, môi trường kinh doanh luôn thay đổi, nên không thể loại trừ khả năng Quỹ sẽ lại trở nên cần thiết ở những giai đoạn khác trong tương lai. Vì vậy, cần tiếp tục duy trì Quỹ bình ổn xăng dầu, nhưng đồng thời cân nhắc điều chỉnh cơ chế vận hành Quỹ cho phù hợp với tình hình thực tế, tránh lãng phí nguồn lực.

Công tác giám sát, kiểm soát chặt chẽ hơn việc quản lý Quỹ cũng rất quan trọng để đảm bảo Quỹ được sử dụng đúng mục đích, tạo lòng tin cho người dân và doanh nghiệp.

Dự thảo 3 đưa ra phương án tạo nên tín hiệu giá chính xác

Tại dự thảo Nghị định lần 3, Bộ Công Thương giữ quan điểm như tại dự thảo lần 2, để thương nhân đầu mối tự quyết định giá bán lẻ, Nhà nước sẽ không điều hành giá nhiên liệu. Theo ông, quan điểm này có hợp lý hay không?

Chuyên gia Nguyễn Hoàng Dũng: Quan điểm của Bộ Công Thương về việc để thương nhân đầu mối tự quyết định giá bán lẻ xăng dầu là một phương án hợp lý.

Việc cho phép thương nhân tự quyết định giá bán lẻ sẽ giúp phản ánh chính xác hơn các yếu tố cung - cầu thực tế trên thị trường, từ đó tạo ra tín hiệu giá chính xác, phù hợp với thực tế hoạt động kinh doanh. Điều này tránh được tình trạng giá xăng dầu bị định đoạt bởi cơ quan quản lý, mà không sát với biến động của thị trường.

Tuy nhiên, việc này cần phải được kèm theo cơ chế giám sát, kiểm soát chặt chẽ. Nếu để hoàn toàn tự do thị trường, các doanh nghiệp phân phối xăng dầu lớn, nhất là những doanh nghiệp độc quyền có thể sẽ lợi dụng điều này để thao túng thị trường, gia tăng độc quyền và siết chặt cạnh tranh không lành mạnh.

Một số doanh nghiệp lớn chiếm thị phần quá cao, trên 50% hoặc thậm chí 80% nguồn cung có thể dẫn đến nhiều hệ lụy tiêu cực như thao túng thị trường. Việc phụ thuộc vào một số ít doanh nghiệp còn có thể gây rủi ro cho nguồn cung xăng dầu quốc gia.

Giá cả bị đẩy lên cao hơn mức cạnh tranh, trong khi chất lượng và dịch vụ có thể không được cải thiện, gây tác động tiêu cực tới người tiêu dùng. Vì vậy, cần coi trọng việc cân bằng giữa tự do thị trường và việc bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, tránh xảy ra tình trạng độc quyền, thao túng thị trường.

Các yếu tố để xây dựng một thị trường xăng dầu minh bạch

Nhiều ý kiến cho rằng, các thương nhân đầu mối xăng dầu sẽ được hưởng lợi lớn từ quy định trên của Bộ Công Thương, điều này gây thuận lợi và bất cập như thế nào đến thị trường nói chung thưa ông?

Chuyên gia Nguyễn Hoàng Dũng: Việc xây dựng một cơ chế giá xăng dầu ổn định là một thách thức rất lớn. Xăng dầu là mặt hàng then chốt, ảnh hưởng toàn diện đến nền kinh tế, vì vậy tìm ra một cơ chế giá vừa ổn định, vừa công bằng là rất khó khăn.

Trong bối cảnh giá dầu thế giới biến động khó lường, cùng với các yếu tố như chính sách tỷ giá, thuế, phí cũng thay đổi liên tục, việc xây dựng một cơ chế giá cố định là gần như không thể.

Thay vào đó, cơ quan soạn thảo Nghị định có thể nghĩ tới xây dựng một cơ chế "ổn định động", linh hoạt, có thể điều chỉnh kịp thời theo diễn biến thực tế của thị trường.

Cụ thể hơn, cơ chế này cần có khả năng tự động điều chỉnh giá xăng dầu trong nước dựa trên các yếu tố như giá dầu thô, tỷ giá, thuế, phí... nhằm đảm bảo sự ổn định và công bằng.

Đồng thời, ngoài cơ chế giá, yếu tố quản lý, giám sát thị trường xăng dầu cũng rất quan trọng. Cần có các biện pháp hiệu quả để ngăn chặn các hành vi lợi dụng, thao túng, găm hàng, gây khan hiếm nguồn cung nhằm đẩy giá xăng dầu lên cao.

Để xây dựng được một cơ chế giá xăng dầu ổn định, linh hoạt và công bằng, cần áp dụng một số biện pháp cụ thể:

Cơ chế "ổn định động", thay vì một cơ chế giá cố định, xây dựng một cơ chế giá xăng dầu "ổn định động" có khả năng tự động điều chỉnh giá theo diễn biến thực tế của thị trường.

Giá xăng dầu trong nước sẽ được điều chỉnh định kỳ (2 tuần/lần) dựa trên các yếu tố như giá dầu thô, tỷ giá, thuế, phí... Điều này sẽ giúp giá xăng dầu luôn phản ánh đúng thực trạng thị trường, tránh biến động đột ngột.

Cơ chế công thức tính giá, xây dựng công thức tính giá xăng dầu công khai, minh bạch, trong đó có đầy đủ các yếu tố như giá dầu, tỷ giá, chi phí, biên lợi nhuận hợp lý... Công thức này cần được quản lý, giám sát chặt chẽ để tránh các hành vi thao túng.

Kiểm soát thị trường, việc quản lý, giám sát thị trường xăng dầu cũng rất quan trọng. Cần có các biện pháp hiệu quả để ngăn chặn các hành vi lợi dụng, găm hàng, gây khan hiếm nguồn cung nhằm đẩy giá xăng dầu lên cao.

Việc kết hợp các biện pháp này sẽ giúp xây dựng được một cơ chế giá xăng dầu ổn định, linh hoạt và công bằng, vừa phản ánh đúng biến động của thị trường, vừa bảo vệ được quyền lợi người tiêu dùng.

Xin trân trọng cảm ơn ông!