Vì sao rắn được chọn làm biểu tượng cho ngành Y - Dược?

Nhiều người sẽ không khỏi thắc mắc là tại sao biểu tượng trong ngành Y - Dược lại là con rắn mà không phải là một con gì hay vật gì khác. Khi thì thấy hai con, khi thì một con quấn quanh một cây gậy; có khi thì cái ly hay cốc (hay gặp trong ngành Dược).

Rắn là một linh vật đối với Ấn Độ giáo (Hinduism). Tại những đền chịu ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ giáo như Campuchia và Thái Lan, chúng ta thấy tượng rắn thần Naga khắp nơi. Naga theo tiếng Phạn có nghĩa là rắn lớn, và được xem là thần rắn trong Ấn Độ giáo. Naga được gắn với hai vị thần quan trọng là Vishnu và Shiva, biểu trưng cho sự sinh thành, phát triển và huỷ diệt, nâng đỡ và bảo đảm sự ổn định của thế giới. 

Theo thần thoại Hy Lạp, một lần, thần Esculape đến thăm một người bạn bị bệnh, ông trông thấy một con rắn độc đang bò vào nhà và đã đánh chết nó. Ngay sau đó, một con rắn khác lại tiến vào và trên miệng ngậm một lá cỏ đến mớm cho đồng loại vừa mới bị đánh chết. Kỳ lạ thay, con rắn chết bỗng hồi sinh. Esculape tình cờ biết được thứ cỏ lạ đấy, nghiên cứu và tìm hiểu thêm, từ đó trở thành một thần y chữa bệnh cứu sống rất nhiều người.

Thần Esculape - ông tổ của ngành Y Dược

Trên thiên đình, thần vương Jupiter thấy thế, sợ tài năng của Esculape sẽ làm cho loài người thoát khỏi luật sinh tử, nên đã sai độc nhãn quỷ Cyclope tạo ra sét và đánh chết vị y sư. Cũng nhờ có cha là thần Apollon xin, nên được thần vương Jupiter cho lên ở lại chùm sao Nhân Mã (Sagittaire)…. Từ đó, Esculape được tôn vinh như vị thần y khoa, và thường lấy hình ảnh hai con rắn quấn quanh cái gậy của người làm biểu tượng cho ngành y. Ngày nay, tại thành phố cổ Epidaure vẫn còn di tích ngôi đền thờ thần Esculape.

Sử cổ La Mã chép truyện về Andro Machus, y sư của Catus Claudius, một vị tướng nổi tiếng thành Rome. Ông đã tìm ra thuốc trị rắn cắn bằng chính nọc độc của chúng, nhờ đó quân La Mã thoát chết bởi đoàn rắn độc của tướng Hung nô Annibal.

Năm 290 trước công nguyên, La Mã bị dịch, người bệnh phải dâng ly rượu cúng thần Esculape mong tai qua nạn khỏi. Vì thế, về sau người ta vẽ thêm một cái ly bên cạnh con rắn, biểu tượng cho ngành dược.

Đối với Tây y, rắn chiếm vị trí khiêm nhường trong số khổng lồ các phương thuốc trị liệu nhưng lại có vinh dự trở thành biểu tượng có tính chất truyền thống của cả ngành Y và ngành Dược. Biểu tượng ngành Y là hình con rắn quấn quanh cây gậy. Còn biểu tượng ngành Dược là con rắn có đuôi quấn quanh chân một cái ly đựng thuốc và thân của nó vòng qua miệng ly để đầu chúi xuống, thả lưỡi nếm thuốc. Biểu tượng ngành Dược thường gọi nhiều tên như: “Cái ly con rắn”, “Cái cốc con rắn” hoặc “Chén thuốc Hygeia”.

Kể từ năm 1796, chén thuốc Hygeia được Pháp chính thức xem là biểu tượng ngành Dược và Hiệp hội Dược học Paris đã phát hành biểu tượng được đúc bằng đồng hình cái ly và con rắn. Khi Pháp xâm chiếm và phổ biến nền Y - Dược phương Tây vào đất nước ta nên mặc nhiên chúng ta cũng thừa nhận biểu tượng ngành Dược này của Pháp.

Các nhà thuốc tây ở ta trước đây luôn treo bảng hiệu có dấu thập xanh lá cây và hình cái ly con rắn. Còn ở Mỹ, Hội Dược sĩ Hoa Kỳ (APhA) chính thức công nhận chén thuốc Hygeia là biểu tượng ngành Dược từ năm 1964.

Ngoài biểu tượng con rắn và cây gậy của Asclepius, nhiều khi một y hiệu có hai con rắn cuốn một cây gậy, và hai bên có đôi cánh cũng được dùng làm biểu hiệu cho ngành y hay y sĩ. Biểu tượng có hai con rắn cuốn trên một cây gậy có cánh thường được gọi là Caduceus. Chữ Caduceus gốc Hy Lạp có nghĩa là "Đũa thần của sứ giả". Ngành Quân Y của Mỹ dùng biểu tượng này từ năm 1856 làm biểu tượng riêng của họ, khác với biểu tượng chính thức của ngành Y từ trước đó với một con rắn quấn trên một cây gậy.

Một số biểu tượng Y khoa trên thế giới:

L.Trang (tổng hợp)