Đứng ngoài mạng lưới an sinh xã hội

Muôn vàn lý do “hưởng một cục”

Chị Nguyễn Mai Anh, cán bộ quản lý cấp phòng của một cơ quan Nhà nước ở Hà Nội, đã đóng BHXH gần 15 năm nay. Chị đã làm thủ tục BHXH một lần để lấy số tiền đó mở cửa hàng kinh doanh tại nhà. Chị bảo, nếu đi làm để đóng BHXH đủ đến lúc nhận lương hưu theo luật mới thì phải 30 năm, quá dài. “Chưa kể đợi đến lúc đó, chính sách thay đổi ra sao, nên làm thủ tục BHXH một lần là tốt nhất”, chị Mai Anh nói.

Tỷ lệ công nhân ở khu công nghiệp làm thủ tục hưởng BHXH một lần là nhiều nhất

Tương tự, chị Tống Thị Ngọc, công nhân ở một nhà máy thuộc khu công nghiệp Quang Minh, Mê Linh, Hà Nội, dù mới đi làm được 8 năm và cũng mới đóng BHXH được từng ấy thời gian, nhưng vì “thu” không đủ bù “chi” nên chị xin rút “một cục” về quê vừa làm ruộng vừa mở cửa hàng tạp hóa nhỏ để sinh sống.

So với hai người trên, bà Nguyễn Thị Sen làm nghề giúp việc ở khu đô thị Đại Kim (quận Hoàng Mai) lại khác. Bà cho biết, trước đây bà là công nhân may mặc và tham gia BHXH được 6 năm, sau đó nghỉ việc ở công ty. Khi rời công ty, bà muốn tiếp tục được đóng BHXH để sau này hưởng lương hưu, nhưng không ai hướng dẫn, không biết đóng BHXH ở đâu. Vì vậy, bà không tham gia BHXH nữa, mà xin hưởng một lần.

Thống kê của BHXH Việt Nam cho thấy, hiện cả nước có hơn 13 triệu lao động tham gia đóng BHXH, chiếm 24% tổng số lao động. Bình quân mỗi năm có 628.000 người hưởng BHXH một lần. Nghĩa là cứ 2 người tham gia BHXH, thì 1 người rút ra khỏi hệ thống, rất khó có thể hoàn thành mục tiêu mở rộng diện bao phủ BHXH. Trong khi số người tham gia BHXH mới chỉ được 1 triệu. Theo các chuyên gia, khi người lao động (NLĐ) chọn hưởng BHXH một lần, họ sẽ bị loại khỏi mạng lưới an sinh xã hội và không được hưởng lương hưu.

Chế độ hưu trí chưa hấp dẫn?

Về nguyên nhân, ông Lê Đình Quảng, Phó trưởng ban Quan hệ lao động, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, phân tích: Lý do lớn nhất là rất nhiều người tham gia BHXH khi đến độ tuổi 35-40 thì bị thải loại, trong khi đó đời sống của họ rất nhiều khó khăn và khả năng họ tham gia vào thị trường lao động có quan hệ lao động để tiếp tục đóng BHXH cũng khó. Với điều kiện tiền lương, thu nhập chỉ đủ sống, nên khi không có việc làm, đồng nghĩa không có tiền, cuộc sống bức bách, nên họ có nhu cầu hưởng trợ cấp một lần để lo cho cuộc sống trước mắt.

Lý do nữa là công tác tuyên truyền chính sách pháp luật về BHXH, đặc biệt là hưu trí, tử tuất chưa được tốt, nên nhiều người lao động chưa thấy được quyền lợi của mình khi tham gia BHXH để nhận được lương hưu. Cùng với đó là thông tin về Quỹ BHXH có thể vỡ trong dài hạn, nên khiến nhiều người lo lắng, bất an, không biết nhiều năm sau sẽ như thế nào?

Một nguyên nhân không thể không nói đến nữa là mặc dù chế độ BHXH đã sửa đổi nhiều, như tạo cơ hội cho người tham gia BHXH thực hiện một cách linh hoạt… nhưng nhiều chế độ, nhất là chế độ về hưu trí, vẫn chưa thực sự hấp dẫn người tham gia BHXH, cộng với quy định về điều kiện hưởng trợ cấp BHXH một lần tương đối dễ dãi, vì thế người nhận trợ cấp một lần tăng cao.

Để hạn chế tình tình trạng “hưởng một cục”, ông Lê Đình Quảng cho rằng, cần phải nâng cao hơn nữa chất lượng lao động, đặc biệt là nâng cao thu nhập của NLĐ để họ làm việc có tích lũy, có đời sống khá hơn. Bên cạnh đó, chính sách BHXH phải sửa đổi theo cách hấp dẫn hơn, tạo nhiều quyền lợi hơn cho NLĐ, nhất là chế độ hưu trí. Lâu nay, nhiều NLĐ cảm thấy pháp luật sửa theo hướng bất lợi cho NLĐ nên họ có xu hướng nhận trợ cấp một lần. Thứ nữa, cần phải tuyên truyền để nâng cao trình độ hiểu biết cho NLĐ, thấy được việc tham gia BHXH để hưởng chế độ hưu trí là mục đích chính bảo đảm an sinh xã hội.

Một điểm nữa là phải tăng cường nâng cao trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp (DN) để làm sao DN có chính sách sử dụng lao động bền vững, tránh tình trạng DN chỉ lo vắt kiệt sức NLĐ ở tuổi còn trẻ, khi đến khi họ 35-40 tuổi thì “thải loại”; tăng cường biện pháp thanh tra, xử lý, kiểm tra hành vi vi phạm pháp luật về BHXH, về lao động đối với DN, người sử dụng lao động.

Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Bùi Văn Cường cho rằng: Nên nghiên cứu, tính toán quy định khi NLĐ nhận trợ cấp một lần thì chỉ nhận phần NLĐ đóng, còn phần Nhà nước hoặc người sử dụng lao động đóng thì không được nhận. Như vậy mới hạn chế NLĐ xin hưởng BHXH một lần”.

Đứng về phía NLĐ, ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ LĐ-TB&XH lại nói, muốn thu hút được người tham gia BHXH, ngành BHXH phải minh bạch số tiền NLĐ đóng, bảo vệ an toàn, phát triển; từ đó, tạo niềm tin cho NLĐ và họ sẽ tự nguyện tham gia BHXH.