Sét đánh - vẫn còn bí ẩn

Trên PetroTimes đã có bài “Sự thật trong những ngôi làng “trời đánh”. Tuy nhiên, nếu chỉ xới lên những câu chuyện bi hài, những lời đồn thổi dễ làm một bộ phận bạn đọc phân tâm. Trong bài này, chúng tôi tiếp tục cuộc tìm kiếm sự thật ở những ngôi làng bất hạnh này.

Do có nhiều khoáng sản?

Theo tài liệu của Viện Vật lý Địa cầu, sét có luồng điện cực mạnh. Một tia sét thông thường có thể thắp sáng bóng đèn 100W trong thời gian 3 tháng. Trên trái đất cứ mỗi giây có chừng 100 cú phóng điện xảy ra giữa các đám mây tích điện với mặt đất. Công suất của nó có thể đạt tới hàng tỉ kW và làm nóng không khí đến 28.000^oC.

Sét là hiện tượng phóng điện trong khí quyển xảy ra giữa các đám mây giông mang điện tích trái dấu hoặc phóng điện giữa đám mây và mặt đất. Các hạt nước trong đám mây giông chuyển động với tốc độ cao, ma sát với nhau tạo nên mật độ điện tích cao. Khi cường độ điện trường tĩnh điện do ma sát của các hạt nước giữa các đám mây mang điện tích trái dấu hoặc giữa đám mây và mặt đất vượt quá điện áp phóng điện của không khí sẽ tạo nên một kênh khí ion hóa phát ra ánh sáng chói lòa (tia chớp) với tiếng nổ lớn (tiếng sấm) mà ta cảm nhận không đồng thời vì tốc độ âm thanh quá chậm so với tốc độ ánh sáng.

Tiến sĩ Nguyễn Xuân Anh

Theo thống kê, trung bình mỗi năm Việt Nam bị khoảng 2 triệu cú sét đánh. TS Nguyễn Xuân Anh - Phó viện trưởng Viện Vật lý Địa cầu (Viện Khoa học - Công nghệ Việt Nam) - Chủ nhiệm đề tài KHCN cấp Nhà nước về “Nghiên cứu giông sét và đề xuất các giải pháp phòng chống ở Việt Nam” cho biết: “Hiện trên thế giới có 3 tâm giông sét đó là châu Á, châu Phi, châu Mỹ. Trong đó, Việt Nam nằm ở tâm giông sét châu Á. Mùa giông sét ở nước ta kéo dài từ tháng 4 đến tháng 10, trong đó cao điểm là tháng 7”.

Những ý kiến cho rằng, việc sét phân bố không đồng đều là do yếu tố địa tầng (?) được TS Anh bác bỏ như sau: “Vùng có nhiễu động khí quyển mạnh, có địa hình thuận lợi cho việc hình thành các dòng thăng luôn có nguy cơ về sét cao hơn. Nhiều người đã sai lầm khi cho rằng, vùng có khoáng sản sẽ hứng sét nhiều hơn. Thực tế, khoáng sản chỉ tác động tới dòng sét và nơi nào có nhiều khoáng sản lại ít chịu thiệt hại hơn, do dòng sét đánh xuống được lan truyền xuống đất nhanh hơn. Có thể lấy ví dụ để chứng minh một số khu vực hiện nay xuất hiện nhiều giông sét là Cổ Dũng (Hải Dương), Sơn Lộc (Hà Tĩnh), Yên Thành (Nghệ An), Đồng bằng sông Cửu Long... nhưng tại những địa phương này không giàu về khoáng sản”. Nếu như theo những lời nhận định rằng ở đâu bị sét đánh ở đó có khoáng sản thì những nhà địa chất nước ta sẽ không phải cất công, tốn của đi thăm dò khoáng sản nữa.

Về mặt khoa học, rất khó để dự đoán một cách gần chính xác thời điểm, vị trí sét đánh. Trong mỗi cơn giông thường kéo dài 4 giờ, có thể có 10.000 cú phóng điện, trong đó có 1.000 - 2.000 cú phóng điện xuống đất. Biến đổi khí hậu làm Trái đất nóng lên cũng sẽ làm gia tăng tần suất, cường độ sét. Việt Nam là một trong những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, do đó nguy cơ sét cũng sẽ cao hơn. Thậm chí, ngay cả các chuyến bay hàng không cũng bị đe dọa an toàn trong thời tiết giông bão.

TS Nguyễn Xuân Anh khuyến cáo một số phương pháp tránh sét khi gặp mưa giông: Ở trong nhà nên đứng xa cửa sổ, cửa ra vào, các đồ dùng điện, không nên dùng điện thoại. Nên rút phích cắm các thiết bị điện khi giông tố bắt đầu. Nếu ở ngoài trời, tuyệt đối không trú mưa chỗ nhiều cây cối, tránh các khu vực cao hơn xung quanh, tránh xa các vật dụng kim loại. Nên tìm chỗ khô ráo, tránh xa các cây cao. Hãy để ý nghe ngóng thời tiết để chủ động phòng tránh sét đảm bảo an toàn tính mạng và của cải...

Năng lượng bất tận

Nguồn năng lượng điện sinh ra trong quá trình sét đánh là rất lớn. Thập niên 80, công nghệ thu sét cần phải tuân theo quy tắc là có thể nắm bắt được các mức năng lượng cao mà tia sét tạo ra. Theo các nhà vật lý Stephen Reucroft và John Swain của Đại học Northeastern thì một (chỉ một tia trong nhiều tia trên cùng một đường đi) tia sét chứa khoảng vài triệu Jun chỉ đủ để một bóng đèn 100-watt sáng trong 5,5 giờ. Ngoài ra sét đánh khá ngắt quãng, và rất khó để có thể chuyển một lượng điện thế cao thành điện thế thấp trong khoảng thời gian ngắn để có thể tiến hành tích trữ.

Sét đánh gây nguy hại đến tính mạng con người và tài sản

Năm 2007, Công ty Alternate Energy Holdings (AEH) chuyên tìm kiếm nguồn năng lượng thay thế đã thử giữ năng lượng của một tia sét. Thiết kế của hệ thống đã được mua từ một nhà phát minh tại Illinois tên Steve LeRoy người đã thắp sáng bóng đèn 60-watt của mình trong vòng 20 phút với việc giữ năng lượng của sét nhân tạo. Theo thiết kế thì một cái tháp thu lôi sẽ được nối với hai nhánh một nhánh sẽ đẫn một lượng lớn năng lượng xuống đất khi sét đánh và nhánh khác sẽ giữ lại và tích trữ những gì còn lại của lượng năng lượng đó.

Theo TS Martin A. Uman đồng Giám đốc của Phòng Thí nghiệm Nghiên cứu sét tại Trường đại học Florida và là một cơ quan hàng đầu về chống sét thì một tia sét ngoài việc rất nhanh và sáng thì nó chứa rất ít năng lượng của đám mây, để thắp sáng 5 bóng đèn 100-watt trong vòng cả năm thì sẽ cần hàng chục tháp thu lôi mà AEH sử dụng hiện tại. Khi trả lời phỏng vấn trên tờ The New York Times ông đã mô tả một cơn dông là một trái bom hạt nhân khổng lồ nhưng việc thu nguồn năng lượng ấy từ mặt đất là “vô vọng”.

Sét đánh thẳng và cực kỳ nguy hiểm, cứ 10 người bị sét đánh thẳng thì 8 người chết. Mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào bản chất của vật bị sét đánh và vị trí tương đối với nạn nhân. Trong một số trường hợp năng lượng tia sét không tiêu tán ngay tại chỗ mà truyền theo mặt đất và khi nạn nhân đứng trên đường truyền đó có thể bị liệt. Trong thực tế sét lan truyền xuất hiện khi nạn nhân nói chuyện điện thoại, cầm vào các dây cáp, dây anten dẫn từ ngoài vào.

Hà Long - Văn Dũng