Vấn nạn “chạy trường”, “mua suất”

Thông tin trên được rút ra từ khảo sát “Tham nhũng trong giáo dục phổ thông”, một trong những nội dung của “Báo cáo tham nhũng toàn cầu về giáo dục” do Tổ chức Minh bạch Quốc tế (IT) thực hiện. Báo cáo này khẳng định, tại Việt Nam, tham nhũng tuyển sinh phổ biến ngay từ cấp 1, với chi phí hối lộ 3.000 USD để được vào một trường tiểu học danh tiếng và khoảng 300-800 USD cho 1 suất vào trường “thường thường bậc trung”.

Phụ huynh sẵn sàng hối lộ

Nhóm nghiên cứu chỉ ra nguyên nhân đầu tiên của tình trạng "chạy" trường là do nhu cầu lớn. Kết quả khảo sát cho thấy, việc "chạy" trường được nhiều người chấp nhận. Khoảng 30% phụ huynh tìm cách xin cho con vào học ở trường "điểm" trái tuyến dẫn tới sự hình thành một hệ thống ngầm có liên quan tới những người môi giới thứ ba xúc tiến cho quá trình này và 67% phụ huynh coi chuyện này là bình thường.

Một phụ huynh khi được hỏi cho biết, mức giá 1.000 USD để "chạy" vào một trường tiểu học hàng đầu là "hợp lý" và "chấp nhận được" bởi "mong muốn con cái được giáo dục tốt là bình thường" và "gia đình nào cũng mong con em mình được học ở môi trường danh tiếng".

Khảo sát trên 1.500 thanh niên ở 11 tỉnh, thành cũng cho thấy, thanh niên và người lớn tuổi đều sẵn sàng thực hiện hành vi tham nhũng để được nhận vào một trường (hoặc công ty) tốt.

Người dân đang mất niềm tin vào giáo dục công.

Báo cáo còn cho biết 7,4% phụ huynh có con học đúng tuyến vẫn cần và phải tìm đến sự hỗ trợ (kể cả đưa hối lộ) để đăng ký cho con học trường điểm; 4,5% phụ huynh ở diện đúng tuyến cần sự hỗ trợ để đăng ký cho con vào học những trường bình thường.

Phân tích sâu hơn, nhóm nghiên cứu cho rằng yếu tố cơ bản đằng sau nhu cầu trên là sự thiếu tin tưởng vào hệ thống giáo dục công ở Việt Nam. Bản báo cáo cho rằng, hiện tượng hối lộ phổ biến trong các trường phổ thông và sự thừa nhận rộng rãi rằng học sinh bị buộc phải học thêm đại trà (nếu không sẽ có nguy cơ bị phân biệt đối xử khi đánh giá học tập) cho thấy cảm nhận chung của phụ huynh là "hệ thống trường công không có khả năng đáp ứng hiệu quả nhu cầu của học sinh”.

Một trong những tác động lớn nhất của tham nhũng trong tuyển sinh vào các trường phổ thông là làm gia tăng sự bất bình đẳng trong tiếp cận giáo dục. Với những chi phí lớn và liên tục phát sinh gắn với tham nhũng trong tuyển sinh vào các trường phổ thông sẽ không lấy gì làm ngạc nhiên khi hiện tượng này dẫn tới sự gia tăng bất bình đẳng xã hội, vì “những trẻ em nghèo hơn sẽ bị gạt ra khỏi trường, ngay cả nếu chúng thuộc diện đúng tuyến, hoặc sẽ bị phân biệt đối xử bởi không có khả năng đưa hối lộ”.

Đưa hối lộ để được nhận vào trường “điểm” đã được coi là hiện tượng thông thường mà chỉ có các gia đình khá giả mới có điều kiện thực hiện, từ đó khiến cho trẻ em ở các gia đình nghèo phải chịu thiệt thòi.

Ngoài ra, theo báo cáo, mặc dù Bộ GD-ĐT đã thiết lập một số biện pháp hành chính để giảm tình trạng chạy trường, nhưng những biện pháp này chỉ có tác dụng khiêm tốn và ngắn hạn. Báo cáo khuyến nghị, với vai trò vừa là nạn nhân, vừa là chủ thể chính, phụ huynh cần đồng lòng chấm dứt nạn chạy trường.

Bên cạnh đó, báo cáo cũng cho biết, tham nhũng trong tuyển sinh ở khu vực nông thôn ít hơn ở thành phố. Trong một nghiên cứu mới đây do TI thực hiện, phỏng vấn hơn 50 lãnh đạo các trường, giáo viên, phụ huynh học sinh, các nhà quản lý giáo dục và các nhà nghiên cứu ở Hà Nội, cho thấy: Đối tượng ở ngoại thành cho rằng tham nhũng trong tuyển sinh tại các trường này hiếm xảy ra, ngược lại đối tượng ở nội thành lại cho rằng tham những trong tuyển sinh ở đây khá phổ biến.

Cấp học nào cũng “chạy trường”

Nhận xét về báo cáo này, GS Nguyễn Minh Thuyết, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Giáo dục - Thanh thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, cho rằng “chạy trường” ở Việt Nam không phải là chuyện lạ nhưng chưa có ai điều tra rõ ràng. “Nó xảy ra ở tất cả cấp học từ mầm non tới trung học phổ thông, còn ĐH thì khó hơn. Con số 3.000 USD là có thể có, còn 1.000 - 2.000 USD thì tôi đã nghe từ mấy năm trước rồi” - ông cho biết.

Khẳng định nhu cầu cho con em vào học ở trường tốt là nhu cầu chính đáng của phụ huynh, PGS Văn Như Cương - Hiệu trưởng Trường THPT Lương thế Vinh, Hà Nội - thừa nhận chuyện “chạy trường” 1.000-3.000 USD là có thật. Ông cho biết nhiều phụ huynh sẵn sàng bỏ tiền “chạy” cho con để có thể vào được một trường tốt.

PGS Văn Như Cương còn cho biết, một thầy giỏi từng dạy ở Trường THPT Lương Thế Vinh đã có ý định rời trường sau khi trúng tuyển công chức. Sau đó, thầy đã quay trở lại vì tuy đỗ công chức rồi nhưng nếu muốn được nhận vào trường A, B thì phải chi ra 400 triệu đồng. Thầy còn tiết lộ: “Có cử nhân sư phạm tâm sự với tôi rằng muốn xin vào dạy ở trường công lập phải mất mấy trăm triệu đồng”.

Nhiều phụ huynh cho rằng việc "chạy trường, mua suất" là bình thường.

Tuy nhiên, PGS Văn Như Cương cho rằng “chạy trường” là do tâm lý đám đông. “Phụ huynh nghe nói trường này, trường kia tốt nên đua nhau tìm mọi cách cho con em vào. Nhưng tôi khẳng định là không phải trường nào được đồn đều tốt. Nhiều trường cũng PR tên tuổi của mình để thu hút học sinh nhưng sau đó thì chất lượng chẳng bằng những trường khác” - ông cho biết.

Trong khi đó, TS Nguyễn Tùng Lâm nhận xét: “Phụ huynh không có thông tin, họ nghe đồn thì biết thế. Người có bản lĩnh thì không quan tâm đến chuyện này nhưng nhiều người tìm cách “chạy” bằng được vào những trường được đồn là dạy tốt”. Đây cũng là một trong những nguyên nhân của tình trạng tham nhũng trong giáo dục.

PGS.TS Trần Xuân Nhĩ – Nguyên Thứ trưởng Bộ GD-ĐT cũng cho biết: “Tôi rất đau xót khi đọc báo thấy tỷ lệ tham ô trong giáo dục ngày càng lớn. Việc này họ phản ánh đúng. Chẳng hạn, có trường hợp cô giáo mầm non ghi sổ nhận xét về cho gia đình rằng con em họ còn yếu kém, sau đó gia đình lại kẹp trở lại phong bì vào trong sổ đưa cho cô… Đây chính là tham ô. Rồi việc ăn cắp thời gian, tuyển dụng công chức thì phải mất tiền cũng là tham ô… Cho nên, những hiện tượng này phải sớm chấn chỉnh.”.

Thông qua bản báo cáo, tổ chức Minh bạch quốc tế muốn gửi thông điệp: "Giáo dục thế hệ trẻ sẽ không thể thành công khi tham nhũng làm hư hỏng các trường phổ thông và ĐH".

Nhã Anh