Lệnh ngừng bắn ở Ukraina che đậy điều gì?

Đấu pháo tại Donetsk ngày 13/11

Thỏa thuận Minsk do Nhóm tiếp xúc về Ukraina gồm đại diện Ukraina, Nga và Tổ chức An ninh và Hợp tác châu Âu (OSCE) ký kết tại thủ đô Minsk của Belarus ngày 5/9. Thỏa thuận gồm 12 điểm, trong đó chủ yếu đề cập tới các vấn đề ngừng bắn, giám sát thực thi ngừng bắn, việc trao đổi tù binh và hoạt động cứu trợ nhân đạo.

Ngay sau khi thỏa thuận được ký, các cuộc giao tranh nhỏ lẻ giữa quân ly khai và binh lính chính phủ Kiev vẫn thường xuyên diễn ra. Bên này tố cáo bên kia vi phạm lệnh ngừng bắn.

Cuộc bầu cử hôm 2/11 tại Donetsk và Lugansk bị chính quyền Kiev cáo buộc vi phạm thỏa hiệp Minsk. Tuy nhiên cả phía Nga và phe ly khai Ukraina đều cho rằng Kiev hiểu sai. Điểm thứ 9 trong thỏa thuận quy định tiến hành các cuộc bầu cử địa phương trước thời hạn phù hợp với Luật về Quy chế đặc biệt cho vùng Donbass. Luật này sau đó đã được Tổng thống Poroshenko ký ban hành hôm 16/10, trao quy chế tự quản đặc biệt cho Donbass trong 3 năm.

Theo đạo luật, việc quản lý tại các thành phố, làng xóm sẽ do các cộng đồng thực hiện thông qua các cơ quan tự quản địa phương, phù hợp với hiến pháp và luật pháp Ukraina. Đạo luật cũng quy định các cuộc bầu cử trước thời hạn đại biểu hội đồng quận huyện, thành phố, người đứng đầu thành phố, quận huyện tại một số khu vực ở 2 tỉnh Donesk và Lugansk, được ấn định vào ngày 7/12/2014.

Bản thân ban lãnh đạo của hai nước cộng hòa tự xưng Donetsk và Lugansk tuyên bố cuộc bầu cử vừa qua hoàn toàn phù hợp với thỏa thuận Minsk, đồng thời nói thêm, các cuộc bầu cử địa phương tại đây sẽ chỉ được tiến hành sau khi các cơ quan chính quyền trung ương được thiết lập.

Kết quả là từ sau ngày 2/11 đến nay, cường độ xung đột tại miền đông Ukraina gia tăng mạnh mẽ. Ngày 9/11, giao tranh ác liệt đã diễn ra tại Donetsk khiến ít nhất 24 lính ly khai thiệt mạng. Ngày 12/11, các cuộc pháo kích lại diễn ra ác liệt tại Donetsk. Các trận pháo kích dữ dội đã gia tăng rất nhiều so với những ngày trước đó. Lãnh đạo thành phố và người dân cho hay họ nghe thấy tiếng đại pháo và tiếng nổ ở khắp thành phố. Mọi người dân đang hết sức lo ngại tình hình chiến sự sẽ nghiêm trọng thêm vì nhiều quân lính đã được điều đến Donetsk trong mấy ngày qua.

Trong khi các cuộc giao tranh diễn ra, quân đội Ukraina đã được lệnh dồn về miền đông để chuẩn bị cho chiến dịch tái chiếm. Lực lượng ly khai cũng bắt đầu điều binh. Liên Hiệp Quốc tại cuộc họp ngày 12/11 cảnh báo một cuộc chiến toàn diện ở Ukraina có thể sắp diễn ra.

Như vậy có thể thấy thỏa thuận ngừng bắn tại miền đông Ukraina ký giữa phe ly khai và chính phủ Kiev ngày 5/9 thực chất chỉ tồn tại trên giấy. Vấn đề đặt ra là tại sao không bên nào dám tuyên bố phá vỡ giao kèo này?

Chính quyền Kiev khẳng định sẽ không từ bỏ thỏa thuận ngừng bắn, bất chấp có những dấu hiệu cho thấy lực lượng ly khai ở miền đông nước này đang gia tăng các hoạt động.

Tình hình tại miền đông Ukraina đang có những dấu hiệu leo thang xung đột, bất chấp thỏa thuận ngừng bắn đang được thực thi. Trong một tuyên bố mới nhất, chính quyền Kiev khẳng định sẽ không từ bỏ thỏa thuận ngừng bắn, bất chấp có những dấu hiệu cho thấy lực lượng ly khai ở miền đông nước này đang gia tăng các hoạt động.

Người phát ngôn Hội đồng an ninh và quốc phòng Ukraina, ông Andriy Lysenko cho hay, phe đối lập tăng cường triển khai các lực lượng tại khu vực miền Đông là dấu hiệu cho thấy lực lượng này đang lên kế hoạch cho một cuộc tấn công mới. Tuy nhiên, ông Lysenko khẳng định bất chấp các nỗ lực nhằm phá vỡ lệnh ngừng bắn, lực lượng Chính phủ sẽ không bãi bỏ thỏa thuận này.

Về phía quân ly khai, Cộng hòa nhân dân Donetsk (DPR) và Luhansk (LPR) tự xưng dự tính sẽ đưa ra “Thỏa thuận Minsk” phiên bản mới. Trong tuyên bố được LPR đưa ra ngày 6/11, lực lượng ly khai nói rằng, những đề xuất này sẽ được đưa ra tại vòng tham vấn tới đây giữa các bên, được tổ chức ở Minsk (Belarus) vào cuối tháng này. Thủ lĩnh của DPR và LPR sẽ không đích thân tham dự các cuộc thảo luận này, nhưng đại diện của hai nước cộng hòa tự xưng sẽ dự các vòng tham vấn, nhận chỉ đạo trực tiếp từ thủ lĩnh DPR và LPR.

Theo quân ly khai, lý do để họ soạn thảo và đề xuất “Thỏa thuận Minsk” mới này là vì Kiev có ý định đơn phương hủy bỏ bản thỏa thuận ký kết hôm 5/9 vừa qua ở Minsk, rút lại điều luật trao quyền tự điều hành cho một số khu vực ở miền đông-nam Ukraina.

Các nhà quan sát cho rằng sở dĩ thỏa thuận Minsk không bị bên nào tuyên bố hủy bỏ vì nhiều lý do. Thứ nhất là vì trước cuộc bầu cử quốc hội Ukraina hôm 26/10, nếu lệnh ngừng bắn bị phá với, cục diện chính trị tại Ukraina giờ có thể sẽ khác. Chính quyền Kiev muốn giữ bằng được lệnh ngừng bắn để cho tình hình ổn định trước bầu cử và mỗi đảng phái chính trị ở Ukraina đều có mục đích riêng trong chuyện duy trì lệnh ngừng bắn. Đơn cử Khối Poroshenko của Tổng thống Poroshenko muốn cử tri thấy được rằng nhờ sự nắm quyền của ông mà tình hình miền đông có vẻ ổn.

Sau bầu cử tình hình lại khác. Chính trường Ukraina chưa ổn định. Các đang phải còn đang đàm phán để thành lập liên minh cầm quyền. Nếu phá vỡ lệnh ngừng bắn vào lúc này chẳng khác nào rước thêm phiền não.

Lý do cuối cùng và quan trọng nhất, đó là chính quyền Ukraina hiện không thể làm chủ được tình hình. Nếu như trong cuộc xung đột tại Dải Gaza gần đây, Israel có thể đơn phương tuyên bố phá bỏ lệnh ngừng bắn với quân Hamas để tiến hành các cuộc không kích thì với chính quyền Kiev, một hành động tương tự sẽ không đem lại kết quả gì.

Nhìn rộng ra, các bên liên quan trong vấn đề Ukraina chưa toàn tâm toàn ý mong muốn giải quyết vấn đề. Mỹ còn bận chuyện chính trị nội bộ là bầu cử giữa kỳ, châu Âu thì bất nhất trong chính sách với Ukraina và chính sách cấm vận Nga. Khi các nhà bảo trợ còn hẫm hờ, chính quyền Kiev chẳng dại gì phá bỏ lệnh ngừng bắn. Chiến lược của họ bây giờ, có thể được phương Tây tư vấn, là cứ tiếp tục cầm cự đến chừng nào có thể.

Về phía phe ly khai, họ cũng chẳng được lợi gì từ việc tuyên bố hủy kèo thỏa thuận Minsk vì thực tế lệnh ngừng bắn đã bị phá vỡ. Nếu tuyên bố rút khỏi thỏa thuận Minsk, phe ly khai sẽ bị lên án, phương Tây sẽ mượn cớ tố cáo và như thế sẽ khiến Nga thêm khó xử.

Như vậy, xét về mọi mặt cả chính quyền Kiev lẫn phe ly khai đều muốn tấm bình phong “Thỏa thuận Minsk” để câu giờ, đến khi nào thì chưa ai có thể đoán trước được.