Làm sao để Ukraina không bị "tan đàn xẻ nghé"?

Trong mấy ngày qua, làn sóng đòi độc lập đột ngột gia tăng tại các tỉnh miền đông Ukraina. Những nơi này gồm các thành phố Kharkov, Donetsk, Luhansk và Odessa. Đa phần cư dân của các khu vực này không chấp nhận kết quả cuộc đảo chính diễn ra tại Kiev hồi tháng 2/2014 để quyền lãnh đạo đất nước về tay thủ lĩnh các nhóm dân tộc chủ nghĩa Ukraina.

Một trong những bước đi đầu tiên của tân chính quyền Ukraina là hủy bỏ đạo luật về qui chế của tiếng Nga, đảm bảo quyền của các cư dân nói tiếng Nga được sử dụng ngôn ngữ mẹ đẻ tại Ukraina cùng với tiếng Ukraina. Thậm chí ngày 7/4, các nghị sĩ vùng Donetsk còn tuyên bố độc lập và sẽ tổ chức trưng cầu dân ý cho quyết định này trước ngày 11/5 tới đây.

Người biểu tình ủng hộ Nga chiếm tòa nhà chính phủ ở Donetsk và tuyên bố thành lập Cộng hòa Nhân dân Donetsk

Vùng đông Ukraina là nơi có sự ủng hộ mạnh mẽ dành cho cựu tổng thống Viktor Yanukovych. Chừng một nửa dân số ở đây là người gốc Nga, với nhiều người trong số này cho rằng chính quyền ở Ukraina có lập trường quốc gia chủ nghĩa, sẽ đàn áp người gốc Nga. Theo nhận định của giới chuyên gia, mặc dù những cuộc biểu tình kiểu này ở đông Ukraina không lớn nhưng là bằng chứng cho thấy tình cảm quyết liệt của người nói tiếng Nga ở Ukraina và càng củng cố hơn lời kêu gọi của họ về việc phải nhanh chóng cải cách Hiến pháp để cho phép họ có nhiều tiếng nói hơn.

Việc ổn định tình hình ở Ukraina sẽ không đạt được, chừng nào người ta vẫn không chịu lắng nghe ý kiến của cư dân nói tiếng Nga. Đó là tuyên bố hôm 7/4 của ông Aleksei Pushkov, Trưởng đoàn đại biểu Nga tại Đại hội đồng Nghị viện châu Âu (PACE). Theo quan điểm của ông, bây giờ trong bắt đầu hiểu ra rằng tình hình ở Ukraina khá phức tạp, rằng "chính quyền Kiev hiện nay không kiểm soát được tình hình đất nước”. Ông Pushkov kể rằng các nghị sĩ PACE đã tới Kiev, Lvov và Donetsk, và đã có thể xác minh rằng vấn đề của người nói tiếng Nga tại miền đông và nam Ukraina không phải là ngụy tạo. Đây là vấn đề thực tế nghiêm trọng, người dân ở đó quả thực đang bất bình.

Một lối thoát cho tình trạng bất ổn tại Ukraina đã được Nga đề xuất hồi tuần trước với Mỹ. Trong cuộc gặp với Ngoại trưởng Mỹ ngày 30/3, Ngoại trưởng Nga Lavrov cho rằng một liên bang Ukraina sẽ đem đến cho các vùng thuộc nước này thêm nhiều quyền về kinh tế địa phương, tài chính và ngoại thương cũng như ngôn ngữ, truyền thống, thực hành tôn giáo, giáo dục, các quan hệ văn hóa với nước ngoài, và quan hệ với các nước láng giềng, gồm cả Nga. Các khu vực này, theo Ngoại trưởng Lavrov, sẽ chịu trách nhiệm đảm bảo tôn trọng quyền của các dân tộc thiểu số. Kiev sẽ duy trì các hoạt động ở tầm quốc gia như quốc phòng, đối ngoại và pháp luật.

Bản đồ các tỉnh miền đông Ukraina

Theo Matxcơva, Kiev, một chính quyền tạm thời lên nắm quyền nhờ một cuộc đảo chính bất hợp pháp, không thể có quyền phủ quyết những gì diễn ra, mà thay vào đó là phải mời tất cả các lực lượng chính trị và các khu vực tham gia vào cuộc đối thoại toàn quố, nơi tất cả các thành phần tham dự đều có tiếng nói và lá phiếu bình đẳng như nhau. Nga cũng đề xuất rằng một khi đã được nhất trí thì khuôn khổ mới sẽ được đưa ra lấy trưng cầu dân ý trên toàn quốc, là điều cần phải thực hiện trước khi có bất kỳ kỳ bầu cử toàn quốc nào. Trên thực tế, điều này có nghĩa là trước khi có kỳ bầu cử tổng thống dự kiến sẽ diễn ra vào cuối tháng 5 tới.

Ý tưởng liên bang hóa Ukraina không được Kiev cũng như đồng minh phương Tây ủng hộ. Họ cho rằng điều đó sẽ dẫn đến sự sụp đổ của đất nước. Trong khi đó nhà phân tích chính trị Ukraina Sergei Mikheyev khẳng định rằng liên bang hóa là phương tiện duy nhất để giữ gìn sự thống nhất của Ukraina: “Họ sợ rằng sau các cuộc trưng cầu dân ý, bước tiếp theo sẽ là đòi sát nhập vào Liên bang Nga. Nhưng theo ý kiến của tôi, đây là một chính sách thiển cận. Bởi vì một cuộc trưng cầu dân ý về liên bang hóa có thể giảm căng thẳng và giữ Ukraina trong biên giới hiện tại. Trên thực tế, đây là phương tiện duy nhất. Đối với phương Tây, như thường lệ, họ luôn sử dụng tiêu chuẩn kép. Chẳng hạn, Mỹ cũng là liên bang, trong đó các bang có quyền hạn rất độc lập, đến mức mà mỗi bang có luật hình sự riêng. Cộng hòa Đức đang quan tâm đến tình hình Ukraina cũng là liên bang. Không hiểu tại sao phương Tây lại cho rằng liên bang hóa đối với họ là chuyện hoàn toàn chấp nhận được, còn Ukraina thì phải là một nhà nước đơn nhất, mặc dù có những xung đột và mâu thuẫn nội bộ rõ rệt”.

Ngoại trưởng Mỹ John Kerry cho rằng Washington sẽ không phản bác ý tưởng nhà nước liên bang Ukraina, một hướng đi có thể nhằm tìm giải pháp ngoại giao cho cuộc khủng hoảng, nhưng chỉ với điều kiện là chính bản thân Ukraina đồng ý với việc đó.