Đằng sau chuyến công du châu Phi của Thủ tướng Trung Quốc

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường

Bởi đây là chuyến thăm châu Phi đầu tiên của ông Lý Khắc Cường kể từ khi nhậm chức Thủ tướng Trung Quốc. Và hiện có hơn 2.500 công ty Trung Quốc đang hoạt động ở châu Phi, tạo hơn 100.000 việc làm cho người dân địa phương. Tuy nhiên, những tranh chấp phát sinh trong những dự án đầu tư của Trung Quốc tại châu Phi đã khiến mối quan hệ 2 bên đang bị tổn thương.

Chuyến công du châu Phi của Thủ tướng Lý Khắc Cường diễn ra sau khi Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị kết thúc chuyến thăm 4 nước Mỹ Latinh (Cuba, Venezuela, Argentina và Brazil) hồi hạ tuần tháng 4 nhằm thúc đẩy trao đổi thương mại, đặc biệt trong lĩnh vực dầu mỏ, cũng như tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng tại khu vực này.

Theo giới truyền thông, mục đích chuyến thăm châu Phi của ông Lý Khắc Cường nhằm giảm nhẹ ý nghĩ cho rằng, Bắc Kinh chỉ tới lục địa đen để khai thác tài nguyên. Theo thống kê, riêng năm 2013, thương mại giữa Trung Quốc với châu Phi đạt 210 tỷ USD, tăng 2.000 lần so với năm 1960 và Bắc Kinh là đối tác thương mại lớn nhất của lục địa đen trong 5 năm qua. Được biết, đã có hơn 1 triệu người Trung Quốc tới châu Phi so với vài nghìn người trước đó 10 năm, trong đó khoảng 30%-40% ở Nam Phi.

Từ năm 2009, Trung Quốc đã vượt Mỹ trở thành đối tác thương mại lớn nhất của châu Phi và đến năm 2012, kim ngạch thương mại 2 bên đạt 198,4 tỷ USD. Với 1 tỷ dân, châu Phi là thị trường rộng lớn, mới mẻ để Trung Quốc chuyên hướng xuất khẩu bởi chục năm qua, hàng hóa Trung Quốc như đồ điện tử, linh kiện thay thế, hàng tiêu dùng, đồ may mặc… với nhiều ưu điểm như rẻ và mẫu mã đẹp, đa dạng đã tràn ngập thị trường lục địa đen.

Giới bình luận cho rằng, không phải bây giờ Trung Quốc mới quan tâm tới châu Phi và Bắc Kinh không dừng lại ở việc “đặt cửa” tại khu vực này, mà vươn tới cả Mỹ Latinh. Ngày 27/4, Bộ phận dự báo, phân tích và tư vấn rủi ro (EIU) thuộc

Tập đoàn The Economist (Anh) cho biết, Trung Quốc đã trở thành nhà sản xuất đồng lớn nhất ở Peru sau khi Tập đoàn MMG Limited của họ tiếp quản dự án Las Bambas với giá 6 tỷ USD từ hãng Glencore Xstrata của Thụy Sĩ. Las Bambas là dự án thứ hai do Tập đoàn Minmetals của Trung Quốc đang triển khai ở Peru, là một trong những dự án khai thác và sản xuất đồng lớn nhất thế giới, với sản lượng khoảng 315.000 tấn/năm. Và khi dự án Las Bambas đi vào hoạt động hết công suất, các công ty Trung Quốc sẽ sản xuất hơn 600.000 tấn đồng/năm, đưa Peru trở thành nước sản xuất đồng lớn thứ 2 thế giới sau Chile.

Theo giới truyền thông, việc Tập đoàn Glencore Xstrata bán lại dự án mỏ đồng Las Bambas cho Trung Quốc với giá trị ít nhất 5,85 tỷ USD khiến dư luận và giới chuyên môn quan tâm. Bởi đây là thương vụ sáp nhập khai thác mỏ lớn nhất của Trung Quốc do MMG đứng đầu và sở hữu 62,5% cổ phần.

Theo chương trình, dự án trị giá 40 tỷ USD (gấp 4 lần GDP Nicaragua) của công ty Trung Quốc HK Nicaragua Canal Development Investment Co (HKND) được khởi công trong tháng 5/2014 sau khi được Quốc hội Nicaragua phê chuẩn (61 phiếu thuận, 25 phiếu chống, giữa tháng 6/2013). Và khi hoàn thành (từ 6-10 năm) kênh đào nối Thái Bình Dương với Caribe, nó sẽ lớn gấp 3 lần kênh đào Panama và ảnh hưởng lớn tới địa-chính trị của khu vực này. Bởi với 2 khu thương mại, 1 tuyến đường sắt, 1 tuyến đường ống dẫn dầu, 1 số sân bay và được khai thác 100 năm, tuyến đường thủy sâu 22m, dài 286km sẽ cho phép các siêu tàu container lưu thông với trọng tải lên tới 250.000 tấn, gấp đôi kích thước của con tàu lớn nhất hiện đang lưu thông qua kênh Panama. Và khi đó, kênh đào này không những cạnh tranh trực tiếp với kênh đào Panama, mà còn tác động trực tiếp tới Mỹ.

Giới phân tích cho rằng, Trung Quốc có động cơ địa-chính trị nhiều hơn kinh tế với dự án này. Chủ tịch Quốc hội Nicaragua Rene Nunez từng tuyên bố, dự án kể trên tạo cơ hội cho Bắc Kinh gia tăng ảnh hưởng đang ngày càng lớn mạnh trong hệ thống thương mại thế giới và làm suy yếu vị trí thống trị của Mỹ trên tuyến vận chuyển hàng hóa giữa Thái Bình Dương và Đại Tây Dương. Nhưng liên minh Biến đổi khí hậu Nicaragua lo ngại việc HKND được giao toàn quyền mở rộng, nạo vét, giảm khối lượng nước hồ (có diện tích 8.265 km², lớn nhất Trung Mỹ) - vì lợi nhuận, HKND có thể bất chấp thảm họa môi trường.

Hãng dầu khí lớn thứ 4 của Trung Quốc Sinochem tăng nhập khẩu dầu thô từ Colombia từ năm 2013 sau khi thu được lợi nhuận khá cao từ các chương trình thu mua tài sản và gia tăng sản xuất ở các nước Nam Mỹ. Theo trang tin Oil Price (21/11/2013), Tập đoàn dầu khí quốc gia Trung Quốc (CNPC) đã đồng ý chi 2,6 tỷ USD mua lại các tài sản khí đốt ở Peru của hãng dầu khí quốc doanh Petrobras của Brazil. Theo đó, CNPC sẽ mua công ty Petrobras Energia Peru SA, đơn vị đang sở hữu 3 lô dầu khí ở Peru, hiện đang sản xuất khoảng 800.000 tấn dầu/năm. Công ty dầu khí PetroChina cũng có kế hoạch đưa việc sản xuất 50% tổng sản lượng của họ ra nước ngoài vào năm 2015.

Khi có chuyến thăm Trung Quốc (tháng 1/2014), Phó tổng thống Ecuador Jorge Glas đã kêu gọi Bắc Kinh đầu tư vào các dự án công nghiệp tại quốc gia Nam Mỹ, trong đó có nhà máy lọc dầu Thái Bình Dương, một trong những công trình trọng điểm của chính phủ Ecuador. Trung Quốc góp 1 tỷ USD vào một liên doanh lọc dầu tại Ecuador, đồng thời cấp tín dụng 7 tỷ USD để xây dựng dự án trên. Theo Thứ trưởng Bộ các lĩnh vực chiến lược Ecuador Augusto Espin, CNPC kiểm soát 30% cổ phần của cơ sở lọc dầu kể trên và Ngân hàng Công thương Trung Quốc tài trợ 70% chi phí xây dựng (khoảng 7 tỷ USD).