Bạc - “Vàng của người nghèo” hay “vàng của người giàu”?

Mẫu trang sức bạc của đồng bào các dân tộc thiểu số Việt Nam tại Bảo tàng Dân tộc học. Ảnh: Huy Minh.

Bạc từng được mệnh danh là "vàng của người nghèo". Cộng đồng các dân tộc Việt Nam có truyền thống sử dụng bạc lâu đời. Ở nhiều vùng đất, bạc được đồng bào rất trân trọng, nâng niu. Ở Việt Nam, bạc từng là "kim loại quý của làng quê". Từ chiếc vòng bạc tránh gió cho trẻ nhỏ, chiếc thìa bạc chống độc, đến đôi bông tai cưới - bạc không quá đắt để sở hữu nhưng vẫn đủ quý giá để trân trọng. Tuy nhiên, chính vì phổ biến và quen thuộc, bạc bị xem là ít quý như vàng, góp phần hình thành định kiến kéo dài đến ngày nay.

Nhưng trong thế kỷ 21, khi công nghệ năng lượng sạch bùng nổ, khi các quốc gia tìm cách giảm phụ thuộc vào đồng USD và khi những người siêu giàu bắt đầu tích trữ bạc vật chất như một tài sản chiến lược - thì danh xưng ấy của bạc liệu có còn đúng? Hay bạc đang dần chuyển mình trở thành “vàng của người giàu”?

Mẫu trang sức bạc của đồng bào các dân tộc thiểu số Việt Nam tại Bảo tàng Dân tộc học. Ảnh: Huy Minh.

Chênh lệch bất thường giữa giá vàng và giá bạc

Khác với vàng - biểu tượng của quyền lực và dự trữ quốc gia - bạc từ lâu đã hiện diện trong đời sống thường ngày. Ở Trung Hoa, bạc được dùng làm tiền tệ thời nhà Minh và nhà Thanh, với hệ thống “lạng bạc” trở thành đơn vị giá trị phổ biến cho đến đầu thế kỷ 20.

Tại châu Âu thời trung cổ, bạc cũng chiếm ưu thế so với vàng trong lưu thông tiền tệ. Đồng bạc (silver coin) như Denarius hay Groschen phổ biến rộng rãi trong các tầng lớp bình dân do sản lượng khai thác lớn và khả năng đúc dễ dàng. Trong khi đó, vàng chủ yếu được cất trữ, sử dụng trong giao dịch lớn hoặc thuộc về giới quý tộc.

Tỷ lệ giá vàng/bạc trong lịch sử phản ánh sự phân tầng này. Vàng chỉ đắt gấp đôi, gấp ba bạc từng tồn tại ở một số nền văn minh cổ đại, do bạc khan hiếm hơn vàng ở địa phương đó, hoặc vàng chưa được định giá cao như chúng ta thấy về sau. Có thời điểm người Ai Cập định giá 1 ounce vàng chỉ bằng 2,5 ounce bạc - tức bạc được định giá cao hơn hiện nay rất nhiều lần, vì nguồn cung bạc khan hiếm ở vùng sông Nile. Trung Hoa thời Minh - Thanh, tỷ lệ giá vàng/bạc thường nằm trong khoảng 1:5 đến 1:10, có thời kỳ thấp đến 1:3, nhất là khi vàng không được dùng phổ biến trong dân gian. Thế kỷ 17-18, Châu Âu thiết lập song kim bản vị (bimetallic standard), vàng và bạc cùng là tiền tệ chính thức. Tỷ lệ cố định do các chính phủ ấn định: Pháp thời Louis XIV: 1:15; Anh thời Isaac Newton (1717): 1:15,5 (tỷ lệ ảnh hưởng đến toàn châu Âu); Mỹ thời đầu lập quốc: 1:15 (sau đổi thành 1:16 vào năm 1834).

Mẫu trang sức bạc của đồng bào các dân tộc thiểu số Việt Nam tại Bảo tàng Dân tộc học. Ảnh: Huy Minh.

Trong lịch sử hiện đại (từ thế kỷ 19 trở đi), tỷ lệ thường tăng dần, có thời điểm “sốc” (như năm 2020) lên tới 1:120 khi giá bạc xuống thấp kỷ lục so với vàng.

Trong phần lớn chiều dài lịch sử (từ thời cổ đại đến đầu thế kỷ 20), tỷ lệ giá vàng/bạc dao động chủ yếu trong khoảng từ 1:10 đến 1:16 - nghĩa là 1 ounce vàng có giá trị bằng 10 đến 16 ounce bạc. Năm 2020, trong giai đoạn đỉnh điểm của đại dịch COVID-19, giá bạc rơi xuống mức thấp kỷ lục so với vàng - có thời điểm phải cần tới hơn 120 ounce bạc mới mua được 1 ounce vàng. Đại dịch khiến nhà đầu tư khủng hoảng niềm tin, ồ ạt tìm nơi trú ẩn an toàn nhất: Vàng. Điều này khiến vàng tăng giá nhanh, bạc không theo kịp, dẫn tới tỷ lệ vàng/bạc giãn rộng chưa từng thấy trong lịch sử hiện đại.

Tính đến giữa tháng 7 năm 2025, tỷ lệ giá vàng/bạc đang dao động ở mức 1:87, tức cần khoảng 87 ounce bạc để mua được 1 ounce vàng. Mức chênh lệch vẫn còn bất thường đến phi lý sau đại dịch này, cộng với việc giá bạc tăng liên tục trong thời gian vừa qua đã cho thấy, bạc đang dần lấy lại vị thế trước đây so với vàng. Và hành trình “tìm lại giá trị chính mình” của bạc hẳn rằng còn chưa đến hồi kết thúc.

Khi bạc âm thầm bước vào tầm ngắm của nhà giàu

Thị trường bạc toàn cầu đang chứng kiến những chuyển động âm ỉ nhưng sâu sắc. Theo Viện bạc Quốc tế (Silver Institute) năm 2025, tổng cầu bạc toàn cầu tiếp tục vượt cung, với mức thâm hụt gần 118 triệu ounce - năm thứ năm liên tiếp thị trường bị thiếu hụt. Dự báo từ Ngân hàng Citi cho thấy, giá bạc có thể đạt mốc 40-46 USD/ounce trong vòng 6-12 tháng tới nếu xu hướng tích trữ tiếp diễn.

Không chỉ người dân đầu tư, mà các tổ chức lớn cũng đang âm thầm gom bạc: Quỹ ETF lớn nhất thế giới về bạc - iShares Silver Trust (SLV) - hiện nắm giữ hơn 14.000 tấn bạc vật chất. Ngân hàng trung ương Nga, Ấn Độ và Trung Quốc có dấu hiệu tăng tích trữ bạc cùng với vàng trong nỗ lực phi USD hóa (de-dollarization). Các tỷ phú đầu tư như Eric Sprott (Canada), Keith Neumeyer (CEO First Majestic Silver) và Rick Rule (Sprott U.S. Holdings) từ lâu kêu gọi gom bạc, cho rằng giá hiện tại “bị thao túng” và “quá rẻ so với tiềm năng thật”.

Eric Sprott - từng là nhà đầu cơ vàng lâu năm - phát biểu: “Bạc là tài sản duy nhất mà bạn có thể đầu tư dưới giá thành sản xuất trong khi cầu vượt cung. Điều đó hiếm khi xảy ra - và sẽ không kéo dài lâu”.

Bạc - kim loại công nghiệp chiến lược

Khác với vàng chỉ có vai trò tài chính, bạc vừa là tài sản đầu tư vừa là kim loại công nghiệp thiết yếu. Khoảng 55% bạc khai thác mỗi năm được tiêu thụ bởi ngành công nghiệp - đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ cao.

Với điện năng lượng mặt trời, bạc là chất dẫn điện tốt nhất, đóng vai trò then chốt trong các tế bào quang điện (photovoltaic cells). Năm 2024, công nghiệp năng lượng mặt trời toàn cầu tiêu thụ hơn 200 triệu ounce bạc.

Với ô tô điện, điện thoại, vi mạch, bạc được dùng trong tiếp điểm điện, hệ thống radar, pin lithium-ion.

Với công nghiệp quốc phòng - vũ trụ, bạc có mặt trong vệ tinh, tên lửa, radar, hệ thống điện tử quân sự…

Một đặc điểm quan trọng: Bạc đã sử dụng trong công nghiệp thường khó tái chế, dẫn đến tổn thất vĩnh viễn. Điều này làm tăng tính khan hiếm và giá trị chiến lược dài hạn của bạc.

Giao lưu, trao đổi mua bán bạc vật chất đang ngày càng trở nên sôi động trên facebook.

BRICS, Trung Quốc, Thái Lan và làn sóng tích trữ bạc

Các nước BRICS (Brazil, Russia, India, China, South Africa) đang âm thầm chuyển dịch chiến lược tài sản dự trữ. Trong khi vàng được công khai tích trữ, thì bạc - với tính linh hoạt cao và giá trị thấp hơn - trở thành một phần bí mật trong kế hoạch phi USD hóa.

Trung Quốc là quốc gia khai thác và tiêu thụ bạc lớn nhất thế giới. Thị trường bạc nội địa Trung Quốc đặc biệt sôi động. Trung Quốc hiện có các sản phẩm đầu tư bạc vật chất đa dạng (thỏi bạc, bạc đúc, bạc chứng chỉ); có các sàn giao dịch bạc hoạt động riêng biệt như tại Sàn Giao dịch Kim loại Thượng Hải (Shanghai Futures Exchange - SHFE); Một số ngân hàng thương mại như ICBC, Bank of China thậm chí còn bán bạc trực tiếp cho khách hàng cá nhân.

Thái Lan cũng có truyền thống tích lũy bạc lâu đời. Chợ vàng bạc tại Bangkok bày bán bạc đầu tư và bạc trang sức rất phổ biến. Các cửa hàng kim hoàn Thái sẵn sàng thu mua lại bạc vật chất với biên độ nhỏ. Văn hóa tích trữ bạc như của hồi môn, vật hộ thân tại Thái Lan vẫn tồn tại song song với vàng.

Trong khi đó, ở Việt Nam, thị trường bạc tích lũy vẫn chưa có được sự quan tâm của đông đảo dân chúng.

Việt Nam và bạc - một “mỏ vàng” bị lãng quên?

Thống kê từ Hội Mỹ nghệ Kim hoàn Việt Nam cho thấy: Hơn 90% thị phần kim loại quý tại Việt Nam vẫn rơi vào vàng. Bạc, dù phổ biến trong đời sống, lại bị xem nhẹ về giá trị đầu tư.

Một phần nguyên nhân đến từ tâm lý: Tên gọi “bạc” (nghèo, bạc bẽo?) gợi cảm giác thiếu giá trị. Một phần khác do thiếu thông tin và sản phẩm phù hợp: không nhiều ngân hàng hoặc doanh nghiệp vàng bạc Việt Nam cung cấp bạc đầu tư dạng thỏi hay chứng chỉ.

Dù so với vàng, bạc có giá trị nhỏ hơn, dễ tiếp cận với các nhà đầu tư nhỏ. Dù bạc có biên độ dao động lớn hơn, dẫn tới cơ hội sinh lời cao hơn.

Bạc ở Việt Nam đang là “mỏ vàng bị bỏ quên” đúng nghĩa.

Bạc hiện là của ai?

Trong lịch sử, bạc từng là huyết mạch của các đế chế, từ La Mã, Ba Tư, Tây Ban Nha đến Trung Hoa. Đồng bạc Potosí khai thác tại Bolivia đã giúp Tây Ban Nha trở thành siêu cường thế kỷ 16. Tại Trung Hoa, hệ thống lạng bạc đã chi phối toàn bộ kinh tế triều Minh - Thanh.

Trong thế kỷ 21, khi tiền pháp định mất giá, chiến tranh tài chính âm ỉ và cuộc chuyển đổi năng lượng toàn cầu tăng tốc, bạc lại nổi lên như một tài sản chiến lược kép: Vừa dành cho đầu tư vừa dành cho sản xuất.

"Vàng của người nghèo" - có lẽ đã là quan niệm lỗi thời. Bạc không chỉ là kim loại quý dành cho các gia đình nghèo mà còn là một sản phẩm đầu tư hấp dẫn.

"Vàng của người giàu" - cũng chưa hoàn toàn đúng. Vì bạc vẫn rẻ hơn rất nhiều so với vàng, và có thể tiếp cận đối tượng đầu tư rất đa dạng.

Bạc hiện là tài sản của những người có tầm nhìn xa, biết nắm bắt tương lai. Những người hiểu rằng, ẩn sau lớp ánh kim không quá rực rỡ ấy là một giá trị thực, cả về lịch sử và về công nghệ.