Tại sao nước Mỹ không thể cấm sử dụng súng?

Rối tung với luật sở hữu súng

Trọng tâm và nút thắt khó gỡ nhất của vấn đề là nằm ở Hiến pháp. Tu chính luật thứ hai (được chuẩn y năm 1791) trong Hiến pháp Hoa Kỳ cho phép công dân Mỹ quyền tự vệ chính đáng và do đó có quyền sở hữu vũ khí hợp pháp. Đến nay, hiện có khoảng 270 triệu khẩu súng đang nằm trong tay công dân Mỹ, đưa Mỹ vọt lên đầu bảng các quốc gia có tỉ lệ người dân sử dụng súng cao nhất thế giới.

Tại Mỹ, súng được bán mọi nơi, trong cả những siêu thị Walmart, trở thành mặt hàng dân dụng bình thường, dành cho dân đi săn, giới sưu tập và những người “có ý thức tự bảo vệ”. Tất nhiên súng cũng nằm trong tay những kẻ giết người. Một tổ chức vận động hành lang chống sử dụng súng cho biết, việc sở hữu súng dễ dàng đã là một trong những nguyên nhân khiến hơn 100.000 người chết/năm. Theo CNN (15/12/2012), năm 2010, có hơn 30.000 vụ tử vong bởi súng gây ra.

Năm 1934, “Đạo luật vũ khí quốc gia” ra đời, với những quy định về mua bán vũ khí, thuế kinh doanh vũ khí và việc bắt buộc đăng ký sử dụng một số loại vũ khí hạng nặng chẳng hạn súng máy. Sau vụ ám sát Thượng nghị sĩ Robert F. Kennedy và Linh mục Martin Luther King Jr, năm 1968, “Đạo luật kiểm soát vũ khí” ra đời, liên quan việc kinh doanh vũ khí, cấm bán súng qua đơn đặt hàng bưu điện và chỉ cho phép vận chuyển vũ khí đối với các nhà buôn có giấy phép. Luật này cũng cấm sử dụng vũ khí với đối tượng tiền án hình sự, kẻ đang bị kết án, kẻ đào tẩu, người sử dụng ma túy, thành phần bị sa thải khỏi quân ngũ và bệnh nhân tâm thần. Luật cũng hạn chế việc bán súng tự động và súng bán tự động.

Những vụ thảm sát kinh hoàng như sự kiện tại Trường tiểu học Sandy Hook ở Newtown (bang Connecticut) ngày 14/12/1012 vẫn không khiến nước Mỹ quyết định đoạn tuyệt với vấn đề “quyền được dùng súng”

Tiếp đó, năm 1986, “Đạo luật bảo vệ người sở hữu súng” (còn được gọi là Đạo luật McClure-Volkmer) được thông qua, điều chỉnh một số quy định trong Đạo luật 1968, cho phép người bán súng có giấy phép kinh doanh hay các cá nhân không giấy phép đều được bán súng tại các cuộc triển lãm vũ khí. Đạo luật 1986 cũng hạn chế sự tác nghiệp của Cơ quan quản lý vũ khí, thuốc lá và rượu (yêu cầu giảm tiến trình kiểm tra liên tục và thường xuyên); giảm quy định về hồ sơ lưu đối với giới kinh doanh hợp pháp...

Năm 1993, Quốc hội Mỹ thông qua “Dự thảo luật Brady” (gọi theo tên James Brady, người bị John Hinckley bắn suýt chết trong vụ ám sát Tổng thống Ronald Reagan năm 1981). Nội dung “Đạo luật ngăn ngừa bạo động bằng súng ngắn Brady” (từ dự luật trên) yêu cầu người mua phải chờ 5 ngày để được kiểm tra hồ sơ trong hệ thống lưu trữ quốc gia. Quy định 5 ngày trong Đạo luật Brady bắt đầu hết thời hạn vào ngày 30/11/1998 và được thay bằng quy trình kiểm tra vi tính hóa do người bán thực hiện (người bán phải có Giấy phép vũ khí liên bang; Federal Firearms License-FFL).

Người bán phải lập tức kiểm tra thông tin về khách hàng và nhận được chuẩn thuận từ Hệ thống kiểm tra tức thì quốc gia (National Instant Check System-NICS) thường chỉ mất vài phút. Tuy nhiên, người bán không thuộc đối tượng FFL lại không nằm trong phạm vi Luật Brady mà có thể chịu sự kiểm soát của một số quy định khác thuộc cấp quốc gia hoặc cấp bang. Trở lên là một số luật cấp quốc gia về sở hữu vũ khí tại Mỹ (cấp bang lại có luật riêng mà thậm chí hiếm người Mỹ nào có thể rành rẽ tất cả luật súng của từng bang). Đã có luật cho sắm súng thì cũng phải có luật cho phép mang súng. Vấn đề luật sở hữu đã phức tạp, luật về quyền được mang súng cũng rối rắm không kém.

Quyền được mang súng bắt đầu được mở rộng khi tỉ lệ tội phạm liên quan súng tăng nhanh vào thập niên 90 của thế kỷ trước, như một cách phản hồi từ những sự kiện bạo động kinh hoàng, chẳng hạn vụ George Hennard xộc vào quán Luby’s Cafeteria (Killeen, Texas) xả súng giết 23 người (làm bị thương 20 nạn nhân và sau đó hung thủ tự sát). Sau vụ này, cơ quan lập pháp Texas thông qua luật mang súng giấu kín (carrying concealed weapon-CCW) áp dụng cho tất cả cư dân Texas, bất chấp sự phủ quyết của Thống đốc Ann Richards. Sau khi Texas tung ra CCW, loạt bang khác cũng noi theo. Có bang áp dụng CCW cho một khẩu nhưng có bang cho phép mang theo nhiều khẩu, miễn là giấu kín.

Súng và sự chia rẽ của nước Mỹ

Tính phức tạp vấn đề ở chỗ mỗi bang hoặc thậm chí mỗi vùng đều có luật riêng. Tại Washington DC chẳng hạn, “Đạo luật quy định kiểm soát vũ khí 1975” cấm tất cả cư dân trong vùng quyền sở hữu vũ khí, trong khi với một số đối tượng đặc biệt được sử dụng vũ khí thì súng của họ phải được tháo rời (khi không dùng) hoặc được khóa cò. Ngày 9/3/2007, Tòa phúc thẩm khu vực liên bang Washington DC bắt đầu lên tiếng rằng, việc cấm súng tại Washington DC là vi hiến! Hiện thời, khoảng 1/2 trong 50 bang cho phép mang súng công khai! Còn theo Hiệp hội Súng trường Quốc gia Hoa Kỳ (NRA), hiện có đến 41 bang có luật cho phép mang súng (Washington Post 17/12/2012).

Trường hợp Washington DC là một trong những điển hình của những tranh luận chưa bao giờ ngã ngũ giữa phe ủng hộ và phe chống đối súng trong lịch sử Mỹ. Sau vụ thảm sát chấn động tại Newtown (bang Connecticut) ngày 14/12/1012, tổ chức chống sử dụng súng “The Brady Campaign” lên tiếng: “Tất cả con em chúng ta có quyền trưởng thành trong môi trường hoàn toàn không có sự đe dọa của bạo lực súng”. Trong khi đó, NRA (tổ chức ủng hộ súng lớn nhất nước Mỹ, với gần 5 triệu thành viên) phát biểu: “Chúng tôi sẽ không bình luận gì thêm cho đến khi tất cả mọi tình tiết được làm rõ”.

Năm 2004, Tổng thống George W. Bush cho biết, ông có thể kéo dài thêm thời hạn áp dụng luật cấm bán súng bán tự động và băng đạn loại lớn trong một đạo luật phòng chống tội phạm do người tiền nhiệm Bill Clinton thông qua năm 1994, nhưng cuối cùng giới nghị sĩ Cộng hòa đã phớt lờ, cố tình để đạo luật trên đi đến giai đoạn hết hạn thực thi. Ngay cả Đảng Dân chủ hiện thời cũng tỏ ra ít ủng hộ kiểm soát súng so với cách đây một thập niên.

Cần để ý chi tiết rằng, một trong những lý do khiến Al Gore thất cử trong chiến dịch bầu cử tổng thống 2000 là bởi chủ thuyết chống súng của ông. Khoảng 48% cử tri thời điểm đó là những người sở hữu vũ khí (so với 37% năm 1996) và trong số những người sở hữu súng, 61% đã bỏ phiếu cho George W. Bush! Trong thực tế, nước Mỹ chưa bao giờ và khó có thể ngã ngũ việc kiểm soát vũ khí. Năm 2011, cuộc thăm dò do Pew tổ chức sau vụ ám sát hụt dân biểu Gabrielle Giffords (làm chết 6 người) cho thấy, có 49% người Mỹ nói rằng, “việc bảo vệ quyền sở hữu súng đối với người Mỹ là quan trọng hơn”, trong khi có 46% nói rằng, “việc kiểm soát sở hữu súng là quan trọng hơn”.

Một cuộc thăm dò vào tháng 8/2012 do CNN/ORC International thực hiện sau vụ thảm sát quái đản tại một rạp hát ở Aurora (bang Colorado) cho biết, có đến 76% ý kiến được hỏi tin rằng, “nên hạn chế việc sở hữu súng”. Cá nhân Tổng thống Barack Obama từng tỏ ra ủng hộ việc kiểm soát sở hữu vũ khí khi ông đề cập vấn đề này trong cuộc bầu cử năm 2008 nhưng sau đó lại né tránh trong suốt nhiệm kỳ một. Thậm chí, 2 tháng sau sự kiện ám sát dân biểu Gabrielle Giffords vào tháng 1/2011, ông mới viết một bài bình luận thừa nhận sự quan trọng của Tu chính luật thứ hai!

Với giới ủng hộ súng, họ tất nhiên có lý lẽ riêng không phải thiếu tính thuyết phục. Năm 1991, khi Suzanna Gratia Hupp (nguyên dân biểu Cộng hòa tại Hạ viện cấp bang Texas, đang là gương mặt nổi tiếng toàn cầu về ủng hộ súng cho tự vệ cá nhân) đang ăn tối cùng bố mẹ, tên sát nhân George Hennard bất ngờ đâm sầm chiếc xe tải vào cửa sổ tiệm Luby’s Cafeteria. Vừa thấy bố Hupp, hắn bắn thẳng vào ngực nạn nhân. Khi mẹ Hupp bò đến nâng xác chồng, Hennard giết luôn người phụ nữ 47 tuổi này. Hupp hốt hoảng thọc tay vào ví tìm khẩu 38 Smith & Wesson nhưng nhận ra rằng, mình đã bỏ nó trong cốp xe hơi bởi không thể mang súng ở nơi công cộng, theo luật Texas thời điểm đó.

Thế là Hupp chết lặng nhìn cảnh bố mẹ bị giết. Sau đó, bà tung ra cuộc chiến cho luật CCW (nói ở trên). Hiện có 38 bang cấm mang súng vào trường trung học và 16 bang cấm mang vũ khí vào đại học nhưng luật nhìn chung vẫn lỏng lẻo và không nhất quán. Đại học Utah vừa thất bại trong cuộc chiến với bộ máy tư pháp bang Utah quanh việc cấm mang súng vào trường (hội đồng tư pháp bang nói rằng, họ phải tuân theo luật bang, có nghĩa việc mang súng có giấy phép là được quyền). Trong khi đó, tháng 4/2007, Thống đốc Kansas, Kathleen Sibelius, đã phủ quyết một dự luật có thể dẫm chân lên nhà chức trách trong việc thực thi quy định cấm mang vũ khí ở công viên và nơi công cộng nói chung.

Phần mình, các nhóm vận động hành lang cho những tổ chức ủng hộ súng vẫn hoạt động sôi nổi và thậm chí thành công trong việc thúc đẩy áp dụng luật “Học thuyết Lâu đài”, mang nội dung rằng, chủ nhà được quyền bắn kẻ xâm nhập. 16 bang đang áp dụng luật “Học thuyết Lâu đài” và 8 bang đang xem xét. Tại Texas, tháng 3/2007, chính quyền địa phương đã áp dụng luật mới, không chỉ cho phép chủ bất động sản bảo vệ nhà mình bằng súng mà cả xe cộ và nơi làm việc!

Tổng giám đốc điều hành NRA, Wayne LaPierre, đã đưa ra thông điệp “mang tính sứ mạng” cho các thành viên vào trung tuần tháng 4/2007 với phát biểu: “Chúng ta sẽ thúc đẩy việc áp dụng luật Học thuyết Lâu đài khắp đất nước. Chúng ta thúc đẩy để bảo vệ quyền lợi chúng ta, bản thân chúng ta và sẵn sàng chống lại những người sử dụng lao động có chủ trương chống sử dụng súng, khiến các bạn trở nên mất khả năng tự vệ trên đường đến công sở cũng như khi về nhà. Chúng ta sẽ thúc đẩy để bảo vệ và nâng cao sự tự do của chúng ta và chúng ta sẽ không dừng lại cho đến khi chúng ta chiến thắng!”... Cần biết, năm 2008, Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ lần đầu tiên đã khẳng định, Tu chính luật thứ hai là nhằm bảo vệ quyền sở hữu súng của các cá nhân. Tháng 6/2010, lần thứ hai, Tối cao Pháp viện Hoa Kỳ lại phán với nội dung tương tự…

Với những quan điểm như thế, có thể thấy, vấn đề hạn chế sở hữu vũ khí tại Mỹ là điều khó có thể thực hiện và việc cấm tuyệt đối sử dụng lại càng không thể!

Nguyễn Cao Trí