Ngô Tất Tố - Vẫn không ngừng làm người đọc kinh ngạc

Nhà văn Ngô Tất Tố

Ngô Tất Tố là một tên tuổi lớn trong làng văn học, làng báo, văn hóa Việt. Ông là ngôi sao sáng với sự nghiệp viết đa dạng, phong phú, gây ảnh hưởng sâu rộng nhiều lĩnh vực cuộc sống. Nhà phê bình văn học Vũ Quần Phương cho rằng, ấn tượng nhất trong ngòi bút của ông, là tinh thần dũng cảm chống lại tà thuyết, cái ác, góp phần to lớn xây dựng đại đoàn kết dân tộc. Ngoài những tác phẩm lớn như “Tắt đèn”, “Lều chõng”, “Việc làng” thì ông có tới hơn 1400 tác phẩm nhiều thể loại, thể hiện dưới 27 bút danh khác nhau. Riêng con số thống kê sơ sơ này đã làm giới cầm bút hiện nay choáng váng trước bút lực của Ngô Tất Tố.

Ông không ngừng làm bạn đọc kinh ngạc từ thời ông còn sung sức viết, cho tới nay khi ông qua đời đã lâu. Đó là cách ông đặt vấn đề xã hội, không hề bày tỏ cảm xúc cá nhân người viết trong tác phẩm, nhưng lại hiển lộ rõ ràng nhất những đau đớn phận người nông dân, đào tới tầng sâu nhất tâm lý con người, khai thác chiều sâu quan hệ phức tạp của con người. Đặc biệt là cách ông mô tả nhân vật chống đói bằng cách ăn đất sét. Sự mô tả kỹ lưỡng nghệ thuật chế biến đất sét thành các món dễ nuốt để đánh lừa dạ dày, vừa đáng kinh ngạc, lại vừa xót xa đau đớn, và đây xứng là những dòng văn lạ, có một không hai của Ngô Tất Tố.

Trong vai trò người làm báo, Ngô Tất Tố đối thoại với nhà cầm quyền, với công chúng và bạn nghề. Ông đã đối thoại rất kỹ lưỡng, sòng phẳng với cả ba đối tượng đó, với dũng khí là sự trung thực đến tận cùng với chính mình và với nhân dân. Tác phẩm báo chí của Ngô Tất Tố có sức sống lâu bền chính là vì dũng khí này. Do đó, một tác phẩm báo chí ông viết từ cách nay hơn nửa thế kỷ, về thời ông sống, lại vẫn có giá trị trong hiện tại, khiến ông như đang vẫn song hành với thời chúng ta bây giờ. Ông cũng là người biết tạo sân chơi độc đáo trên báo, đó là tạo chuyên mục, giữ chuyên mục thường kỳ bằng thể loại tản văn, viết ngắn, hóm hỉnh, châm biếm sâu cay. Ông cùng lúc viết cho hơn 20 tờ báo khác nhau, sức làm việc vượt bậc, tạo nên kho tản văn lớn và cực kỳ hấp dẫn.

Nhà phê bình văn học Vũ Quần Phương nói về tác phẩm Ngô Tất Tố

Ngô Tất Tố sống qua thời chiến tranh căng thẳng nhất. Thời đó, việc viết báo rất nóng, nước sôi lửa bỏng. Tuy nhiên, cái lạ của ông là dù thời cuộc có sôi sục sống chết thế nào, thì ông vẫn dành thời gian viết văn. Nhà văn Hồng Diệu nhận xét rằng, Dù thời cục có sùng sục như nồi canh sôi, thì Ngô Tất Tố cũng không vì chuyện nhất thời (chiến tranh) mà bỏ chuyện muôn đời (văn chương). Ông vẫn tập trung viết văn, dịch thơ với khối lượng tác phẩm đồ sộ và giá trị.

Trong vai trò dịch giả, Ngô Tất Tố đọc rất nhiều sách liên quan đến Đường thi, và ông nghiên cứu sâu sắc trước khi dịch. Ông đọc kỹ, học kỹ, sao cho phải hiểu cái hay, cái kỳ thú trong thơ Đường. Vừa hiểu sát nghĩa nhưng cũng hiểu rộng nghĩa qua dịch thơ. Quyển “Đường thi” của Ngô Tất Tố xuất bản năm 1940 là tác phẩm nghiên cứu, dịch thuật, và giới thiệu thơ Đường sớm nhất nước ta.

Nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận định, rằng Ngô Tất Tố là một trong số hiếm hoi các nhà văn, nhà văn hóa được xem là người của muôn đời, chứ không chỉ thuộc về thời ông sống. Điều bí ẩn của Ngô Tất Tố là tác phẩm nghiên cứu dịch lý mang tên Kinh dịch. Cuốn sách này nhiều năm qua đã được các nhà nghiên cứu tìm kiếm và đọc, chiêm nghiệm rất kỹ, ứng dụng vào cuộc sống để lý giải những điều bí ẩn của cuộc đời. Với tác phẩm đặc biệt đó, Ngô Tất Tố lại là một bí mật đối với chúng ta.

Đặng Thanh - Ảnh: Phan Hữu Đô