Một đời tận tụy với ngành y

Còn sức khỏe còn làm việc

GS.BS Trần Đông A hẳn không xa lạ gì với người Việt, ông chính là trưởng kíp mổ tách cặp song sinh Việt - Đức nổi tiếng thế giới của gần 30 năm trước. Thành công kỳ tích từ cuộc đại phẫu đó không những là một mốc son đặc biệt của cá nhân bác sĩ Trần Đông A, mà còn góp phần làm thay đổi hoàn toàn cách nhìn của thế giới về nền y học Việt Nam thời điểm đó.

GS.BS Trần Đông A

Bối cảnh y khoa Việt Nam năm 1988 còn khó khăn đủ đường do đất nước bị cấm vận. Cặp song sinh Việt - Đức lại dính nhau rất phức tạp ở phần bụng, ngay cả Nhật Bản với những tiến bộ vượt bậc trong y học cũng phải từ chối ca phẫu thuật này. Nhưng với một niềm tin và quyết tâm cao độ, bác sĩ Trần Đông A đã phối hợp với ê-kíp hơn 60 y, bác sĩ để bắt tay vào ​cuộc phẫu thuật nhiều thử thách đó. Sau 15 giờ, ca mổ thành công vang dội trong nước và nước ngoài.

Từ hào quang của ca phẫu thuật đó, GS.BS Đông A có nhiều cơ hội tiếp xúc, học tập các tiến bộ y khoa của các nước phát triển như Pháp, Mỹ để về áp dụng tại Việt Nam. Tính cho đến nay, những cống hiến của ông cho nền y học nước nhà qua các công trình nghiên cứu và đóng góp trực tiếp cho sức khỏe của nhân dân qua hàng triệu ca điều trị, phẫu thuật phức tạp là không thể đong đếm được.

Bây giờ, tuy đã ở tuổi 75 nhưng GS Trần Đông A vẫn ngày ngày tự lái xe vào bệnh viện để trực tiếp hỗ trợ hoặc thực hiện cùng đội ngũ y, bác sĩ Bệnh viện Nhi đồng 2 TP HCM trong những ca phẫu thuật hay ghép tạng phức tạp. Ông vẫn đều đặn lên giảng đường, là người thầy tận tụy truyền đạt lại kiến thức, kinh nghiệm cho thế hệ y, bác sĩ tương lai. Ông tâm niệm rằng, ông còn sống ngày nào thì sẽ cố gắng làm việc không ngơi nghỉ ngày đó.

Ông bảo, bây giờ ông chỉ cần có sức khỏe mỗi ngày để làm việc, ông không mong cầu gì khác nữa!

Bí thư Thành ủy Đinh La Thăng thăm GS.BS Trần Đông A nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27-2

Cũng chính vì thấu hiểu sự tận tâm đó với nghề của GS mà trong lần đến thăm hỏi ông nhân Ngày Thầy thuốc Việt Nam 27-2 vừa qua, tân Bí thư Thành ủy TP HCM Đinh La Thăng đã trân trọng gọi ông là “tài sản quốc gia”. Bí thư cũng đã gửi gắm nhiều kỳ vọng rằng, ông sẽ tiếp tục đóng góp, cống hiến cho sự phát triển của y tế TP HCM nói riêng và cả nước nói chung.

Là một hiền tài xuất chúng của y học Việt Nam là thế, song ở đời thường, GS Trần Đông A là người đặc biệt thân thiện, hiếu khách và vui tính. Phải trực tiếp gặp ông thì mới cảm nhận được điều này. Tôi đã 3 lần gặp và trò chuyện cùng GS. Quan sát cách ông thăm hỏi, trò chuyện với bác sĩ nơi đây thì mới biết được ông gần gũi với họ đến nhường nào. Mọi người gặp ông như là gặp một người thân trong gia đình dù họ gọi ông bằng thầy đầy thương kính.

GS.BS Đông A thăm cặp song sinh Việt - Đức trước khi mổ và GS trong một ca mổ

Khách tạm biệt ra về, ông đứng lên bắt tay từng người một và tiễn họ ra tận thang máy rồi ông mới trở lại nhà để trả lời một cuộc phỏng vấn. Hôm tôi chờ ông ở thư viện của bệnh viện cũng vậy, ông phải đón đoàn Trung ương đến thăm đột xuất nên hủy hẹn với tôi. Thay vì chỉ cần một cuộc gọi, ông trực tiếp đến thư viện và cho biết lý do hủy hẹn đó trước khi ông lái xe về nhà đón khách. Hôm sau, ông chủ động gọi lại cho tôi.

Sự nhiệt tình, trách nhiệm và thân thiện đó của ông thật sự khiến cho người đối diện muôn phần kính mến.

Về đại cuộc của y tế Việt Nam, GS Trần Đông A có không ít những trăn trở trong lòng. Ông đã và đang dành rất nhiều công sức, tâm huyết để cùng ngành y trong nước giải quyết những vấn đề đó. Đó là việc xây dựng và phát triển mô hình “Bác sĩ gia đình”, vốn là giải pháp căn cơ nhất để phát triển y học cá thể và giải quyết quá tải bệnh viện.

Trong lần trò chuyện với GS mới đây, ông đã chia sẻ với Báo Năng lượng Mới rất chi tiết về mô hình này.

Bác sĩ gia đình - giải pháp căn cơ cho phát triển y tế

PV: Thưa GS, được biết là mô hình “Bác sĩ gia đình” là một mô hình căn cơ nhất để phát triển y học của đất nước và giải quyết vấn đề quá tải bệnh viện tuyến trên. Xin GS chia sẻ cụ thể thêm về mô hình này?

GS.BS Trần Đông A: Khi y học tiến tới phát triển về chuyên khoa sâu thì người ta nhận thấy rằng có nhiều bác sĩ học chuyên khoa sâu, tức chỉ học chuyên sâu một bộ phận nào đó của cơ thể thì lại quên đi phần tổng quát đã học. Y học ở các nước phát triển không chấp nhận tình trạng này, bởi một bệnh nhưng có nhiều triệu chứng liên quan đến nhiều cơ quan thì bác sĩ đâu để khám?! Hay có những trường hợp người ta chỉ bị bệnh rất nhẹ thì cũng không cần đến khám tại các bác sĩ chuyên khoa sâu với giá khám bệnh cao hơn. Họ chỉ cần một bác sĩ biết khám tổng quát để biết triệu chứng như vậy thì tương ứng với loại bệnh gì, nặng hay nhẹ và có cần thiết đi khám chuyên khoa hay không.

Những nước phát triển thực hiện BHYT cho toàn dân, khi có bệnh thì mọi người đều được chăm sóc sức khỏe, bất kể làm gì, thu nhập ra sao. Muốn áp dụng được như vậy thì ngoài hệ thống bác sĩ chuyên khoa sâu thì phải có những bác sĩ gần gũi bệnh nhân. Những bác sĩ này sẽ theo dõi sát bệnh nhân, cả lúc khỏe đến khi chớm bệnh, liên tục từ lúc trẻ đến trưởng thành. Từ đó hình thành bác sĩ chuyên khoa là “Bác sĩ gia đình”.

Chuyên khoa là “Bác sĩ gia đình” đã phát triển ở các nước. Ví dụ như ở tại Mỹ, 35% số bác sĩ là hành nghề “Bác sĩ gia đình”. Và các bệnh viện chỉ nhận những bệnh nhân mà các bác sĩ gia đình đã khám và chỉ định ra đó là bệnh gì, cần đưa đến bệnh viện nào thì bệnh viện đó mới nhận chứ không phải tự đến khám tại bệnh viện được. Còn ở Canada, hệ thống bảo hiểm ở đất nước này tốt hơn do số dân ít hơn với tỷ lệ bảo hiểm toàn dân đạt 100%; người dân lúc nào cũng được chăm sóc sức khỏe rất tốt. Và Canada thực hiện tới 50% bác sĩ là “Bác sĩ gia đình”.

Có thể nói, “Bác sĩ gia đình” là mô hình rất hiện đại, nhân văn và khoa học vì nó giúp chăm sóc sức khỏe toàn diện cho con người.

PV: Thưa GS, với điều kiện kinh tế xã hội và y tế của đất nước ta hiện tại thì liệu có phù hợp để áp dụng và phát triển mô hình “Bác sĩ gia đình” chưa?

GS.BS Trần Đông A: Tôi có quan hệ quốc tế từ trước với châu Âu, đặc biệt là với Bỉ từ năm 2000. Có một chương trình do Chính phủ Bỉ tài trợ, phía Việt Nam chỉ bỏ tiền ra mua trang thiết bị thôi. Các bác sĩ Bỉ sang phối hợp thực hiện chương trình này, đồng thời họ giảng dạy cho bác sĩ Việt Nam. Trong chương trình đó có chương trình “Bác sĩ gia đình”.

Tôi đã đưa ông GS phụ trách “Bác sĩ gia đình” của Bỉ để giới thiệu trước Hội đồng nhân dân thành phố, lúc đó tôi là đại biểu Quốc hội. Tôi nhớ khi đó tất cả đều nhất trí và TP HCM trở thành thành phố đi đầu thành lập mô hình “Bác sĩ gia đình”. Khi đó TS.BS Nguyễn Thanh Hiệp vừa được đưa lên làm Phó hiệu trưởng ĐH Y khoa Phạm Ngọc Thạch, BS Hiệp là học trò của tôi, trở thành người trực tiếp phối hợp với giáo sư Bỉ triển khai chương trình này. Còn lúc đó, tôi với BS Thế Dũng là những người đứng đằng sau hỗ trợ cho chương trình đó.

Cụ thể là mô hình “Bác sĩ gia đình” đã được thực hiện tại TP HCM từ năm 2009. UBND thành phố đã thành lập Trung tâm Bác sĩ gia đình tại các quận, huyện thành phố, thí điểm tại các quận 10, Bình Tân. Sau một thời gian triển khai có hiệu quả, Bộ Y tế đã áp dụng và nhân rộng ra trên toàn quốc từ Hà Nội, Huế, các tỉnh miền Bắc như Đại học Y Thái Nguyên…

Tuy nhiên, hiện tại thì mô hình “Bác sĩ gia đình” ở nước ta vẫn chưa được tiến hành đồng bộ, đều khắp. 

PV: Cụ thể ở nước ta, “Bác sĩ gia đình” sẽ hoạt động và mang lại hiệu quả thiết thực như thế nào, thưa GS?

GS.BS Trần Đông A: Mô hình “Bác sĩ gia đình” là mô hình hai chiều, căn bản giúp giải quyết tận gốc vấn đề quá tải bệnh viện, mặt khác, các bệnh viện lớn có thời gian đi sâu vào khoa học chuyên sâu nhất, gọi là y học cá thể và nhờ đó điều trị được rất nhiều bệnh nặng, ngăn ngừa được nhiều biến chứng.

Nếu mô hình này được Đảng và Nhà nước quan tâm, vạch ra lộ trình thực hiện đều khắp thì sẽ giải quyết rất sớm quá tải bệnh viện, đồng thời giúp y học nước nhà có thể tiến nhanh, đuổi kịp thế giới về trình độ chuyên sâu y học gia đình ở thế giới và y học cá thể.

PV: Thưa GS, việc phát triển mô hình này đã gặp phải những khó khăn gì?

GS.BS Trần Đông A: Vấn đề hiện nay nằm ở chỗ tư duy, tôi đã theo dõi việc giảng dạy cho “Bác sĩ gia đình”, tôi thấy nhiều khi lãnh đạo ở các quận, huyện chưa hiểu được tầm quan trọng của mô hình này nên cử ông bác sĩ gần về hưu đi học. Liệu một bác sĩ gần về hưu rồi thì có “chịu” học không? Thật ra cũng có những ông học tốt nhưng nhìn chung như vậy tức là các địa phương chưa nắm được lợi ích về lâu dài của mô hình này.

Nếu tất cả đều quyết tâm thành hệ thống đồng bộ từ trên xuống dưới thì vấn đề đào tạo, triển khai mô hình này sẽ được thực hiện rất nhanh thôi. Và đất nước ta là một đất nước có sức mạnh hệ thống, ta đã dùng sức mạnh hệ thống để làm được nhiều việc như xóa đói giảm nghèo và được ca ngợi là nước đi đầu trong các nước đang phát triển, đạt được mục tiêu thiên niên kỷ. Thế thì tại sao không áp dụng ngay sức mạnh hệ thống vào việc đào tạo, triển khai mô hình “Bác sĩ gia đình”.  Lâu nay ai cũng bảo là bệnh viện đang quá tải nhưng mà không nghĩ ra cách căn cơ hiệu quả thì tôi kiến nghị đây chính là cách. Nó không những là cách vừa căn bản, vừa nâng trình độ y tế của đất nước lên, vừa để cho nhân dân được hưởng thành quả y học.

Bác sĩ đừng biến mình thành con dơi hút máu!

PV: Như GS biết, đã có nhiều giải pháp cho vấn đề quá tải bệnh viện nhưng cho đến nay vẫn chưa giải quyết được. Vậy, trong khi chờ đợi mô hình “Bác sĩ gia đình” hoàn thiện thì còn giải pháp nào khác tạm thời không thưa GS?

GS.BS Trần Đông A: Giải pháp căn cơ là Bác sĩ gia đình, trong khi chờ đợi thì cũng có một cách khác mà tôi đã phát biểu khi còn làm đại biểu Quốc hội đó là đưa bác sĩ tuyến trên về làm với tuyến dưới như là vệ tinh, đó là mô hình “Bệnh viện vệ tinh”. Đây là một giải pháp vừa nâng trình độ của bác sĩ tuyến dưới, mặt khác cũng giảm bớt áp lực số lượng cho tuyến trên.

Tôi là người đã trực tiếp đi về huyện Cần Giờ theo dõi mô hình này, ở Bệnh viện Cần Thạnh lúc nào cũng có bác sĩ Khoa Nhi của Bệnh viện Nhi đồng 2 khám, dân dưới địa phương không phải đưa trẻ lên thành phố để khám nữa, trừ khi bé bệnh nặng thì bác sĩ sẽ gửi lên. Tôi đánh giá mô hình này rất hay. Nhưng có vấn đề tôi đã góp ý với giám đốc bệnh viện ở đây rằng: Bác sĩ Bệnh viện Nhi đồng 2 đến khám thì bác sĩ ở đây cũng phải đến khám cùng, trước là để học cách khám hai là để quen với người dân. Đó mới là hai chiều tác động qua lại, vừa học cách khám nhi vừa tạo được thiện cảm với người dân. Còn nếu chỉ mình bác sĩ Nhi đồng khám thì sau đó những bác sĩ này về lại bệnh viện trên thì người dân không đến đây nữa thì sao. Không riêng gì nơi đây, mà hiện giờ mô hình “Bệnh viện vệ tinh” đang gặp trục trặc ở chỗ chuyển giao như vậy. Tuy nhiên, có nhiều nơi đã thực hiện chuyển giao kỹ thuật được rất tốt như Bệnh viện Thủ Đức - bệnh viện quận huyện đầu tiên của cả nước thành bệnh viện loại 1.

Giải pháp trong khi chờ đợi mô hình “Bác sĩ gia đình” phát triển là như vậy, nhưng như Bệnh viện Thủ Đức bây giờ cũng lại quá tải rồi. Như vậy để thấy, vấn đề phải được giải quyết bằng giải pháp căn cơ là “Bác sĩ gia đình”.

PV: Với tốc độ phát triển hiện tại thì theo GS bao lâu nữa đất nước ta sẽ áp dụng được một cách hiệu quả mô hình “Bác sĩ gia đình”?

GS.BS Trần Đông A: Theo tôi thấy, trong vòng 5 năm, nếu chúng ta quyết tâm và các bệnh viện chuyên sâu phải đồng hành, cùng tham gia, trực tiếp đi ngay vào y học cá thể rồi lấy kinh nghiệm đó truyền lại. Người ta cho rằng, không thể giảng dạy được y học ngày nay nếu không làm việc hết mình trong bệnh viện hôm qua; và cái “máy sinh học” siêu đẳng nhất không phải là máy móc gì mà đó chính là người bác sĩ thực hành giỏi, người biết khi nào cần đến máy móc khi nào không, chứ đụng đến gì cũng lấy máu xét nghiệm thì khi đó người bác sĩ sẽ trở thành con dơi hút máu!

Tôi biết là lãnh đạo hiện nay có quyết tâm thực hiện. Kiến nghị cũng đã đề xuất và chúng ta cũng đã tổ chức nhiều hội thảo, vấn đề là phải thực hiện một cách kiên quyết. Chuyên môn y khoa không phải chỉ có Bộ Y tế mà ở các địa phương đều phải nắm được và cùng nhau giải quyết vấn đề. Đây là vấn đề an sinh xã hội thuộc hàng lớn nhất bởi vì đầu tư cho y tế là đầu tư cho tương lai, có sức khỏe mới phục vụ cho cuộc sống được. Như tôi đây, hiện tại tôi vẫn có thể đứng mổ 10 tiếng mà không sao, đó là do sức khỏe tôi tốt. 

Tóm lại, nếu không có y tế gia đình (hay Bác sĩ gia đình) thì không có y tế chuyên sâu (hay còn gọi là y học cá thể). Nếu không làm được như vậy thì ngành y không thể nào phát triển, y tế nước ta không thể nào biết chữa trị những bệnh nặng ra sao cả!

PV: Để nhắn nhủ với thế hệ bác sĩ trẻ hôm nay và tương lai, GS sẽ nhắn nhũ điều gì?

GS.BS Trần Đông A: Các bác sĩ trẻ bây giờ rất may mắn khi được Nhà nước trang bị đầy đủ trang thiết bị, dụng cụ. Tuy nhiên, các em lại mắc bệnh của 20 năm trước, đó là việc gì cũng dùng máy mà thiếu sự vận dụng yếu tố con người. Tôi khuyên các em nên nhớ lại rằng, máy sinh học do người bác sĩ giỏi sử dụng, phải có người sử dụng giỏi mới biết sử dụng nó vào đúng lúc, đúng chỗ. Gần 30 năm trước, Chủ tịch Hàn lâm viện Khoa học nước Pháp có nói một câu làm tôi nhớ mãi: Chúng ta ở vào thời đại y học chính xác hơn và vô nhân đạo hơn! Đó là câu rất nặng nhưng theo tôi là chính xác. Tôi hay khuyên các em bác sĩ trẻ rằng, bệnh nhân là đối tượng của mình, mình muốn điều trị tốt thì cần phải chăm sóc họ kỹ, phải theo khẩu hiệu của thế giới là “luôn luôn lắng nghe”.

 “Luôn luôn lắng nghe” những bệnh nhân nặng, nhờ vậy mà bác sĩ mới có thể phát hiện ra những triệu chứng sắp xảy ra để ngăn ngừa kịp thời, từ đó việc điều trị mới hiệu quả. Việc cấp bách bây giờ là bác sĩ trẻ phải áp dụng y học cá thể, chứ đi lệch sang đường phụ thuộc máy móc thì hỏng!

PV: Cảm ơn những chia sẻ của GS, chúc GS thật nhiều sức khỏe!