Doanh nghiệp chậm đổi mới công nghệ

Công nghệ lạc hậu, yếu kém

Ông Sebastian Eckardt - chuyên gia kinh tế trưởng Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam nhận định: DN Việt Nam chủ yếu tham gia ở phân khúc thị trường có giá trị gia tăng thấp, nguyên nhân chính là chậm đổi mới về công nghệ. Các DN nhỏ và vừa, đại diện cho phần lớn khu vực tư nhân trong nước, kinh doanh nhỏ lẻ, đơn giản, thiếu công nghệ cần thiết để tăng năng suất. Hiện nay, máy móc, thiết bị đang được sử dụng ở khu vực DN tư nhân chỉ có 10% hiện đại, 38% trung bình, 52% lạc hậu và rất lạc hậu.

Đề cập đến vấn đề này, ông Nguyễn Văn Kích - nguyên Cố vấn Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết: TP HCM là địa phương dẫn đầu về phát triển khu chế xuất, khu công nghiệp (KCX-KCN) trong một thời gian dài, nhưng tỷ lệ công nghệ cao của các KCX-KCN vẫn ở mức thấp, chỉ khoảng trên 10%.

Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM cũng thừa nhận, trình độ sản xuất của các DN trong KCX-KCN hiện nay rất thất, tập trung chủ yếu ở các ngành sử dụng nhiều lao động như: may mặc, thủy tinh, nữ trang, vật liệu xây dựng… Tỷ lệ DN có trình độ công nghệ ở mức yếu chiếm tới 60-70%. Ngoài ra, chỉ có 29% dây chuyền sản xuất hoàn toàn đồng bộ, số còn lại là tương đối và không đồng bộ, thậm chí chắp vá. Hơn nữa, phần lớn công nghệ sản xuất của DN có nguồn gốc xuất xứ từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Ấn Độ…, chiếm tới 79% nên chất lượng sản phẩm không cao. Thiết bị nhập từ Mỹ, châu Âu, Nhật Bản chỉ chiếm khoảng 18%. Đối với DN ngoài KCX-KCN, có đến 60% DN đầu tư thiết bị đã qua sử dụng, trong đó có 81% thiết bị có tuổi thọ trên 10 năm.

Theo ông Nguyễn Trọng Hoài - Phó hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế TP HCM, thành phố tập trung phát triển 4 ngành công nghiệp trọng yếu và 2 ngành truyền thống với tỷ trọng chiếm đến 78% giá trị sản xuất công nghiệp. Tuy nhiên, những yếu kém trong sản xuất dẫn đến phát triển thiếu bền vững. DN trong nước chủ yếu sản xuất các sản phẩm với tiêu chuẩn kỹ thuật thấp, sử dụng công nghệ đơn giản, phục vụ thị trường nội địa. Sản xuất sản phẩm xuất khẩu đa phần do DN có vốn đầu tư nước ngoài đảm nhiệm.

DN gặp nhiều khó khăn trong tìm nguồn vốn để đổi mới công nghệ

Thiếu đầu tư đổi mới

Đứng đầu cả nước về hoạt động công nghiệp, đóng góp khá lớn cho nguồn thu ngân sách, song theo Sở Khoa học và Công nghệ TP HCM, thành phố chưa có nhiều DN tích cực đổi mới công nghệ. Hơn nữa, đổi mới công nghệ hiện nay chủ yếu mang tính cải tiến, rất ít DN phát triển công nghệ, sản phẩm, dịch vụ hoàn toàn mới trên thị trường. Đa phần DN được khảo sát chưa đầu tư nhiều vào bộ phận nghiên cứu và phát triển (R&D). Thay vào đó, khi có ý tưởng mới về sản phẩm, DN sẽ đặt hàng thiết kế, sản xuất với đối tác cung ứng.

Liên quan đến việc chi cho R&D của DN, nghiên cứu của WB vừa công bố gần đây chỉ ra, ở Việt Nam chỉ có 26% DN vừa và lớn tuyên bố có chi cho đầu tư R&D, trong khi chỉ có 9% DN nhỏ thực hiện điều này. Bên cạnh đó, đầu tư của Nhà nước và xã hội cho khoa học công nghệ chưa tương xứng, chưa huy động được nguồn vốn ngoài ngân sách. Cơ chế quản lý có đổi mới nhưng chưa theo kịp với các đòi hỏi của cơ chế thị trường…

Tình trạng DN Việt chậm đổi mới, ứng dụng công nghệ cao vào hoạt động sản xuất, kinh doanh đặt ra thách thức không nhỏ trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh của DN. Bởi vì, đổi mới công nghệ giúp DN cải thiện điều kiện, nâng cao chất lượng sản phẩm, đa dạng hóa mẫu mã, tiết giảm chi phí…, từ đó mở rộng thị trường tiêu thụ. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, Việt Nam đã và sắp ký kết hàng loạt hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương, việc ứng dụng công nghệ hiện đại, công nghệ cao trở thành “kim chỉ nam” cho hoạt động sản xuất, kinh doanh của DN.

Các chuyên gia cho rằng, rào cản lớn nhất trong đổi mới công nghệ là thiếu nhân lực trình độ, thiếu vốn đầu tư, thiếu thông tin. Do đó, phải nâng cao năng lực của lực lượng lao động và khả năng tiếp cận vốn của DN, đặc biệt là DN nhỏ và vừa.