Đáng lo ngại thực phẩm Việt Nam

Ô nhiễm thực phẩm ngày càng cao

Theo báo cáo của WB, tình hình ATTP tại Việt Nam đang là vấn đề đáng lo ngại của cộng đồng xã hội khi phát hiện về ATTP cứ vụ sau nghiêm trọng hơn vụ trước. Qua nghiên cứu chuỗi giá trị thịt lợn và rau ăn lá cung cấp cho 2 thành phố lớn là Hà Nội và Hồ Chí Minh cho thấy, 80% thịt lợn, 85% rau chủ yếu được bày bán tại các chợ truyền thống và nhỏ lẻ, 76% thịt lợn được giết mổ trong các cơ sở giết mổ nhỏ có điều kiện vệ sinh an toàn thực phẩm chưa tốt. Với cách tiêu thụ và giết mổ gia súc như vậy, WB đánh giá rất khó xác định được bệnh truyền nhiễm nào qua thực phẩm, tuy nhiên, mức độ nhiễm bẩn trong các sản phẩm thực phẩm Việt Nam tiêu thụ trên thị trường nội địa có thể nhìn thấy rõ.

Theo ông Nguyễn Việt Hùng, Trưởng đại diện Khu vực Đông và Đông Nam Á của Viện Nghiên cứu Chăn nuôi Quốc tế cho biết, trong năm 2014-2015, thống kê chưa đầy đủ cho thấy, có 370 vụ ngộ độc thực phẩm ở Việt Nam với hơn 10.000 ca mắc, 66 ca tử vong. Hầu hết những vụ ngộ độc 41% là do các vi sinh vật, 28% do các độc tố sinh học, 4% do hóa học và 26% không xác định được nguyên nhân. Phần lớn các vụ ngộ độc này theo báo cáo xảy ra chủ yếu ở các hộ gia đình (khoảng 60% số vụ trong các năm 2010-2014 và khoảng 40% trong giai đoạn 2013-2015). Trong tổng số các vụ được báo cáo, ngộ độc tại hộ gia đình chiếm 50-65%; các bếp ăn tập thể là 10-20%; thức ăn đường phố là dưới 10%. Trong đó, các tỉnh miền núi phía bắc Việt Nam chiếm tỷ lệ ngộ độc lớn nhất, khoảng 30%.

Thực phẩm bày bán chủ yếu ở các chợ nhỏ lẻ

Báo cáo của WB cũng cho thấy, nguy cơ ô nhiễm thực phẩm ở Việt Nam còn tương đối phổ biến: mức độ nhiễm vi sinh vật như salmonella trong thực phẩm nói chung và thịt lợn nói riêng vẫn ở mức tương đối cao, khoảng 30-69%. Thực trạng của tồn dư kháng sinh và các báo cáo kháng kháng sinh đang có xu hướng ngày càng tăng theo thời gian.

Các chuyên gia WB cho rằng, hiện nay người tiêu dùng Việt Nam dường như đang lo ngại vấn đề thực phẩm không an toàn do nhiễm bẩn hóa học và các chất độc trên thực phẩm hơn là nhiễm bẩn vi sinh vật. Nhưng thực tế, nguy cơ ô nhiễm thực phẩm bẩn tại Việt Nam từ các mối nguy vi sinh vật do liên quan đến sự lây nhiễm chéo và tiêu thụ các sản phẩm tươi sống và chưa nấu chín mới là chính. Minh chứng là giai đoạn 2012-2015, thống kê tại Việt Nam cho thấy, 40,6% các vụ ngộ độc thực phẩm là do vi sinh vật. Hơn 50% số ca tử vong do ngộ độc thực phẩm là do các độc tố có trong hải sản và nấm độc. Phần lớn các ca là tiêu chảy (85%) và ngộ độc (15%). Nguyên nhân chính của các ca ngộ độc là do các mối nguy sinh học (vi khuẩn, virus, ký sinh trùng chiếm khoảng 70%); các mối nguy hóa học (10-50%) và các độc tố tự nhiên.

Khó quản lý

Phát biểu tại hội thảo, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam không phủ nhận khó khăn: Việt Nam là nước xuất khẩu lương thực cho nhiều thị trường khó tính như Nhật Bản, EU và Mỹ. Do đó, vấn đề lớn nhất trong ATTP chính là thị trường tiêu thụ trong nước. Việt Nam có hàng triệu hộ kinh doanh gia đình nhỏ lẻ để cung ứng thực phẩm cho toàn xã hội, nên quản lý vấn đề ATTP rất khó.

Còn ông Nguyễn Việt Hùng khẳng định, thách thức về vấn đề ATTP tại Việt Nam là do lạm dụng các hóa chất đầu vào trong nông nghiệp (thuốc kháng sinh, thuốc trừ sâu và phân bón hóa học nhập khẩu trái phép) hoặc không được quản lý nghiêm ngặt, thiếu khả năng truy xuất nguồn gốc và ô nhiễm chéo...

Báo cáo của WB cũng đánh giá, hiện Việt Nam đã xây dựng một khung pháp lý ATTP hiện đại, với các nền tảng giúp nâng cao năng lực triển khai ATTP, nhưng trên thực tế, chính sách quản lý ATTP ở Việt Nam chưa được như mong muốn.

Để giải quyết vấn đề này cũng như không để ATTP trở nên trầm trọng hơn, WB cho rằng, Chính phủ cần phải có những hành động kịp thời, đặc biệt trong truyền thông phải nâng cao ý thức, nhận thức của người tiêu dùng, người sản xuất cũng như cơ quan quản lý; hướng dẫn và giải đáp đầy đủ, công khai về các vấn đề, sự cố ATTP; định hướng người tiêu dùng quyết định mua thực phẩm theo cách tích cực; thực hiện những giải pháp khắc phục có hiệu quả ngay như áp dụng cách thực hành tốt trong sản xuất, kinh doanh quy mô nhỏ lẻ; thay đổi thói quen chế biến, tiêu dùng thực phẩm; truy xuất nguồn gốc; phát triển các công nghệ và quy trình xét nghiệm nhanh đối với thực phẩm…

Về lâu dài, phải không ngừng củng cố hệ thống chăn nuôi sản xuất theo hướng quy mô lớn, thực hành tốt; kiểm soát chặt chất lượng đầu vào; xây dựng hệ thống đánh giá, quản lý nguy cơ, rủi ro về ATTP qua việc tăng cường hệ thống theo dõi và giám sát ATTP quốc gia; nâng cao công tác quản lý số liệu nhằm đáp ứng yêu cầu cung cấp bằng chứng về các nguy cơ ATTP… Báo cáo của WB nói rõ: “Không có một biện pháp đơn lẻ nào để giải quyết được mọi vấn đề ATTP. Kinh nghiệm thế giới cho thấy, nhiều phương án thử nghiệm được phối hợp với nhau đúng cách sẽ góp phần từng bước cải thiện mức độ bảo đảm ATTP”.

Với vai trò là một trong những người đứng đầu Chính phủ, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam cũng chỉ đạo, do hoàn cảnh sản xuất, kinh doanh vẫn nhỏ lẻ nên vấn đề quan trọng nhất của Việt Nam là liên quan tới thực phẩm tiêu dùng trong nước. Đây là điểm đặc biệt trong bảo đảm ATTP ở Việt Nam và các giải pháp đã tập trung chủ yếu vào khu vực này. Tuy nhiên, để quản lý tốt, cần nâng cao năng lực của các cơ quan quản lý Nhà nước như 3 bộ là Y tế, Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn và Công Thương, chỉ cần mỗi bộ làm tốt chức năng của mình thì việc quản lý ATTP đã được thực hiện tốt. Nhưng để tốt hơn nữa, cần cả 4 cấp từ Trung ương tới tỉnh, huyện và xã, phường phải tăng cường năng lực quản lý. Mặt khác tuyên truyền, vận động nhân dân, để mỗi người phải có ý thức tuân thủ pháp luật về sản xuất, chế biến, cung cấp các thực phẩm an toàn; tuyên truyền về luân lý, đạo đức trong sản xuất, kinh doanh.

Với khuyến nghị của WB về việc nâng cao năng lực xét nghiệm của các phòng thí nghiệm, công bố công khai kết quả kiểm nghiệm cho cộng đồng, Phó thủ tướng Chính phủ cho rằng, trong điều kiện Việt Nam chưa có thói quen dựa vào bằng chứng, các phòng xét nghiệm, thí nghiệm đang dần hoàn thiện, đáp ứng yêu cầu, việc cần làm trước tiên là cần có phương tiện lưu động để kiểm tra, xét nghiệm nhanh ngay tại nơi sản xuất hoặc tại chợ các chỉ tiêu ATTP để có khuyến cáo tới cộng đồng.

Bên cạnh đó, Nhà nước sẽ khuyến khích hình thành chuỗi qua việc động viên người dân phối hợp với doanh nghiệp sản xuất mô hình lớn cả trong cung ứng và chế biến.