Cuộc chiến văn hóa của CIA nhằm vào nước Nga

Năng lượng Mới số 317+318

"Bác sĩ Zhivago” của nhà văn Nga Boris Pasternak là một trong những thứ vũ khí đã được CIA sử dụng vào thập niên 50 của thế kỷ trước. Báo Washington Post ra ngày 6/4 tiết lộ rằng CIA vừa giải mật 130 tài liệu mật từ thời Chiến tranh Lạnh theo yêu cầu của các nhà nghiên cứu lịch sử, các tác giả để biên soạn quyển sách nhan đề “Phi vụ Zhivago” (The Zhivago Affair) sẽ xuất bản vào tháng 6/2014.

Tiểu thuyết “Bác sĩ Zhivago” được Pasternak viết xong năm 1956, nhưng do nội dung không thích hợp với đời sống văn học, chính trị Liên Xô lúc bấy giờ (tô đậm mặt trái xã hội Xôviết), nên đã bị Viện Văn học Moskva và Hội Nhà văn Liên Xô kịch liệt phản đối, và bị cấm xuất bản ở Liên Xô.

Nhà văn Boris Pasternak chụp ảnh tại Moskva ngày 23/10/1958

Nhưng “Bác sĩ Zhivago” đã khiến CIA háo hức. CIA xem sách là vũ khí và nếu một tác phẩm văn học bị cấm hoặc ngưng xuất bản ở Liên Xô, nó có thể được CIA sử dụng làm công cụ tuyên truyền lợi hại để chống phá Liên Xô, bôi nhọ uy tín Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa.

Vào thời điểm cao trào của Chiến tranh Lạnh cuối những năm 40, CIA bắt đầu nhận thấy rằng những hứa hẹn của Cuộc cách mạng Nga về bình đẳng xã hội đã chiếm được cảm tình của nhiều họa sĩ, văn sĩ và nhà khoa học Tây Âu.

Năm 1950, CIA thành lập tổ chức Nghị hội Tự do Văn hóa với mục tiêu làm suy yếu chính quyền Xôviết và giành lại con tim khối óc của giới trí thức thiên tả ở châu Âu.

“Ý tưởng là tìm cách đối nghịch quan niệm cho rằng nước Mỹ là một xã hội tư bản vì doanh lợi, phàm tục thiếu bề dày truyền thống văn hóa, bởi vì Chính phủ Mỹ lo ngại rằng giới trí thức châu Âu, đặc biệt là những người có thiên hướng trung lập trong Chiến tranh Lạnh, có thành kiến văn hóa như vậy về nước Mỹ”- Hugh Wilford, tác giả nhiều cuốn sách về những điệp vụ của CIA trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh, cho biết.

Với mục tiêu đó, CIA coi sách là một loại vũ khí và Bác sĩ Zhivago chỉ là một trong nhiều phi vụ được cơ quan này bí mật tài trợ. Theo thống kê, trong Chiến tranh Lạnh, khoảng 10 triệu bản sách và tạp chí đã được CIA bí mật phát tán trong chiến dịch chiến tranh chính trị chống Liên Xô và khối xã hội chủ nghĩa.

Sau khi bị cấm xuất bản ở Liên Xô, “Bác sĩ Zhivago” lần đầu tiên được CIA xuất bản bằng tiếng Nga tháng 9-1958 và phát tán đi khắp các nước châu Âu thời bấy giờ và cả cho 16.000 người Nga tới tham dự Hội chợ Triển lãm Quốc tế và Vũ trụ Brussels. Một năm sau đó, CIA tiếp tục cho tái bản “Bác sĩ Zhivago” dưới dạng khổ nhỏ có thể bỏ túi.

Ngoài “Bác sĩ Zhivago”, CIA còn sử dụng những tác phẩm tiếng Nga đồ sộ khác để chống phá Liên Xô trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh như “Quần đảo Ngục tù” của nhà văn Nga Alexander hay “20 Lá thư gửi bạn” của Svetlana Alliluyeva (con gái của Josef Stalin).

Chưa hết, CIA còn dùng cả những bản giao hưởng để tác động tới giới văn nhạc sĩ châu Âu và Liên Xô thời kỳ đó, trong đó phải kể đến buổi biểu diễn vào tháng 4/1952 của Dàn nhạc Giao hưởng Boston tại một lễ hội âm nhạc ở Paris. Những bản nhạc được chọn hẳn nhiên không phải là vô tình, như bản “Nghi thức mùa Xuân” của Igor Stravinsky, một trong những nhà soạn nhạc nổi tiếng nhất thời đại và là một người công khai phê phán chủ nghĩa cộng sản.

CIA thậm chí còn tài trợ phiên bản phim hoạt hình chuyển thể từ tiểu thuyết “Trại súc vật” của George Orwell. Để tài trợ những hoạt động này, CIA đã bí mật rửa tiền thông qua một loạt những tổ chức văn hóa ở Mỹ và châu Âu.

CIA đổ hàng triệu USD tiền trợ cấp cho trường phái hội họa xuất hiện trong những năm 50 ở New York có tên là biểu hiện trừu tượng, một phong cách hội họa không tiết chế và giàu biểu cảm với những tên tuổi như Rothko và Jackson Pollack - những họa sĩ không được đặc biệt đánh giá cao bởi người Mỹ đương thời.

CIA hỗ trợ, tổ chức những buổi triển lãm cho họ và những họa sĩ khác trên khắp châu Âu và giúp quảng bá nghệ thuật trừu tượng như một xu hướng toàn cầu.

“Việc đảm bảo để trường phái biểu hiện trừu tượng, một hình thức nghệ thuật vô cùng khó hiểu, lan tỏa có thể đối chọi với những quan niệm của châu Âu và giúp lôi kéo trí thức châu Âu về phía chúng ta trong cuộc Chiến tranh Lạnh” - Giáo sư sử học Wilford tại Đại học Bang California nói.

Ngày nay, thật khó mà tưởng tượng những trùm gián điệp của Mỹ lại là những nhà bảo trợ nghệ thuật. “Tôi nghĩ rất có thể họ thích thú với vai trò là những nhà bảo trợ văn hóa bởi vì họ xuất thân từ những trường đại học danh giá, những người như Nelson Rockefeller và John Hay Whitney (Tổng biên tập New York Herald Tribune). Vì vậy cũng dễ hiểu là CIA thời đó, một tổ chức khá thượng lưu quý tộc, lại đảm nhận nhiệm vụ này”- ông Wilford nói.

Nhưng những hoạt động đó hiệu quả tới đâu? “Thực ra làm như vậy khá là thông minh. Và tôi nghĩ nó có hiệu quả tới một mức nào đó bởi vì nó phổ biến trào lưu văn hóa đến châu Âu, mà nếu không có nó thì khó mà vươn xa được. Bởi có những chi nhánh địa phương ở các nước khác nhau trên thế giới giúp đảm bảo rằng giới trí thức địa phương thân Mỹ và ngưỡng mộ Mỹ, và họ cũng có được nền tảng hỗ trợ sáng tác”- ông Wilford nhận định.

Nhưng những nỗ lực này của CIA, khi cuối cùng bị tiết lộ vào khoảng từ giữa đến cuối những năm 60, lại trở thành nỗi ám ảnh cơ quan tình báo này, bởi vì nó không chỉ làm Mỹ mất mặt mà còn làm ô danh những trí thức nhận tiền của CIA. Nghị hội Tự do Văn hóa, từng có văn phòng ở 35 quốc gia và gần 300 nhân viên, bị dẹp bỏ không lâu sau đó.

S.Phương (tổng hợp)