Chuyên gia: Mỹ-Trung là quan hệ song phương quan trọng nhất và có thể nguy hiểm nhất

Mỹ và Trung Quốc xung đột trong nhiều vấn đề từ thương mại và công nghệ, đến nhân quyền và nguồn gốc của Covid-19. Quan hệ hai nước đã xuống điểm thấp nhất trong nhiều năm qua. Cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng Jake Sullivan và Ủy viên Bộ Chính trị, Chủ nhiệm Văn phòng Ủy ban công tác đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc Dương Khiết Trì đã có cuộc hội đàm tại Zurich, Thụy Sỹ ngày 6/10/2021. Đó là cuộc gặp gỡ trực tiếp đầu tiên của hai người kể từ sau cuộc gặp ngày 18/3 ở Alaska, một cuộc gặp được dư luận ghi nhớ các phát biểu công khai về những bất đồng của cả hai bên.

Hội đàm giữa Ủy viên Bộ Chính trị Trung Quốc Dương Khiết Trì và Cố vấn an ninh quốc gia của Nhà Trắng Jake Sullivan tại Zurich, Thụy Sỹ ngày 6/10/2021. Ảnh: Bộ Ngoại giao Trung Quốc.

Trong các cuộc hội đàm ở Zurich, hai bên đã đạt được “thỏa thuận về nguyên tắc” về việc tổ chức một cuộc gặp trực tuyến giữa Tổng thống Mỹ Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình vào cuối năm nay. Các cuộc đàm phán cấp cao như vậy có thể giúp giải quyết các vấn đề gây tranh cãi nhất trong trọng tâm cạnh tranh Mỹ-Trung. Cuộc gặp cấp cao báo hiệu một “sự tan băng hạn chế” trong quan hệ song phương. Một cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Joe Biden và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình là cách duy nhất để tìm một con đường tiến về phía trước trong bối cảnh cạnh tranh chiến lược giữa hai nền kinh tế hàng đầu thế giới. Chỉ có lãnh đạo cao nhất ở Bắc Kinh mới có thể giúp giải quyết những vấn đề gây tranh cãi nhất trong quan hệ Mỹ-Trung và xác định hướng đi chung của mối quan hệ.

Quan hệ Mỹ-Trung Quốc là quan hệ song phương quan trọng nhất và có thể nguy hiểm nhất

Chuyên gia phân tích Stephen Heintz của Quỹ Rockefeller Brothers Fund cho rằng quan hệ Mỹ-Trung Quốc có một ý nghĩa lịch sử đặc biệt, với bản chất đa bình diện và liên quan đến tất cả các khía cạnh của các vấn đề toàn cầu hiện tại và trong tương lai gần. Đó là các vấn đề liên quan đến chiến tranh thế giới, kinh tế toàn cầu, biến đổi khí hậu, tương lai vũ trụ, phát triển công nghệ đỉnh cao, cho tới nhân quyền, cạnh tranh về thể chế. Nền kinh tế Trung Quốc, trong nhiều năm là động lực lớn nhất của tăng trưởng toàn cầu. Các lãnh đạo bất cứ tổ chức quốc tế nào cũng phải đối diện với thực tế rằng Trung Quốc sẽ hành động ngày càng mạnh mẽ để gây ảnh hưởng, lãnh đạo hoặc tìm cách thay thế các cơ quan đa phương quan trọng nhất của thế giới. Trung Quốc đang đi theo hướng ngày càng đối đầu với Mỹ ở nước ngoài khi thể hiện ảnh hưởng của mình ở cấp độ toàn cầu và khu vực.

Chưa bao giờ cả thế giới lại phụ thuộc nhiều như vậy vào khả năng của hai nước Mỹ và Trung Quốc quản lý mối quan hệ của mình trong một loạt các vấn đề. Mối quan hệ Mỹ-Xô đã định hình Chiến tranh Lạnh, với việc cả hai bên đều trang bị khả năng vũ khí hạt nhân chưa từng có để tàn phá lẫn nhau. Hiện nay, các nền kinh tế lớn nhất thế giới có những vấn đề khác phải lo lắng như khủng hoảng năng lượng đang diễn ra, lạm phát gia tăng, tăng trưởng chậm lại và gia tăng lo ngại về biến đổi khí hậu trước thềm Hội nghị Biến đổi Khí hậu của Liên hợp quốc năm 2021. Tuy nhiên, việc quản lý những vấn đề này ngày càng trở nên khó khăn trước tình trạng bất ổn định ngày càng tăng trong quan hệ Mỹ-Trung.

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình bắt tay Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden tại Đại lễ đường nhân dân, Bắc Kinh, ngày 4/12/2013. Ảnh: Lintao Zhang/Reuters.

Đối với một số đồng minh của Mỹ, rủi ro kinh tế lớn nhất trong trung hạn và dài hạn là căng thẳng gia tăng giữa Mỹ và Trung Quốc có thể trở thành một cuộc cạnh tranh nhấn chìm đất nước họ. Các nước không muốn phải lựa chọn giữa Mỹ và Trung Quốc. Rất nhiều đồng minh của Mỹ coi Trung Quốc là đối tác thương mại số một của mình, trong đó có Liên minh châu Âu (tư cách cả khối), Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ả Rập Xê-út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Trung Quốc đại diện cho 30% tăng trưởng toàn cầu từ năm 2013 đến năm 2018, gấp đôi so với Mỹ. Trong bối cảnh chính trị ở Mỹ phân cực và sau việc rút quân khỏi Afghanistan kết thúc hỗn loạn, các đối tác của Mỹ băn khoăn về cam kết, năng lực và khả năng của Mỹ trong các vấn đề toàn cầu.

Hai quan chức hàng đầu của chính quyền Biden, Cố vấn An ninh Quốc gia Jake Sullivan và Điều phối viên hàng đầu các vấn đề châu Á Kurt Campbell, đã trình bày một cách ấn tượng trên Tạp chí Các vấn đề đối ngoại năm 2019 về cách thức dẫn dắt quan hệ Mỹ-Trung. Dưới tiêu đề Cuộc cạnh tranh không có thảm họa, Sullivan và Campbell cho rằng Mỹ không nên tìm cách đạt một kết cục dứt khoát giống như kết cục cuối cùng của Chiến tranh Lạnh mà nên tìm một trạng thái ổn định của việc cùng tồn tại rõ ràng, với các điều kiện có lợi cho lợi ích và giá trị của Mỹ. Hiện nay Jake Sullivan và Kurt Campbell đang chuẩn bị cho Hội nghị thượng đỉnh Mỹ-Trung trực tuyến và hai bên đạt được tiến bộ trong một số vấn đề chính trong các cuộc đàm phán cấp làm việc. Nếu cách tiếp cận của họ thành công sẽ góp phần định hình tương lai toàn cầu./.

Thanh Bình