Al-Qaeda đã hết thời?

Zawahiri (phải) và người tiền nhiệm Osama bin Laden trong một bức ảnh chụp năm 2001

Khi Saddam Hussein còn nắm quyền, tổ chức Al-Qaeda không thể hoạt động tại Iraq. Sau khi quân Mỹ lật đổ Hussein, Al-Qaeda mới bắt đầu xuất hiện, họ tuyển mộ được một giáo sĩ trẻ cực đoan tên là Abu Bakr al-Baghdadi.

Năm 2011, sau khi Mỹ hạ sát Bin Laden, Abu Bakr al-Baghdadi thành một lãnh đạo nổi bật, bành trướng, giành ảnh hưởng với người kế vị của Bin Laden là bác sĩ Ayman al-Zawahiri. Tháng 4/2014, al-Zawahiri chính thức khai trừ al-Baghdadi khỏi Al-Qaeda. Nhưng al-Baghdadi không quan tâm, vì ông ta bây giờ đã quá mạnh, chiếm cả một vùng đất rộng 90.000 km vuông phần lớn là sa mạc, trên hai nước Iraq và Syria và còn tuyên bố thành lập Quốc gia Hồi giáo. Nhưng al-Baghdadi không lập một “quốc gia” theo nghĩa thông thường, mà nuôi tham vọng cầm đầu một “Vương quốc” bao trùm toàn thể các tín đồ Hồi giáo trên thế giới, tự xưng là Quốc vương. Khi còn sống, bin Laden vẫn cảnh cáo al-Baghdadi phải bỏ ý định lập Vương quốc Hồi giáo. Bây giờ al-Baghdadi đang thu hút các nhóm al-Qaeda rải rác khắp nơi, thế lực lớn hơn bin Laden lúc còn sống rất nhiều.

Tình báo Mỹ mới có bản tóm tắt về sự phát triển của IS. Năm 2010, họ có khoảng 1.500 quân, đầu năm nay con số lên tới 10.000. Họ vận động các mạng thông tin xã hội như Twitter, dùng tiếng Arập, tiếng Anh, tiếng Ðức, tiếng Nga, tiếng Indonesia, và nhiều ngôn ngữ khác. Trong các trại huấn luyện ở vùng biên giới Syria và Thổ Nhĩ Kỳ, hàng nghìn thanh niên Hồi giáo được tập quân sự, rồi trở về nước thành lập các tổ chiến đấu ở châu Âu, châu Á và cả nước Mỹ. Chung quanh lãnh đạo al-Baghdadi là những người đã từng ngồi tù với ông ta. Hai phụ tá quân sự mang bí danh Abu Ali al-Anbari và Ahmed Abdullah al-Hiyali, đều bị giải ngũ cùng toàn thể quân đội Iraq khi Saddam Hussein bị lật đổ.

Với tổ chức chặt chẽ, hành động tàn nhẫn, và khích động được niềm tin cuồng tín, al-Baghdadi hơn hẳn bin Laden ngày xưa: công khai chiếm các thành phố, các mỏ dầu, đập nước... Nhóm al-Qaeda chưa bao giờ chiếm được một lãnh thổ như vậy. Cho nên, IS đã kích thích và lôi cuốn giới trẻ quá khích mạnh hơn, đông hơn, và như thế al-Qaeda bị lu mờ.

Tuần trước, Ayman al-Zawahiri đã đưa lên Facebook một bài kêu gọi người Hồi giáo hãy nổi lên ở Ấn Ðộ, Pakistan và vùng Nam châu Á. Trong bài thuyết giáo dài 55 phút, al-Zawahiri báo tin đã thành lập một chi nhánh, Qaedat al-Jihad, do Asim Umar lãnh đạo, với mục đích cuối cùng là áp dụng luật Sharia của Ðấng Allah trên toàn lục địa Nam Á. Nghĩa là ngoài Pakistan theo Hồi giáo, họ muốn lôi kéo cả 150 triệu người đồng đạo trong nước Ấn Ðộ. Al-Zawahiri nói rằng những biên giới quốc gia do thực dân Anh áp đặt là vô nghĩa, khi chia cắt thành các nước Pakistan, Bangladesh, Ấn Ðộ và Myanmar. Ý kiến này lập lại chủ trương của al-Baghdadi, vì IS đã xóa nhòa biên giới giữa Iraq và Syria, cũng do Pháp và Anh chia phần từ đầu thế kỷ 20.

Nhưng tàn quân al-Qaeda khó cạnh tranh được với IS. Lục địa Nam Á không phải là trung tâm của thế giới Hồi giáo, chỉ có vùng Trung Ðông mới đóng được vai trò này. Mà ngay tại Ấn Ðộ, phong trào IS đã xâm nhập rồi. Tại tiểu bang Tamil Nadu, cảnh sát đã bắt một giáo sĩ sau khi người này đưa lên mạng bức hình mấy chục thanh niên mặc trang phục có chữ IS. Kể từ khi chiếm được thành phố đầu tiên, Mosul ở Iraq, trong vòng ba tháng, IS đã bành trướng trên lục địa này, chiêu dụ được nhiều hơn số người mà Al-Qaeda đã cố gắng tuyển mộ trong 26 năm qua. IS phổ biến những tài liệu tuyên truyền bằng ít nhất ba ngôn ngữ lớn trong vùng: tiếng Urdu, Hindi và Tamil.

Abu Bakr al-Baghdadi đang đe dọa các nước Arập như Saudi Arabia, Jordan, Thổ Nhĩ Kỳ và Liban sau khi đã chiếm đất thuộc Iraq và Syria. Tại các nước này, ông ta sử dụng phương pháp khích động bằng lý tưởng, đe dọa bằng bạo lực đối với những thủ lĩnh của al-Qaeda: hoặc gia nhập IS hoặc chết. Khác với các lãnh đạo al-Qaeda, IS chiếm đất công khai chứ không sống trong bóng tối. Họ tống tiền giới nhà giầu, các ngân hàng, mỏ dầu, để gây quỹ chứ không như al-Qaeda chỉ dùng tài sản của Osama bin Laden.

Theo tin tình báo Mỹ, từ tháng 7/2014, sau khi chiếm mấy thành phố ở Iraq, thế lực IS lên cao, họ đã tuyển mộ được thêm 6.000 quân, trong đó có 5.000 người Syria. Trong khi đó, các nước phương Tây còn chưa muốn đánh vào quân IS tại Syria vì không muốn trở thành đồng minh của Tổng thống Assad.

Chính quyền Obama đang đứng trước lựa chọn: bỏ bom quân IS tại Syria hay vẫn chỉ tự giới hạn trong lãnh thổ Iraq? Liệu có thể diệt trừ quân IS tại Iraq mà không đánh sang Syria? Một sĩ quan tình báo Mỹ thú nhận rằng từ năm 1945 đến nay, không có cách nào tiêu diệt được một phong trào du kích với căn cứ trên nhiều quốc gia.

Trong lịch sử, các cường quốc chỉ có thể can thiệp và ảnh hưởng cục diện vùng Trung Ðông trong một giai đoạn ngắn. Không nước nào có thể thay đổi những xung đột căn bản trong vùng này, giữa các giáo phái và các sắc dân. Chỉ có các chính phủ ở Trung Ðông, cùng theo Hồi giáo, mới có thể giải quyết được toàn diện và lâu dài nếu họ có thể ngồi lại với nhau.