Thêm một lỗ thủng lớn trên con thuyền châu Âu

Người ủng hộ độc lập vùng Catalan ăn mừng ở Barcelona, Tây Ban Nha, ngày 27/9

Những người chủ trương ly khai ở vùng Catalan thuộc miền đông bắc của Tây Ban Nha đã tuyên bố chiến thắng trong cuộc bầu cử nghị viện địa phương hôm qua (27/9).

Theo Reuters, với hơn 97% số phiếu được kiểm, đảng ly khai chính Junts pel Si (Together for Yes) (Cùng nhau chọn Có) giành được 62 ghế quốc hội trong khi đảng cánh tả nhỏ hơn CUP giành được 10 ghế trong 135 ghế tại quốc hội Catalan.

Sau cuộc bỏ phiếu, cả hai đảng nói rằng kết quả như vậy cho phép họ đơn phương tuyên bố độc lập tách ra khỏi Tây Ban Nha trong vòng 18 tháng.

Trước bầu cử, các thủ lĩnh đòi ly khai thề quyết rằng nếu đảng của họ giành thắng lợi, họ sẽ đưa Catalonia và thành phố chính của khu vực này là Barcelona vào con đường ly khai với Tây Ban Nha và trở thành một quốc gia độc lập mới trước năm 2017.

Khu vực có 7,5 triệu người này hồi năm 2006 đã chính thức tuyên bố là một quốc gia, nhưng sau đó Tòa hiến pháp Tây Ban Nha đã bác bỏ tuyên bố đó.

Theo kế hoạch đó, nhà chức trách Catalan sẽ phê chuẩn hiến pháp riêng của họ, và dần dần sẽ thành lập ngân hàng trung ương ngành tư pháp.

Chính phủ quốc gia của Tây Ban Nha ở Madrid ngay lập tức đã bác bỏ kết quả này, đồng thời khẳng định sẽ tiếp tục chống lại xu hướng ly khai ở vùng Catalonia.

Phát biểu tại thủ đô Madrid, người phát ngôn chính phủ Pablo Casado tuyên bố chính phủ trung ương và đảng Nhân dân cầm quyền sẽ tiếp tục các biện pháp bảo đảm sự thống nhất của Tây Ban Nha. Trước đó, họ đã ngăn chặn một loạt những kế hoạch đòi độc lập của Catalan, bao gồm một tuyên bố độc lập hồi năm 2006 mà Tòa án Tối cao Tây Ban Nha phán quyết là vi hiến.

Chính quyền trung ương của Thủ tướng Mariano Rajoy cho biết họ sẽ sử dụng tất cả những biện pháp pháp lý để ngăn chặn sự ly khai - một hành động mà Liên minh châu Âu đã cảnh báo có thể dẫn tới việc Tây Ban Nha bị buộc phải rời khỏi khối 28 nước thành viên này.

Câu hỏi đặt ra là vì sao xứ Catalan lại muốn tách khỏi Tây Ban Nha và ngược lại tại sao chính quyền Madrid lại không muốn mất xứ này?

Để trả lời cho câu hỏi này thì phải biết Catalan có gì? Là một phần của Công quốc Catalunya ngày xưa, khu vực Catalan ngày nay là vùng tự trị bao gồm bốn tỉnh lớn tại vùng Ðông Bắc của Tây Ban Nha (là Barcelona, Girona, Lleida và Tarragon), có thủ phủ là thành phố Barcelona nổi tiếng.

Với dân số 7.5 triệu và nền kinh tế sôi động bên bờ Ðịa Trung Hải, Catalan có GDP hơn 300 tỷ USD. Nếu đứng riêng một mình, kinh tế Catalan đứng hạng 34 thế giới, còn cao hơn Hongkong hay Bồ Ðào Nha. Với thu nhập bình quân đầu người khoảng 35.000 USD/năm, còn giàu hơn dân Hàn Quốc hay Italia.

Từ nhiều năm nay, khi Tây Ban Nha trôi vào khủng hoảng tài chính của khối Euro và kinh tế sa sút nặng, phong trào độc lập của Catalan manh nha đã lâu bỗng phát triển mạnh.

Phong trào nổi lên từ năm 2012, mở ra cuộc biểu tình vận động vào Ngày Quốc gia Catalan, gọi theo tiếng Catalan là “Diada”, ngày 11/9 hàng năm, với số tham dự ngày càng đông. Lần thứ ba, vào tháng trước, đã có nửa triệu người xuống đường. Khi lòng người như vậy, các chính đảng địa phương bọc theo và nhiều nhân vật trước đây do dự cũng lên tiếng ủng hộ.

Xưa nay, Tây Ban Nha đã có vấn đề với việc sắc dân Basque đòi quyền độc lập và từng áp dụng phương pháp khủng bố để đạt mục tiêu đó. Ngày nay, nếu dân Catalan đòi rũ áo ra đi bằng mọi giá, kể cả qua một cuộc trưng cầu dân ý bất hợp pháp, thì người Basque có ngồi yên không?

Và nếu phe đòi độc lập lại chiếm đa số thì tình hình còn nguy hơn nữa. Chính quyền Madrid có thể nhân danh điều gì để phủ nhận dân ý? Và phủ nhận bằng cách nào? Bằng bạo lực? Nhiều phần sẽ là giải pháp thương thảo ôn hòa, như trong một vụ ly dị, để đôi bên cùng tránh đập nát đồ đạc trong nhà.

Tây Ban Nha là thành viên của khối Euro và cả nước dùng chung đồng Euro. Nếu Catalan xé chiếu ngồi riêng thì sẽ dùng tiền gì? Xài đồng Euro như cũ hay sao, nhưng theo thể thức nào?  Hoặc là quốc gia Catalan sẽ xin gia nhập khối Euro và phải được tất cả 18 nước thành viên chấp thuận, trong đó có Tây Ban Nha với quyền phủ quyết. Hoặc Catalan đòi đứng ngoài Euro với đồng tiền mới, nhưng trị giá là bao nhiêu, tính theo lối nào?

Khi ấy, Catalan sẽ tranh luận về... kế toán. Ai sẽ chịu trách nhiệm về các khoản nợ của Tây Ban Nha với Ngân hàng Trung ương châu Âu hay Quỹ Tiền tệ Quốc tế? Tại sao lại bắt Catalan chia sẻ gánh nợ này?

Thế rồi các nước kia nghĩ sao? Nếu có một nước tự xưng độc lập, xé rào ra khỏi khối Euro để tìm lợi riêng và khỏi cáng đáng khó khăn của cả khối thì nhiều thành viên khác cũng có thể nghĩ tới việc đó! Khủng hoảng tại Tây Ban Nha vì vụ Catalan sẽ là khủng hoảng cho khối Euro, vốn dĩ chưa ra khỏi khủng hoảng.

Một hiện tượng nguy hiểm gấp bội, là sự hình thành của chủ nghĩa dân tộc dựa trên mẫu số chung nhỏ nhất. Chủ nghĩa dân tộc đó đang thách đố chủ quyền quốc gia, làm cho tập thể quốc gia gặp nhiều sức ly tâm bên trong. Rồi bất cứ một biến cố nào, dù là kinh tế hay chính trị, cũng có thể dẫn tới phản ứng ly khai để ai ai cũng có riêng một cõi.

Châu Âu đang chia rẽ sâu sắc về vấn đề tiếp nhận người nhập cư nay bị thêm cú hích đòi ly khai của người Catalan khiến con thuyền châu Âu đang chìm lại bị đục thêm một lỗ thủng lớn.