Quan hệ NATO - Mỹ dưới thời Tổng thống Donald Trump

Từ quan điểm mới của Mỹ…

Ông Trump đã từng chỉ trích “NATO đã trở nên lỗi thời”. Tuy nhiên, cũng nhiều lần ông tuyên bố muốn giữ nguyên NATO nhưng sẽ buộc các nước này phải đóng góp nhiều hơn cho việc đảm bảo an ninh cho chính họ. Ông Trump phàn nàn rằng, các đồng minh của Mỹ đã được hưởng lợi từ “chiếc ô an ninh” của Washington, nhưng lại chưa chia sẻ trách nhiệm tài chính một cách tương ứng.

Được biết, theo quy định của NATO, các quốc gia thành viên phải dành ít nhất 2% GDP cho chi phí quốc phòng, nhưng trên thực tế, trong năm 2015 chỉ có 5 nước chấp hành đúng quy định này là Hy Lạp, Ba Lan, Estonia, Anh và Mỹ. Trong năm tài khóa 2015-2016, thâm hụt ngân sách của Mỹ đã tới con số 587 triệu USD và khoản nợ công lên đến 19,8 nghìn tỉ USD. Đây là một trong những lý do chính khiến nhà tỉ phú Trump cảm thấy đã đến lúc phải cắt giảm bớt khoản tiền dành cho NATO, đồng thời yêu cầu 27 quốc gia thành viên phải bỏ ra số tiền đúng 2%/GDP như quy định.

Tổng thư ký NATO Jens Stoltenberg, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ James Mattis và Bộ trưởng Quốc phòng Anh Michael Fallon tham dự một cuộc họp Bộ trưởng Quốc phòng NATO tại trụ sở Liên minh tại Brussels ngày 15-2-2017

Tại hội nghị này, ông Mattis khẳng định chính quyền mới vẫn coi trọng NATO, nhưng Mỹ không bám giữ vào NATO bằng mọi giá như từ trước tới nay mà đòi hỏi các thành viên phải chấp nhận trả giá đắt hơn. Ông Mattis nhấn mạnh, Mỹ “sẽ phải thay đổi cam kết của mình” đối với NATO nếu các nước thành viên khác không đáp ứng được đòi hỏi về nghĩa vụ đóng góp.

Rằng, “Sẽ không có chuyện người dân Mỹ è cổ đóng thuế để Chính phủ Mỹ đóng góp phần “lớn bất thường” trong việc bảo vệ các giá trị phương Tây”, ông Mattis tuyên bố: “Mỹ không thể quan tâm đến việc bảo vệ an ninh cho thế hệ con cháu của các bạn hơn chính bản thân các bạn”.

Bình luận về tuyên bố của ông Trump, nhà phân tích Janathan Pollack của Viện Brookings nói: Ông “lo ngại sâu sắc về cái mà một nhiệm kỳ Tổng thống của ông Trump sẽ để lại”, còn nhà nghiên cứu Robert Manning của Viện Atlantic thì cho rằng ông Trump “về cơ bản là không hiểu gì về các đồng minh của Mỹ”.

Đến những thay đổi của châu Âu…

Phát biểu tại cuộc họp báo Tổng Thư ký NATO Stoltenberg cho biết, NATO đang đứng trước thời khắc then chốt về sự lớn mạnh và đoàn kết của liên minh này. Tuy nhiên, ông Stoltenberg vẫn tin tưởng vững chắc vào mối quan hệ quân sự xuyên Đại Tây Dương, ông tuyên bố ưu tiên hàng đầu đối với NATO là tăng chi tiêu quốc phòng và nhấn mạnh, các quốc gia NATO đang cố gắng chấm dứt tình trạng cắt giảm ngân sách kéo dài nhiều năm qua.

Ông Stoltenberg nói: “Chi tiêu quốc phòng của các thành viên châu Âu thuộc NATO và Canada trong năm 2016 đã tăng khoảng 3,8%, tương đương khoảng 10 tỉ USD so với năm 2015. Điều này đang tạo nên sự khác biệt và chúng ta phải tiếp tục giữ được đà này”. Lời khẳng định của Tổng Thư ký Stoltenberg được đưa ra sau khi những lo ngại nổi lên trong nội bộ các nước thành viên NATO gần đây về tuyên bố của Tổng thống Mỹ Trump có thể không bảo vệ đồng minh nếu họ từ chối chia sẻ gánh nặng tài chính.

Trên thực tế, không có nước thành viên NATO nào ở châu Âu muốn đánh mất sự bảo vệ của Mỹ - quốc gia đóng góp chi tiêu quân sự nhiều nhất cho khối, chiếm khoảng 70%. Trong năm 2016, Mỹ chi tiêu quốc phòng nhiều hơn tất cả các nước NATO khác cộng lại. Với cam kết ưu tiên tăng chi tiêu quốc phòng, các nước thành viên NATO mong đợi trong 2 ngày họp tại Brussels sẽ nhận được đảm bảo từ Bộ trưởng Quốc phòng Mattis, về những cam kết không thay đổi của Mỹ đối với liên minh quân sự này.

Để đối phó với tình huống xấu có thể xảy ra, trước đó, ngày 10-11-2016, Chủ tịch EC Jean-Claude Juncker kêu gọi EU thành lập một lực lượng quân đội châu Âu. Rằng: “Chúng ta phải cảm ơn người Mỹ rất nhiều… nhưng họ sẽ không chăm lo cho nền an ninh châu Âu mãi mãi”; “Chúng ta phải tự bảo vệ mình, điều này giải thích tại sao chúng ta cần một cách thức mới để xây dựng một nền an ninh EU mà mục tiêu cuối cùng là thiết lập một lực lượng quân đội châu Âu”.

Ông Oulds nhận xét sau tuyên bố của Chủ tịch EC Jean-Claude Juncker rằng: “Điều này cho thấy EU không còn là “một dự án hòa bình khi họ bắt đầu phát triển lực lượng vũ trang”. Tuy nhiên, theo ông Alexander Khrolenko, một nhà phân tích chính trị nhận định, NATO sẽ không có nhiều thay đổi lớn trong mối quan hệ với Lầu Năm Góc. Ông chỉ ra rằng, hệ thống chính sách của nước Mỹ sẽ không thể thay đổi chỉ theo quyết định của cá nhân tổng thống.

Chuyên gia Khrolenko cũng nhắc đến Pierre Picard, một khoa học gia chính trị người Pháp cho rằng: “Hướng đi chính trị của ông Trump sẽ là thỏa thuận với những cường quốc lớn, bao gồm cả Nga và Trung Quốc; đồng ý chia sẻ vai trò địa chính trị, cùng lúc duy trì hòa bình tại Mỹ trong một cân bằng thế giới mới - điều này có thể làm giảm bớt đáng kể nguy cơ các xung đột xảy ra”.

Và những khó khăn cần tháo gỡ…

Mặc dù bức tranh kinh tế NATO vẫn còn nhiều mảng tối do hệ quả của cuộc khủng hoảng tại Eurozone, nhưng việc các quốc gia thành viên tự cải thiện năng lực quốc phòng cũng được cho là điều cần thiết, trong bối cảnh các nước phải đối mặt với các thách thức an ninh như: quan hệ với Nga, đối phó với IS và khủng hoảng nhập cư.

Đức - một đồng minh quan trọng của Mỹ ở châu Âu cho rằng, chia sẻ gánh nặng với Mỹ là cách thức để các nước thành viên NATO kiểm soát khủng hoảng. Bộ trưởng Quốc phòng Đức Ursula Von Dẻ Leyen nhấn mạnh: “Lời kêu gọi của Mỹ tới Đức và châu Âu chia sẻ gánh nặng là một yêu cầu chính đáng. Nếu chúng ta muốn kiểm soát các cuộc khủng hoảng mà thế giới đang phải đối mặt như khủng bố hay đảm bảo năng lực quốc phòng của liên minh, chúng ta phải chia sẻ cùng nhau”.

Vì thế, bên cạnh vấn đề ngân sách quốc phòng, tại cuộc họp 2 ngày này, các nước thành viên NATO cũng muốn tìm kiếm một lập trường thống nhất chung của khối trong mối quan hệ với Nga. Theo đó, chương trình nghị sự của hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng NATO lần này chính là để chuẩn bị đưa ra bàn thảo tại Hội nghị thượng đỉnh NATO diễn ra tại Brussels vào tháng 5 tới, với sự tham dự của Tổng thống Mỹ Donald Trump.

Như vậy, NATO trong quá trình tồn tại và phát triển đã có những chuyển biến phức tạp, âm ỉ bên trong; Mỹ đã và đang mất dần vị trí “thống trị” trong khối do các thành viên châu Âu mạnh dần lên, khiến những bất đồng về quan điểm và cách tiếp cận các vấn đề quốc tế và khu vực.

Tuy nhiên, về bản chất, Liên minh này vẫn là trụ cột quân sự của Mỹ, châu Âu nên những thay đổi trong Liên minh từ 2010 đến nay vẫn chủ yếu mang tính chất điều hòa lợi ích các bên cho phù hợp hơn trong bối cảnh mới.