Những bước xích lại gần nhau trong quan hệ Việt - Mỹ

Vào tháng 7-1945, đã có một nhóm quân nhân thuộc lực lượng tình báo Mỹ nhảy dù xuống Chiến khu Việt Bắc, sát cánh cùng đội quân du kích Việt Minh của “Mr. Hồ” chiến đấu chống phát xít Nhật.

Số là, với mục tiêu tối thượng là giành cho kỳ được độc lập dân tộc, từ cuối năm 1944, với trách nhiệm của một lực lượng trong phe Đồng minh chống phát xít, Việt Minh đã coi Mỹ là bạn.

Ngày 2-11-1944, Trung úy phi công William Shaw thuộc Phi đội 51, Tập đoàn Không quân số 14 của Mỹ có biệt danh là Không đoàn "Phi hổ" (Flying Tiger), căn cứ đặt tại vùng Hoa Nam, Trung Quốc, lái máy bay B-25 bị quân Nhật bắn trúng, phải nhảy dù xuống Bản Ngần, xã Đề Thám, huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng và được Việt Minh cứu thoát khỏi sự lùng sục gắt gao của quân Nhật. W.Shaw được đưa về Pác Bó. Hồ Chí Minh đã tặng anh ta một bản "Chương trình Việt Minh" được Người dịch ra tiếng Anh.

Tháng 2-1945, đích thân Hồ Chí Minh đã trèo đèo lội suối, vượt hàng trăm cây số, đưa W.Shaw về Côn Minh, trao lại cho Trung tướng Claire Chenault, Tư lệnh Không đoàn 14 Mỹ, đồng thời là người đại diện cao nhất của quân Đồng minh tại khu vực. Trong dịp này, Hồ Chí Minh đề nghị Trung tướng C. Chenault công nhận Mặt trận Việt Minh là một lực lượng của phe Đồng minh. Lúc này, quân đội Mỹ đang cần nhiều tin tức tình báo do nguồn tin từ một số người Pháp “cộng tác viên” không còn nữa. Tiếp xúc với lãnh tụ Hồ Chí Minh, Tướng C.Chenault đã nhận thấy quyết tâm của một dân tộc yêu chuộng hòa bình, đứng về phe Đồng minh chống phát xít. Ông hứa sẽ đưa các nhóm chuyên gia sang giúp huấn luyện quân sự, cung cấp vũ khí, điện đài và các trang thiết bị khác cho Việt Minh.

Phía Việt Minh sẽ tăng cường lực lượng, mở rộng hoạt động du kích đánh Nhật, cung cấp thông tin tình báo và khí tượng cho Không quân Mỹ hoạt động trên chiến trường Bắc Đông Dương. Trung úy Charles Fenn thuộc Cơ quan Tình báo chiến lược Hoa Kỳ (The Office of Strategic Services - OSS), tiền thân của Cục Tình báo Trung ương Mỹ (Central Interligence of America - CIA) được giao điều phối kế hoạch hợp tác với Việt Minh. Trong dịp này, Hồ Chí Minh cũng đã làm quen với Thiếu táArchimèdes Patti, phụ trách OSS tại khu vực và được ông ta rất kính trọng. Khi lãnh tụ Hồ Chí Minh về nước, OSS đã cử hai người Mỹ gốc Hoa là Frankie Tan và Mac Shin, chuyên gia về điện đài đi theo, sau đó còn có Trung úy Dan Phelan, sỹ quan Trạm Trợ giúp không lực từ mặt đất; John, báo vụ viên của OSS cùng một số người khác sang chiến khu Việt Bắc phối hợp với Việt Minh trong sứ mạng tìm kiếm phi công Mỹ, chống phát xít Nhật.

Ngày 17-7-1945, Nhóm tình báo mang biệt danh "Con Nai" (The Deer Team) của OSS nhảy dù xuống Tân Trào. Sau khi điều chỉnh quân số, Biệt đội Con Nai có 7 người, gồm Thiếu tá Allison K.Thomas, trưởng nhóm; phiên dịch Henry Albert Prunier; Trung úy Rene Defoumeaux; bác sỹ quân y Paul Hoaglant; Thượng sỹ Lawrence Vogt; Trung sỹ kiêm nhiếp ảnh gia Aaron Squires và Thượng sỹ điện đài William Zielski. Các thành viên nhóm “Con Nai” tham gia huấn luyện quân sự, xây dựng sân bay dã chiến trong căn cứ Việt Minh. Người Mỹ đã thả dù, dùng trực thăng tiếp tế vũ khí, lương thực cho Biệt đội Con Nai và Việt Minh, trong đó có nguyên văn bản "Tuyên ngôn độc lập" của nước Mỹ theo yêu cầu của lãnh tụ Hồ Chí Minh. Viên bác sỹ của Biệt đội Con Nai còn chữa cho Cụ Hồ khỏi cơn sốt rét hiểm nghèo.

Ngày 16-8-1945, Đại đội Việt - Mỹ do Đàm Quang Trung (sau này là Thượng tướng) làm Đại đội trưởng, A.Thomas làm Tham mưu trưởng đã được thành lập, làm lễ xuất phát tiến về giành chính quyền ở Hà Nội. Dọc đường, Đại đội Việt - Mỹ đã tham gia bao vây quân Nhật, giải phóng tỉnh lỵ Thái Nguyên. Biệt đội Con Nai đã về Hà Nội sau ngày Cách mạng Tháng Tám thành công. Chiều 30-8-1945, Hồ Chí Minh đã mời người bạn cũ, Thiếu tá Archimèdes Patti đến căn phòng trên gác hai nhà 48 Hàng Ngang, đọc cho ông ta nghe dự thảo Bản Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. A.Patti đã giật mình khi nghe câu mở đầu: "Tất cả mọi người sinh ra đều có quyền bình đẳng, tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được, trong những quyền ấy có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc". Ngay tối đó, A. Patty đã điện về Mỹ: "Ngày 2-9-1945, Việt Nam sẽ tổ chức lễ Tuyên ngôn độc lập. Câu mở đầu của Bản Tuyên ngôn độc lập do Hồ Chí Minh đọc là câu mở đầu bản Tuyên ngôn độc lập của Hoa Kỳ"

Theo lệnh của Chính phủ Mỹ, Biệt đội Con Nai đã phải rời khỏi Việt Nam ngay trong tháng 9-1945.Lãnh tụ Hồ Chí Minh đã nhờ họ chuyển một bức thư cho Tổng thống Hoa Kỳ, đề nghị công nhận nền độc lập của Việt Nam và thiết lập mối bang giao tốt đẹp. Rất tiếc là bức thư Hồ Chí Minh gửi đã không được Tổng thống Hoa Kỳ trả lời. Sau khi lên làm Tổng thống Mỹ, Truman đã để cho Tổng thống Pháp Charles De Gaul quyết định số phận của Đông Dương, dẫn đến cuộc chiến tranh kéo dài 30 năm (1945-1975) với bao tổn thất về người và của cho cả hai bên.

Ngày 29-3-1973, người lính Mỹ cuối cùng rút khỏi miền Nam Việt Nam, chấm dứt 20 năm can thiệp và trực tiếp tham chiến tại đất nước ở xứ sở nhiệt đới xa lạ đầy thù hận. Ngày 30 – 4 – 1975, nước Việt Nam thống nhất, hòa bình trong những cảm xúc khó tả của nhà cầm quyền Mỹ và ngay lập tức, chính quyền Hoa Kỳ tuyên bố lệnh cấm vận với đất nước Việt Nam vừa ra khỏi cuộc chiến tranh, trên mình còn đầy thương tích với bộn bề khó khăn chồng chất.

Năm 1995, nhiều thành viên Biệt đội Con Nai cùng nhiều cựu chiến binh, nhà nghiên cứu lịch sử, chính trị gia Mỹ đã trở lại Việt Nam và hai năm sau, năm 1997, nhiều cựu chiến binh, trong đó có một số chiến sỹ Việt Nam trong Đại đội Việt - Mỹ, đã sang Hoa Kỳ dự hội thảo về quan hệ hai nước. Theo nhà sử học Dương Trung Quốc (người đã dự cả hai cuộc gặp mặt nói trên), điều đặc biệt là tất cả những người Mỹ đã cộng tác với Việt Minh tại Chiến khu Việt Bắc, được tiếp xúc với “Mr. Hồ”, sau này đều là những người bạn của nhân dân ta, tích cực phản đối cuộc chiến tranh xâm lược của Mỹ tại Việt Nam. Nhiều chính trị gia, nhà nghiên cứu lịch sử và dư luận Hoa Kỳ khi biết rằng hai nước đã từng là đồng minh trong cuộc chiến tranh chống phát xít đều tiếc cho những bước đi sai lầm của Chính phủ Mỹ sau này trong vấn đề Việt Nam.

Lịch sử đã sai lầm, lịch sử sẽ phải sửa chữa sai lầm. Nước Mỹ còn có những người biết nhìn xa trông rộng, tìm cách vượt qua quá khứ đau buồn để hướng tới tương lai tươi đẹp hơn, một tương lai có lợi cho cả hai bên trong thế giới còn nhiều bất ổn. Sau khi đắc cử, Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ Bill Clinton đã tích cực hoạt động nhằm thúc đẩy tiến trình bình thường hóa quan hệ Việt Mỹ. Cùng với nhiều cựu chiến binh trở về từ cuộc chiến tranh Việt Nam, trong đó có các Thượng nghị sỹ John McCain, John Kerry và nhiều người Mỹ, người Việt yêu chuộng hòa bình, thấy rõ lợi ích từ mối quan hệ tốt đẹp giữa hai quốc gia, Tổng thống Bill Clinton đã làm được một việc mà ông cho là có ý nghĩa nhất trong cuộc đời mình: Bình thường hóa quan hệ với Việt Nam.

Ngày 12-7-1995, gần như cùng một lúc, Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ Bill Clinton và Thủ tướng nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam Võ Văn Kiệt công bố với toàn thế giới: Hai nước Việt Nam – Hoa Kỳ bình thường hóa quan hệ, chấm dứt 20 năm đối đầu trên chiến trường và thêm 20 năm cấm vận toàn diện với Việt Nam.

Sau đó, đã có hàng chục cuộc thăm viếng lẫn nhau giữa nguyên thủ và lãnh đạo cấp cao hai quốc gia Việt Nam và Hoa Kỳ: Từ 16 đến 19-11-2000, Tổng thống Bill Clinton thăm Việt Nam; từ 19 đến 25-6-2001, Thủ tướng Phan Văn Khải thăm Hoa Kỳ; từ 16 đến 23-6-2007, Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết thăm Hoa Kỳ, từ 23 đến 28-6-2008, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng thăm Hoa Kỳ

Từ ngày 6 đến ngày 11-7-2015 (lại là tháng 7), Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã có chuyến thăm Hoa Kỳ theo lời mời từ Chính phủ của Tổng thống Barack Obama. Chuyến thăm đã thành công tốt đẹp, được đánh giá là có ý nghĩa lịch sử, mở ra trang mới trong quan hệ giữa hai quốc gia đã từng là cựu thù trong quá khứ.

Trong các ngày từ 23 đến 25-5-2016, nhận lời mời của Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, Tổng thống Hợp chúng quốc Hoa Kỳ Barack Obama đã có chuyến thăm đầy ấn tượng đến Việt Nam. Ông Obama đã có một quyết định lịch sử: Công bố dỡ bỏ hoàn toàn lệnh cấm buôn bán vũ khí sát thương với Việt Nam. Đồng thời, Tổng thống Hoa Kỳ cam kết sẵn sàng giúp đỡ Việt Nam trong các lĩnh vực quốc phòng, an ninh, kinh tế… Không chỉ có vậy, Tổng thống Hoa Kỳ còn có những lời nói, việc làm thân thiện với nhân dân nước chủ nhà: Lẩy Kiều trong những bài nói chuyện, đi ăn bún chả, thoải mái uống bia Hà Nội theo kiểu Mỹ, uống trà đá vỉa hè trong trời mưa với người dân làng cốm Vòng, công đức tại chùa ở TP Hồ Chí Minh... Hình ảnh ông Obama thân thiện, dễ gần để lại trong lòng người dân Việt Nam một mối thiện cảm sâu sắc.

Tiếc rằng kết quả chuyến thăm chưa được kịp thời triển khai trong bối cảnh Việt Nam đang phải giải quyết quá nhiều vấn đề nội bộ và quốc tế. Tuy nhiên, từ lịch sử bang giao, người ta có thể tin rằng, mối quan hệ giữa hai quốc gia vốn là cựu thù sẽ ngày càng tốt đẹp hơn, vì lợi ích của hai nước và vì những giá trị tốt đẹp chung của thời đại và của nhân loại.