Nhà báo và “những cây cầu” thông minh

Ô hay, báo chí là một cái nghề vốn được cả thế giới mệnh danh là “quyền lực thứ tư” mà sức mạnh của nó chỉ tựa như một cây cầu vô tri vô giác hay sao?

Ta cứ tạm hiểu đơn giản là trong xã hội hiện đại, báo chí là nguồn cung cấp thông tin và phản hồi ý kiến về các vấn đề của công chúng. Và như vậy, báo chí chỉ là một công cụ truyền thông, cũng có thể coi tựa như một cây cầu mà nhà tư bản kia đã đầu tư để tìm kiếm lợi nhuận.

Còn nhà báo lại khác, đó là những con người bằng xương bằng thịt, có tư tưởng cao cả, có ước vọng tốt đẹp, có kỹ năng nghề nghiệp chuyên ngành… hoạt động không mệt mỏi ở hai bên đầu cầu nhằm tìm kiếm thông tin, xử lý thông tin và chuyển thông tin qua “những cây cầu thông minh” để đến những nơi mà nhân loại mong muốn. Vì thế, tôi rất tâm đắc với khái niệm của một nhà báo nổi tiếng trên thế giới mà tôi đã ngấm ngay nó vào từng tế bào của cuộc đời mình trong suốt mấy chục năm làm báo: “Nhà báo là những người chấm ngòi bút vào nỗi đau của nhân loại”.

Thời gian càng qua đi, tôi thấy càng thấm thía. Chắc hẳn không ít người đã biết về hình ảnh các nhà báo quốc tế đã từng mạo hiểm lăn lộn ở chiến trường khắp nơi trên thế giới để săn lùng những thông tin về tội ác khủng bố, những kẻ gây ra chiến tranh, chấn động lòng người. Ở Việt Nam ta cũng vậy, biết bao nhà báo đã dũng cảm lao vào những cuộc điều tra đầy nguy hiểm và cám dỗ, phanh phui những vụ tiêu cực, tham nhũng lớn mà kết quả của nó là những vụ án trọng điểm đã và đang được đưa ra xét xử. Và không ít người trong số họ đã phải trả giá vì nghề nghiệp của chính mình.

Sứ mệnh và vinh quang của các nhà báo là như vậy. Chính bởi lẽ đó, các nhà báo chân chính bao giờ cũng cần có những tố chất cần thiết để có thể phát hiện và thông tin tất cả những “nỗi đau của nhân loại” ấy.

Tôi cho rằng, muốn phác họa tương đối chuẩn mực chân dung của nhà báo không hề dễ dàng một chút nào. Có lúc anh ta như một nhà tư tưởng, có lúc là nhà ngoại giao, có lúc lại là một thám tử, rồi có lúc lại như một nghệ sĩ, một nhà văn hóa… Nghề nghiệp bắt buộc họ phải như vậy.

Thật khó lòng trở thành một nhà báo giỏi nếu thiếu một triết lý sâu sắc mà câu nói nổi tiếng nêu trên chỉ là một ví dụ. Thử hỏi hàng chục nhà báo bị giết hại mỗi năm trên thế giới liệu có vô nghĩa cho những giá trị cao thượng của con người? Vì động cơ nào mà nhiều phóng viên viết điều tra của chúng ta thời gian qua đã quên mình trong việc phanh phui những tệ nạn xã hội? Chắc chắn tiền bạc và danh vọng không phải là mối quan tâm cốt yếu của họ.

Nhà báo còn là nhà ngoại giao, có thể nói, hiếm thấy nhà báo thành đạt nào lại thiếu tài ngoại giao. Điều cốt tử trong nghề làm báo là tư liệu, tư liệu sống và tư liệu quá khứ. Tư liệu đó nằm rải rác khắp nơi trong đời sống con người. Vậy làm thế nào để có được những tư liệu đó nếu thiếu khả năng ngoại giao? Trong thời đại bùng nổ của công nghệ thông tin, tư liệu quá khứ được con người xử lý, lưu trữ tốt hơn, nhà báo đỡ vất vả hơn trong hoạt động nghiệp vụ nhưng chúng không thể thay thế được tư liệu sống. Cũng như bữa ăn thường ngày của con người không thể thiếu thức ăn tươi sống vậy.

Chất thám tử trong mỗi nhà báo thường ít bộc lộ ra ngoài nhưng không thể thiếu. Thật nhợt nhạt và lạnh lẽo nếu trong một sản phẩm báo chí không xuất hiện những tình tiết phát hiện khám phá. Muốn làm thám tử không dễ dàng một chút nào. Anh phải có tính mạo hiểm, nhưng lại phải “lỳ đòn”, phải biết “kín mồm kín miệng”, phải biết “phớt ăng lê” nhiều điều cám dỗ, rồi lại phải có phổ kiến thức rộng để đủ phân tích, đánh giá sự kiện… Nhìn chung, đây là tố chất hóc hiểm nhất của nghề làm báo.

Chỉ có người trong nghề mới có thể hiểu được nhà báo bắt buộc phải có lượng ngôn từ phong phú và có một tài năng nhất định để sử dụng nó. Muốn hấp dẫn bạn đọc về một sản phẩm báo chí, trước hết phải biết đặt “tít” cho hay, cho ấn tượng, đó là cả một nghệ thuật. Rồi lại phải có một đoạn “mào đầu” cuốn hút, sinh động, sau nữa là việc sắp xếp các sự kiện mạch lạc, sáng tạo. Không dám so sánh với các nhà văn trong nghệ thuật sử dụng ngôn từ nhưng nhà báo cũng phải đạt được độ chuẩn mực nhất định mới có thể hoàn thành tốt công việc.

Tuy nhiên, nhà báo cũng là con người bình thường như bao người khác, cũng có yêu có ghét, cũng có những nhu cầu thường ngày về ăn, mặc, ở, đi lại… Và như vậy, họ cũng có thể mắc những sai lầm. Nhưng với sứ mạng cao cả và một quyền lực mà xã hội giao phó cho họ, quyền lực này ngày càng có vai trò quan trọng trong xã hội văn minh, thì dung lượng cho phép sai lầm của họ ngày càng hạn hẹp. Vì thế, để trở thành một nhà báo chân chính là cả một chặng đường phấn đấu gian khổ, cùng với đó là một đức hy sinh vô bờ bến.