Tranh cãi chuyện xử phạt xem bói, hầu đồng

Theo Nghị quyết mới mà HĐND TP Hà Nội vừa thông qua hôm 11/7, sẽ phạt đến 10 triệu đồng về hành vi lợi dụng lên đồng, xem bói... để trục lợi. Tuy nhiên trên thực tế, quy định này sẽ rất khó thực hiện vì đến nay vẫn chưa phân định rạch ròi đâu là lên đồng bất chính, đâu là lên đồng hợp thuần phong mỹ tục.

Trong Nghị quyết trên có nêu “Hành vi lợi dụng lên đồng, xem bói, gọi hồn, xin xăm, xóc thẻ… để trục lợi sẽ bị phạt từ 6 - 10 triệu đồng”. Hoạt động lên đồng ở đây được hiểu là các hoạt động lên đồng có tính chất mê tín dị đoan mới bị cấm và phạt tiền. Ngoài ra, chính quyền cũng sẽ tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm sung công quỹ tiền thu bất chính.

Trên thực tế, việc phân định rạch rồi đâu là lên đồng bất chính, đâu là lên đồng hợp thuần phong mỹ tục sẽ rất khó khăn. Hiện nay, cũng chưa có văn bản nào quy định thế nào là lên đồng trục lợi hay cấp phép cho việc lên đồng là đúng luật. Điều này sẽ rất khó cho việc áp dụng Nghị định vào cuộc sống.

PGS Lê Quý Đức cho rằng Nghị quyết của TP. Hà Nội sẽ khó thực thi vì ranh giới giữa lên đồng trục lợi và lên đồng phục vụ văn hóa còn rất mong manh.

Trao đổi với phóng viên, PGS. TS Lê Quý Đức (Viện Văn hóa và Phát triển) cho rằng: “Đáng ra trước khi thông qua nghị quyết này thì ban ngành, chức năng TP. Hà Nội cần phải lấy ý kiến rộng rãi của dư luận chứ không phải tự nhiên mà định ra một mức phạt được. Bởi lẽ, cần phải có quy định rõ ràng về việc xem bói, lên đồng (còn gọi hầu đồng) như thế nào là trục lợi và như thế nào là phục vụ văn hóa đời sống tâm linh. Bên cạnh đó, cũng cần xem xét mức xử phạt từng nơi ví dụ như xử phạt xem bói, lên đồng trục lợi trong chùa chiền hay tự phát mở dịch vụ mê tín dị đoan này tại gia để trục lợi”.

“Lên đồng là nghi thức hành lễ quan trọng của những người gia nhập tín ngưỡng Tứ phủ. Tín ngưỡng Tứ phủ còn sản sinh ra một thể loại âm nhạc đặc sắc, gắn bó hữu cơ với các nghi thức thờ phụng, là nghệ thuật hát văn. Từ bao đời nay, cuộc sống của nhạc sĩ thể loại hát văn luôn gắn bó mật thiết với các cuộc hầu đồng. Có rất nhiều phả hệ cung văn đồ sộ minh chứng cho sức sống mãnh liệt của hát văn trong lịch sử âm nhạc dân tộc. Do đó, để xác định ranh giới giữa lên đồng trục lợi và lên đồng phục vụ văn hóa còn rất mong manh và chưa có quy định cụ thể”, PGS Lê Quý Đức nói thêm.

PGS. TS Nguyễn Quốc Tuấn - Viện trưởng Viện nghiên cứu Tôn giáo.

Còn theo PGS-TS Nguyễn Quốc Tuấn, Viện trưởng Viện Tôn giáo thì những khái niệm được nêu trong nghị quyết như lên đồng, xem bói, gọi hồn không có nội hàm, mặt khác các quyết định chính sách pháp luật phải dựa trên điều tra xã hội.

“Ví dụ lên đồng có phải là hành vi đáng cấm hay không, vì sao lại cấm? Nghi lễ lên đồng là hành vi nằm trong một chuỗi hành vi văn hóa. Nên phải gọi hầu đồng thay cho lên đồng mới là đúng. Hầu đồng có bao nhiêu bộ phận thì anh phải xác định cho tôi. Ông cấm là cấm cái gì trong hầu đồng? Có phải là cấm hết hay không? Hầu đồng đã trở nên phổ biến, công khai trong xã hội. Một mặt cấm hầu đồng, một mặt coi chầu văn là di sản. Trong khi cho sân khấu hóa, phổ cập hóa chầu văn nhưng lại cấm hầu đồng và lên đồng. Nếu không coi là giá trị thì tại sao tôn vinh, còn mang sang cả nước ngoài?”, ông Tuấn nhấn mạnh.

Nói về việc nếu áp quy định một cách cứng nhắc, sẽ không tránh khỏi ảnh hưởng tới một nét sinh hoạt văn hóa dân gian, GS Ngô Đức Thịnh, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu văn hóa tín ngưỡng Việt Nam cho rằng: “Chưa vội nói đến tác động của nó tới người dân, mà ngay chính cơ quan chức năng cũng chưa thống nhất được trong nhận thức, hành động thì thử hỏi làm sao mà triển khai thực hiện hiệu quả được. Tôi lấy ví dụ, chầu văn được công nhận Di sản văn hóa Quốc gia rồi, hồ sơ đi UNESCO đã nằm ở Paris (Pháp) rồi, sao lại cấm lên đồng?

GS.TS Ngô Đức Thịnh cho biết: “Chỉ nên đưa ra quy định để ngăn chặn việc hầu đồng bị biến tướng thành mê tín dị đoan chứ không thể cấm”.

Còn nhớ tại một cuộc họp tổng kết bên Bộ VHTTDL mà tôi được mời tham dự, trong khi chủ trương lập hồ sơ đề nghị chầu văn là Di sản văn hóa thế giới được đại diện Bộ VHTTDL đưa ra tại buổi họp bàn, thì cùng thời điểm đó vẫn tồn tại một văn bản với nội dung cấm tổ chức, biểu diễn lên đồng. Trong khi đây là một nghi lễ quan trọng bậc nhất của đạo Mẫu, là một hình thức diễn xướng tâm linh lành mạnh. Hỏi ra, thì vị lãnh đạo đó mới "chống cháy” rằng, các bộ phận chức năng chưa cập nhật kịp để hủy bỏ văn bản”.

“Có những cái thuộc về nhu cầu văn hóa đời sống thì rất khó cấm. Bản thân Hà Nội cũng sắp tổ chức festival hầu đồng cơ mà. Chúng ta chỉ nên đưa ra quy định để ngăn chặn việc nó bị biến tướng thành mê tín dị đoan thôi”, GS Ngô Đức Thịnh nói.

Nhiều chuyên gia văn hóa cũng cho rằng, về mục đích, xử phạt những hành vi lợi dụng hoạt động lên đồng, xem bói, gọi hồn, xin xăm, yểm bùa… và các hình thức tương tự khác để trục lợi để người dân tránh khỏi những đồng cô, đồng cậu lừa đảo. Tuy nhiên cơ quản quản lý cần có những quy định rõ ràng hơn về phạm trù mê tín dị đoan và văn hóa tín ngưỡng. Quan trọng hơn cần có những tuyên truyền cụ thể đến những “ông đồng, bà cốt” biết tự chấn chỉnh việc lên đồng của chính mình để xã hội công nhận đó là một hoạt động văn hóa tốt đẹp.

Thảo Phượng