Thêm cách “trị” quan tham

Năng lượng Mới số 406

Đối thoại phòng, chống tham nhũng lần thứ 13 “Thu hồi tài sản tham nhũng - Thực tiễn Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế” do Ban Nội chính Trung ương phối hợp với Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tổ chức mới đây tại Hà Nội lại bàn thảo nhiều về thu hồi tài sản tham nhũng do kết qủa công tác này ở nước ta còn thấp. Số tài sản thu hồi được qua các vụ án tham nhũng trong năm 2014 chỉ đạt 22,3% trong tổng giá trị tài sản bị thiệt hại do tham nhũng gây ra. Vậy làm thế nào để việc thu hồi tài sản tham nhũng đạt hiệu quả cao?

Vụ trưởng Vụ 1B, Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao Trương Minh Mạnh cho rằng, việc quy định các biện pháp điều tra, phong tỏa, kê biên và tạm giữ tài sản tham nhũng phải tạo điều kiện để tịch thu và thu hồi tài sản tham nhũng. Hiện nay, việc này được thực hiện bằng các biện pháp hình sự, hành chính, kinh tế và dân sự.

Tuy nhiên, đại diện cơ quan đầu mối về thu hồi tài sản tham nhũng, Phó vụ trưởng Vụ Pháp luật quốc tế, Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Tú nhấn mạnh, việc thu hồi tài sản tham nhũng hiện nay chủ yếu thông qua hình sự nhưng không qua kết án hình sự. Việc thu hồi tài sản lại qua thủ tục hành chính theo Luật Thanh tra nhưng quy định chưa cụ thể về trình tự, thủ tục. Các quy định về thu hồi tài sản tham nhũng thông qua tố tụng dân sự chỉ mới là các quy định chung về bảo vệ quyền sở hữu và bồi thường thiệt hại ở mức nguyên tắc chung của pháp luật dân sự và tố tụng dân sự…

Trong phát hiện, chứng minh, truy tìm, thu giữ, quản lý tài sản tham nhũng gặp nhiều khó khăn do thói quen sử dụng tiền mặt, nhiều tài sản không chứng minh được nguồn gốc. Một số vụ việc không thể xử lý tội phạm tham nhũng mà chỉ có thể xử tội cố ý làm trái quy định Nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng hoặc tội danh khác. Do đó việc thu hồi tài sản tham nhũng không thể thu hồi được. Trong khi các cơ quan tiến hành tố tụng chủ yếu quan tâm xử lý tội phạm gốc là tội tham nhũng mà chưa chú ý xử lý tội phạm phát sinh như tội rửa tiền và chưa đánh vào lợi ích kinh tế của kẻ tham nhũng. Có tâm lý và thực trạng “hy sinh đời bố củng cố đời con”, nên có người chấp nhận ở tù để cho gia đình họ được hưởng lợi từ tiền tham nhũng.

Các chuyên gia lưu ý, có người phạm tội khai nhận, nộp lại tài sản tham nhũng nhưng vẫn phải chịu mức án cao nên họ chấp nhận hình phạt, không chịu khai báo, che giấu tài sản tham nhũng để hưởng lợi. Vì thế, thu hồi tài sản tham nhũng cần phải thông qua các kênh khác như kênh dân sự, hành chính. Bởi vấn đề quan trọng nhất là đánh vào kinh tế, làm triệt tiêu lợi ích kinh tế của người tham nhũng và những người liên quan để xóa bỏ tâm lý “hy sinh đời bố củng cố đời con”. Trên cơ sở đó, cần hoàn thiện pháp luật, thiết chế về thu hồi tài sản tham nhũng, quy định cụ thể trình tự, thủ tục, cách thức hợp tác giữa các cơ quan trong nước với nhau và với các cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài, nhất là về thu hồi tài sản không qua kết án.

Các chuyên gia nhận định, lỗ hổng trong thu hồi tài sản hiện nay còn xuất phát từ nhận thức cho rằng, thu hồi tài sản chỉ là phần đi kèm để giải quyết hậu quả, là khâu cuối cùng của quá trình phòng, chống tội phạm. Nghĩa vụ chứng minh của người sở hữu tài sản bất minh chưa được đề cao, nhiều người lại chưa nhận thức được thu hồi tài sản tham nhũng phải diễn ra song song, thậm chí tiến hành trước để lần ra dấu vết tội phạm, ngăn chặn, giải quyết triệt để hậu quả của tội phạm tham nhũng. Cần có biện pháp thu hồi tài sản tham nhũng, bồi thường, khắc phục những hậu quả, thiệt hại do tham nhũng gây ra đi kèm với việc đấu tranh hiệu quả với hành vi làm giàu bất chính, rửa tiền. Trong đó các biện pháp thu giữ và tịch thu nhằm thu hồi tài sản tham nhũng trong các vụ án tham nhũng là một trong các biện pháp quan trọng, tác động mạnh mẽ đến động cơ, mục đích phạm tội. Hành vi tham nhũng phải trả giá nghiêm khắc. Nhờ đó động cơ tham nhũng để hưởng lợi bất thành thì động cơ phạm tội sẽ bị triệt tiêu và ngược lại.

Biện pháp kê khai tài sản được xem là một biện pháp phòng ngừa tham nhũng và cũng là cơ sở cho việc thu hồi tài sản tham nhũng nhưng thực hiện quá hình thức nên không hiệu quả. Một đại biểu Quốc hội cho biết, bản kê khai tài sản của các quan chức cấp cao chỉ được phát cho đại biểu đọc nhanh, sau đó thu hồi nên không thể theo dõi. Thanh tra Chính phủ từng báo cáo, trong gần 1 triệu người kê khai tài sản chỉ có 5 người phải xác minh tài sản, trong đó chỉ có 1 người bị xử lý kỷ luật vì kê khai không trung thực.

Lãnh đạo Thanh tra Chính phủ thừa nhận, trong 9 giải pháp phòng ngừa tham nhũng thì giải pháp kê khai tài sản nằm trong nhóm ít hiệu quả nhất. Vì vậy, các chuyên gia đề nghị sửa Bộ luật Hình sự theo hướng tăng mức hình phạt tiền, giảm hình phạt tù có thời hạn và các hình phạt khác đối với những đối tượng tham nhũng nhưng chủ động khai báo, khắc phục hậu quả nhằm rút ngắn thời gian giải quyết vụ án, tăng khả năng thu hồi tài sản tham nhũng. Cần bổ sung biện pháp phong tỏa tài khoản tại ngân hàng, quy định cụ thể thủ tục thu hồi, kê biên tài sản.

Ngoài ra, cần hoàn thiện pháp luật về sở hữu nhằm ngăn chặn việc hợp pháp hóa quyền sở hữu đối với tài sản tham nhũng qua các giao dịch dân sự, sửa đổi bổ sung Bộ luật Hình sự để hình sự hóa 12 hành vi tham nhũng cho phù hợp với Luật Phòng, chống tham nhũng, có quy định về thu hồi tài sản trong trường hợp làm giàu bất chính, không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp của tài sản…

Theo ông Nguyễn Doãn Khánh, Phó ban Nội chính Trung ương, đối với tài sản bất minh thì không cần chứng minh người đó có hành vi lấy nó ở đâu, từ nguồn nào mà đều coi là tài sản bất hợp pháp có được từ tham nhũng và bị xử lý. Chúng ta mới chỉ xử lý đến hành vi kê khai không đúng, kê khai không đủ chứ chưa có quy định cụ thể việc xử lý nguồn gốc tài sản kê khai không hợp pháp.

Tình hình tham nhũng ở nước ta ngày càng phức tạp, đa dạng về loại hình, nghiêm trọng về tính chất và mức độ. Theo đó, số lượng tài sản do tham nhũng chắc chắn là không hề nhỏ. Điều đáng nói là số tài sản bất chính ấy lại núp bóng, chuyển hóa dưới nhiều dạng, cho nên vấn đề thu hồi tài sản tham nhũng là một vấn đề nan giải. Với thái độ cương quyết, triệt để chống tham nhũng và thu hồi tài sản do tham nhũng cần những giải pháp cụ thể như những “nắm đấm tổ hợp”.

Bên cạnh đó, cần phải xác định rõ các hình thức thu hồi tài sản tham nhũng: Thu hồi trực tiếp, thu hồi gián tiếp, thu hồi tài sản, thu hồi giá trị tài sản; cơ chế bồi thường chi phí trong quá trình thẩm định tài sản do tham nhũng mà có, cơ chế hưởng lợi (cho thi hành án, cho các cá nhân, đơn vị có quyền lợi và nghĩa vụ hay có “công” đối với công tác thu hồi, người có công phát hiện tài sản do tham nhũng mà có…). Người tham nhũng thường có chức có quyền, tham nhũng thường có tính toán và có thời gian để “chuyển hóa”, “ngụy trang” tẩu tán tài sản, thậm chí chuyển ra nước ngoài nên việc thu hồi cần phải phân định rõ ràng và được luật hóa khi nào là thu hồi trực tiếp, thu hồi gián tiếp, thu hồi tài sản, thu hồi giá trị tài sản.

Bảo Dân