Bài học tự phê bình và phê bình theo lời Bác dạy

Năng lượng Mới số 393

Trong tập hồi ký “Mái trường Công nông thuở ấy” (Nxb Lao động, 1996), ông Trần Ngọc Trác kể lại: Sáng thứ Sáu, ngày 4/10/1957, hai cán bộ Phủ Chủ tịch về trường gặp lãnh đạo bàn việc bảo vệ buổi chiều Bác về thăm. Để “đối phó”, nhà trường ra lệnh bỏ nghỉ trưa, dồn mọi lực lượng dọn dẹp, tổng vệ sinh trong ngoài nơi ăn ở, đi lại để đón Bác Hồ. Hai giờ chiều, thầy trò, cán bộ, công nhân viên đã “thiết quân luật” tại khu hội trường. Thế nhưng, Bác không vào khu hội trường mà đi tắt ra nhà bếp, khu vệ sinh, mấy lớp học, nhà ở, nhà tắm, bể nước, các vòi nước công cộng dọc lối đi đều trơ vòi không… nước. Việc này đã bị các “học viên” là cán bộ trung cao cấp phê bình gay gắt nhà trường và Bộ Giáo dục nhưng vẫn chưa khắc phục. Thứ trưởng Hà Huy Giáp đã “khai thật” với Bác… về việc mất nước máy và việc các “học viên công thần” phê phán từ Bộ đến thành phố.

Vào hội trường, Bác bước lên bục, hai tay ra hiệu im lặng giữa tiếng hô vang: Hồ Chủ tịch muôn năm… Muôn năm… Người hỏi:

- Ở đây cô chú nào nhiều tuổi và hoạt động lâu năm nhất?

Ðây đó, chỗ nọ chỗ kia thấy có mấy học viên già nhìn ngó nhau ngơ ngác. Một học viên mạnh dạn đứng lên:

- Thưa Bác, cháu ạ!

- Chú hoạt động cách mạng được bao lâu?

- Thưa Bác, từ năm 1930 ạ!

- Vậy, chú hoạt động có lâu năm hơn Bác không?

Học viên này hiểu ra, không thể thưa với Bác điều gì, thiếu nước chui xuống gầm bàn… Cả hội trường im phăng phắc. Bác đưa tay ra hiệu cho ông “học viên công thần” ngồi xuống, nhẹ nhàng hỏi:

- Trong trường có bao nhiêu học viên?

Hiệu trưởng nắm con số chiêu sinh đầu năm học thì thưa: 3.700. Hiệu phó Tổ chức lại báo cáo: 3.600. Hiệu phó phụ trách chuyên môn thì khẳng định là 3.550. Nhưng Trưởng phòng Hành chính Quản trị lại đứng lên báo cáo con số chấm cơm là 3.512 học viên.

Bác chăm chú nghe xong bèn nghiêm nét mặt: Các con số đá nhau. Thế này là “vua liêu rồi chứ chẳng còn là quan liêu nữa!”.

Cả hội trường ngỡ ngàng, lãnh đạo trường lúng túng. Bác đột ngột hỏi: “Các cô, các chú có thể đào cho Bác mỗi người một mét khối đất được không?”.

- Dạ, có ạ! Có ạ! - Cả hội trường nhất loạt đồng thanh thưa với Bác.

Bác nói tiếp:

- Thế tại sao không đào giếng lấy nước mà dùng, lại cứ ngồi mà kêu ca trách móc Ðảng bộ với cấp trên?

Cách phê bình ví von, dí dỏm mà sâu sắc, nhiều ý nghĩa, vui vẻ cả, nhưng mỗi người đều nhận ra một phần lỗi ở mình. Cuối cùng, Bác tươi cười hỏi:

- Các cô, các chú, các cháu có đồng ý như Bác phê bình không? Ai thật lòng đồng ý để sửa chữa thì giơ tay nào?

Tất cả đều giơ tay. Không khí tràn ngập niềm vui, hạnh phúc và lưu luyến của thầy trò nhà trường khi tiễn Bác ra về. Sau đó, nhà trường lo đào giếng và đủ nước sinh hoạt.

Câu chuyện về cách phê bình của Bác trở thành bài học sâu sắc. Sinh thời, Bác Hồ từng dạy: Cán bộ, đảng viên cũng là người. Phàm là con người, ai cũng có tính tốt và tính xấu. Song, đã là người hiểu biết, đã tình nguyện vào một Đảng vì dân, vì nước, đã là người cách mạng thì cần phải cố gắng phát huy những tính tốt và sửa bỏ những tính xấu. Bác lưu ý chúng ta rằng, tính xấu của một người bình thường chỉ có hại cho người  đó; còn tính xấu của một đảng viên, một cán bộ, sẽ có hại đến Đảng, có hại đến nhân dân.   

Vì vậy, cán bộ, đảng viên muốn phát triển những tính tốt, bỏ những tính xấu, phải thực hành “Tự phê bình và phê bình”.

Lần đầu tiên Bác Hồ nói đến tự phê bình trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” vào năm 1947: Mỗi cán bộ, mỗi đảng viên, mỗi ngày phải tự kiểm điểm, tự phê bình, tự sửa chữa khuyết điểm như mỗi ngày phải rửa mặt mình, có như thế thì trong Đảng sẽ không có bệnh mà Đảng sẽ mạnh khỏe vô cùng.

Phát biểu trong phiên họp Hội đồng Chính phủ tháng 11-1950, Bác nói: Tất cả chúng ta phải thi hành phê bình và tự phê bình một cách liên tục và thật thà… Có thế, ta mới tiến bộ… Nhưng nhận lỗi chưa đủ, phải kiên quyết sửa lỗi.

Đến năm 1951, Bác Hồ viết bài “Tự phê bình” đăng trên Báo Nhân dân số 09 ra ngày 20/5/1951. Theo đó, tự phê bình là “Thật thà nhận, công khai nhận trước mặt mọi người những khuyết điểm của mình để tìm cách sửa chữa”. “Tự phê bình là nêu ra ưu điểm và vạch ra khuyết điểm của mình”.

Bác cho rằng, không tự phê bình là có bệnh mà giấu bệnh. Giấu bệnh thì bệnh càng nặng, đến khi quá nặng, không thể chữa được nữa thì chết. Giấu khuyết điểm thì khuyết điểm càng to, đến khi to quá, không sửa chữa được nữa thì mọi việc điều hỏng. Đến tháng 7/1951, Bác Hồ lại viết về vấn đề “Phê bình” đăng trên Báo Nhân dân số 16 ra ngày 12/7/1951. Bác viết: “Tiên trách kỷ, hậu trách nhân”. Nghĩa là: Trước hết phải tự phê bình, sau đó phải phê bình người khác. Người lý giải về phê bình rất thâm thúy: “Thuốc đắng thì dã tật, nói thật thì được việc. Nói thật tức là phê bình”. “Phê bình là nêu ra ưu điểm và vạch ra khuyết điểm của đồng chí mình”. Bác xem khuyết điểm cũng như một chứng bệnh, phê bình là thuốc để chữa bệnh khuyết điểm.

Sợ phê bình, cũng như có bệnh mà giấu bệnh, không dám uống thuốc. Để đến nỗi bệnh ngày càng nặng, không chết thì “cũng la lết quả dưa”.

Trên Báo Nhân dân số 45 ngày 14/2/1952, Bác Hồ cho đăng bài “Tự phê bình và phê bình”. Bác viết: “Tự phê bình và phê bình là phải thật thà vạch khuyết điểm. Có lỗi mà không vạch ra khác gì người có bệnh mà không chịu khai với thầy thuốc. Làm nhiều công việc thì khó mà hoàn toàn tránh khỏi khuyết điểm. Cho nên phải dùng cách tự phê bình và phê bình để giúp nhau sửa chữa, để cùng nhau tiến bộ”.

Muốn tự phê bình và phê bình có kết quả, cán bộ các cấp, nhất là cán bộ cao cấp phải làm gương trước. Người chỉ rõ: Trong khi thực hiện phê bình và tự phê bình phải nêu rõ ưu điểm, khuyết điểm. Tức là phải làm sao cho tất cả mọi người trong cơ quan, đơn vị tự giác, thật thà nêu hết những ưu điểm, khuyết điểm của mình. Trong khi nêu khuyết điểm phải nhằm vào tư tưởng, lề lối làm việc, kết quả công việc chứ không nhằm vào cá nhân.

Ngày 3/2/1969, đúng kỷ niệm 39 năm Ngày thành lập Đảng, một lần nữa Bác nhắc đến vấn đề tự phê bình và phê bình trong tác phẩm: “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” đăng trên Báo Nhân dân số 5409. Các đồng chí Tố Hữu, Hoàng Tùng, Vũ Kỳ kể lại rằng, ý tưởng của Người khi viết tác phẩm này là quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng. Sau Bác bảo rằng, các chú đa số nên Bác đồng ý sửa lại đầu đề là Nâng cao đạo đức cách mạnh, quét sạch chủ nghĩa cá nhân. Tuy nhiên, rất nhiều lý lẽ, luận giải mà các đồng chí chuẩn bị cho Bác viết đều không làm Người hài lòng và Bác thể hiện tác phẩm này theo cách nghĩ, cách nói của Bác như bây giò chúng ta đã có và làm theo.

Suy ngẫm những điều Bác dạy về tự phê bình và phê bình càng thấy, lâu nay, chúng ta làm chưa tốt. Đây đó vẫn còn “tranh công đổ tội” và “diệt” nhau bằng miếng võ phê bình hiểm độc sau khi cài bẫy hại đồng đội, đồng chí. Lại có kiểu phê bình ve vuốt để tâng công. Thiếu sót và sai lầm trong tự phê bình đang làm suy giảm lòng tin của dân đối với Đảng cần khắc phục.

Bảo Dân