Mai vàng Yên Tử

Khu di tích danh thắng Yên Tử từ lâu vốn nổi tiếng với một hệ thống kiến trúc các chùa, am, tháp có ý nghĩa về lịch sử và giá trị tâm linh từ bao đời để lại. Không chỉ có vậy, đến Yên Tử những ngày cận kề xuân này, ta còn được thỏa sức mà trải lòng hòa quyện với cảnh vật thiên nhiên, được ngắm và hít thở thứ hương thơm lan tỏa đến nhẹ nhàng và thanh khiết từ một loài hoa có tên là mai vàng. Mai vàng Yên Tử độc đáo, tượng trưng cho sự cao thượng, vinh hiển, cao sang và may mắn… mỗi khi tết đến, xuân về.

Độc đáo nơi đất thiêng

Trong một chuyến công tác đến Quảng Ninh, qua câu chuyện, người bạn đồng nghiệp bảo với tôi rằng: “Gần tết lên Yên Tử “săn” mai vàng nhé”. Lời rủ rê ấy khiến tôi cứ khó mường tượng xen chút hoài nghi. Mai vàng nở rộ vào đúng dịp tết ở miền Bắc đã hiếm, huống chi chốn núi non thanh tịnh, nơi khí hậu khắc nghiệt, vắng bóng dáng con người mà lại có thứ mai vàng nở vào đúng dịp xuân?

Ý nghĩ đó thôi thúc tôi tìm về vùng địa linh Yên Tử (thị xã Uông Bí, Quảng Ninh), nơi đây vẫn hiển hiện phong cảnh non nước hữu tình. Qua thời gian, chứng tích lịch sử, văn hóa quý báu vẫn còn nguyên giá trị. Có lẽ ngoài những thứ đó, ngày nay người ta còn biết đến Yên Tử bởi một loài cây mai vàng độc nhất vô nhị nơi đây. Đem câu hỏi thắc mắc đến với những người dân nơi đây, sự kỳ vọng về một loài cây quý hiếm là có thể.

Chúng tôi vui mừng hơn khi biết rằng nơi đây vẫn tồn tại một rừng mai vàng tự nhiên quý giá. Trong đó có những gốc mai cổ thụ có tuổi đời ngót nghét 800 năm, như một chứng nhân lịch sử oai hùng, đồng thời biểu tượng cho nét văn hóa tâm linh của ông cha ta ở một giai đoạn đất nước hưng thịnh. Nói như vậy để khẳng định cho việc sự xuất hiện của cây mai vàng ở Yên Tử do chính bàn tay của con người.

Hành trình tìm về cuội nguồn và gốc tích của loài cây này, từ bao đời người dân vẫn tương truyền câu chuyện rằng, thời đó Phật hoàng Trần Nhân Tông khi đến đây tu luyện và sáng lập thiền phái Phật giáo Trúc lâm Tam tổ đã mang theo giống mai tôn quý thanh cao này về trồng. Có lẽ vì thế mà mai ở Yên Tử còn được gọi là “đại lão hoàng mai”. Ngàn đời xưa, con người ta cũng đã biết hướng đến cái đẹp tinh túy của trời đất hòa quyện với thiên nhiên.

Mai vàng quý nơi vùng đất Yên Tử

Mất nửa ngày đường mới đến được vùng phân bố chủ yếu của cây mai vàng tại 2 khu vực ở chùa Đồng trên đỉnh Yên Tử và làng Tây Sơn (Đông Triều). Quả không ngoa như lời đồn đại, trăm nghe không bằng một lần được chứng kiến. Mục sở thị tại các điểm như thác Vàng, thác Bạc, khe Chè, dốc Hẩy có độ cao chừng 900m so với mực nước biển là những đám rừng mai vàng chạy dọc theo các khe suối với số lượng lến đến cả 100 cây. Những cây mai vàng cổ thụ vươn cao chọc trời, đường kính từ 40-50cm, tỏa mùi hương thơm phảng phất và khoe sắc vàng rực trước tiết xuân lạnh nơi chốn núi rừng xanh thẳm này.

Mai vàng Yên Tử sinh trưởng trong nền khí hậu có nhiệt độ thấp về mùa Đông. Đây là yếu tố đầu tiên tạo nên sự khác biệt về mặt hình thái cây mai vàng ở vùng đất này so với mai vàng ở các vùng khác. Hoa mai vàng nở theo từng chùm, một cây có rất nhiều chùm. Ngoài ra hoa mai Yên Tử có mùi thơm nhẹ rất đặc trưng, có màu vàng sáng và có 5 cánh. Đó chính là những vẻ đẹp và riêng của mai vàng Yên Tử. Trong khi đó mai vàng ở miền Nam hoa có nhiều màu (vàng sáng, vàng nhạt…), hoa có giống 5 cánh, giống nhiều hơn hoặc ít hơn 5 cánh và không nở theo chùm.

Cứ mỗi độ xuân về, ai cũng muốn sở hữu phần về mình một cây hay một nhánh mai vàng để cầu lộc, cầu an cho năm mới. Càng quý hơn khi những cây mai vàng ấy trên đỉnh núi vùng đất thiêng Yên Tử. Rời Yên Tử khi xuân sắp gõ cửa mọi nhà mà lòng đầy quyến luyến. Hương sắc loài hoa ấy như níu kéo bước chân tôi ở lại… hay hẹn một lần xuân sau lại ghé.

Bảo tồn nguồn gien quý

Cây mai vàng Yên Tử thuộc cùng loài Ochna integerrima (Lour.) Merr). Với những đặc tính vốn có, mai vàng Yên Tử được các giới chuyên gia, các nhà nghiên cứu khoa học trong và nước đánh giá đây là một nguồn gien quý đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng bởi tác động của thiên tai và con người nên cần được bảo vệ và nhân giống.

Hoa Mai vàng được nhân giống tại vườn nghiên cứu do nhóm TS Đặng Văn Đông

Khi đời sống vật chất ngày một no đủ thì con người bắt đầu hướng đến những giá trị tinh thần. Đó cũng là nguyên do làm xuất hiện thú chơi cây cảnh trong mỗi dịp xuân nở rộ. Từ lâu, cây mai vàng Yên tử được các giới đại gia săn lùng ráo riết. Biết được nhu cầu thị hiếu, người dân quanh vùng đất Yên Tử linh thiêng này đua nhau vào rừng khai thác cây mai vàng đem về bán.

Theo anh Nguyễn Mạnh Thắng, người dẫn đường cho chúng tôi tìm đến những khu rừng còn sót lại cây mai vàng cho biết, cách đây độ dăm bảy năm, trên những bìa rừng nơi chúng tôi đang đứng như khe Chè, thác Bạc là bạt ngàn những cây mai vàng cổ thụ. Cứ đến dịp xuân, đứng từ phía xa xa cũng thấy cả một khoảng điểm màu của hoa mai rất đẹp. Vậy mà, những năm gần đây nhiều cá thể mai vàng biến mất do nạn khai thác trộm của dân. Dọc trên những cung đường rừng nơi chúng tôi đi qua là chi chít những hào sâu, hố to, thi thoảng lại bắt gặp một số gốc cây mai vàng mà bọn lâm tặc chưa vận chuyển đi được. Đó là những “chứng tích” còn sót lại mà hàng nghìn cây mai vàng bị đào trộm.

Anh Thắng cho biết thêm, thời điểm hiện tại giá mỗi cây mai vàng Yên Tử “săn” được ở rừng giao động từ 3-5 triệu đồng. Nếu săn được cây có thế dáng long hay những hình thù lạ, kỳ quái, bắt mắt thì giá trị của nó gấp lên nhiều lần. Các lái buôn cây cảnh chủ yếu như ở Hà Nội, Quảng Ninh, Hải Dương đến thu gom rồi dùng ôtô vận chuyển vào ban đêm để qua mặt lực lượng chức năng ở địa phương. Chính vì vậy, mai vàng Yên Tử đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng.

Chia sẻ với chúng tôi, TS Đặng Văn Đông, Viện Khoa học Nông nghiệp (Bộ NN và PTNT) cho biết, số lượng cá thể cây mai vàng trên vùng núi Yên Tử không còn nhiều, công việc bảo tồn và nhân giống loài cây cảnh này gặp rất nhiều khó khăn và chi phí tốn kém. Được biết, miền Bắc nước nước ta vốn không trồng được mai vàng, muốn có mai vàng phải vận chuyển từ miền Nam ra nên chi phí rất tốn kém và không giữ được lâu do mai không thích nghi được với thời tiết miền Bắc. Đứng trước những thách thức ấy, mong muốn, ấp ủ thực hiện đề tài khoa học “Nghiên cứu bảo tồn lưu giữ và phát triển giống hoa Mai vàng Yên Tử” luôn thôi thúc TS. Đông. Ông Đông, người chủ nhiệm đề tài nghiên cứu đã cùng với những cộng sự của mình bắt tay ngay vào công việc để “cứu” lấy giống mai vàng Yên Tử từ cuối năm 2007 đến giữa năm 2010.

Bằng các thí nghiệm nhân giống cây mai vàng Yên Tử: nhân giống bằng phương pháp ghép cây mai vàng trên gốc mai vàng miền Nam, ghép cây mai vàng trên gốc đào và phương pháp râm cành. Nhiều phương pháp được thực hiện nhưng kết quả cho thấy biện pháp nhân giống mai vàng Yên Tử cho kết quả tốt nhất là ghép cây mai vàng Yên Tử trên gốc mai vàng miền Nam. Với sự tham gia của các chuyên gia thực vật của Trường đại học Nông nghiệp Hà Nội, cán bộ điều tra của Viện Nghiên cứu Rau Quả và cán bộ kiểm lâm địa phương. Sau 32 tháng dày công miệt mài, nhóm nghiên cứu đã thành công trong việc nhân giống bằng phương pháp ghép mắt mai vàng Yên Tử vào gốc mai vàng miền Nam và áp dụng các biện pháp kỹ thuật để cây mai này nở hoa vào đúng dịp tết. Phương pháp nhân giống này sẽ cho ra những cây mai vàng sinh trưởng khỏe, nhanh ra hoa và hoa có mùi thơm.

Kết quả đáng ghi nhận là nghiên cứu rất thành công trong kỹ thuật điều khiển hoa mai vàng Yên Tử nở đúng dịp tết Nguyên Đán. Các kỹ thuật tác động bao gồm: Sốc khô vào ngày 15-9 âm lịch; Phun chất kích thích N-Spray-Grow từ khi sốc khô đến trước vặt lá 7 ngày (phun 10 ngày/lần); Cắt bỏ toàn bộ lá trước tết nguyên đán 55 ngày.Kết quả nghiên cứu của đề tài đã được Sở Khoa học Công nghệ tỉnh Quảng Ninh nghiệm thu và đánh giá đạt loại xuất sắc. Các nhà khoa học đã tiến hành ghép các cành bánh tẻ được lấy từ các cây mai Yên Tử đầu dòng với các gốc mai vàng miền Nam. Kết quả cho tỉ lệ bật mầm sau 3 tháng đạt trên 95%, tỉ lệ cây ghép sống đạt 85%.

Thành công bước đầu, dịp xuân Canh Dần 2010, trong vườn nghiên cứu của Viện tại xã Thượng Yên Công (Uông Bí) đã có 2.500 cây mai vàng Yên Tử nở hoa đón tết và phục vụ du khách đến với Hội xuân Yên Tử tham quan. Việc nhân giống thành công mai vàng Yên Tử giúp chủ động tạo được một nguồn hoa đẹp với số lượng lớn và duy trì được nguồn giống quý hiếm này. Mỗi khi xong dịp tết, người dân hay những người chơi hoa vẫn có thể trồng lại cây mai vàng để có cây phục vụ tết năm sau.

Được biết, trong phạm vi nghiên cứu Đề tài khoa học “Nghiên cứu bảo tồn lưu giữ và phát triển giống hoa Mai vàng Yên Tử”, Viện Nghiên cứu rau quả đã trồng được 10.000 cây mai vàng Yên Tử giống với giá thành là 40.000 đồng/cây giống và đang chuẩn bị nhân giống tiếp 12.000 cây mai vàng nở hoa vào mùa Xuân năm 2012 này.

Để mai vàng Yên Tử, loài quý hiếm có giá trị về kinh tế cũng như đời sống tâm linh thì hơn ai hết các ngành hữu quan địa phương tỉnh Quảng Ninh cần có các biện pháp nghiêm ngặt bảo tồn những cây mai vàng Yên Tử tại vùng rừng núi Yên tử. Để loài hoa này xứng đáng là kết tinh tượng trưng cho thịnh vượng, cao sang trường tồn cùng dân tộc.