Đâu phải cứ hài là… nhảm!

Có tục mới thành… hài?

Việc sử dụng ngôn ngữ có phần dung tụctrên các sân khấu kịch, chương trình hài hay các vở diễn đã không quá xa lạ với khán giả. Rất nhiều nghệ sĩ vẫn hay dùng những ngôn ngữ này như một cách để chọc cười khán giả, hay nói văn chương hơn là “phù hợp với tuổi tác, bối cảnh của nhân vật”, để ngôn ngữ hài đến với khán giả dễ dàng và có độ phủ sóng rộng hơn. Trong số đó, có nhiều nghệ sĩ tên tuổi như Hoài Linh, Xuân Hinh, Tự Long, Quốc Anh…

Ví dụ như trong phim hài “Không hề biết giận”, Tự Long vào vai một phú ông hống hách, chuyên bắt nạt và chơi xỏ đầy tớ là Xuân Bắc. Những câu thoại như “Mả mẹ mày”, “mả cha mày” được sử dụng triệt để như một cách ăn nói đặc trưng của lão phú ông hách dịch. Có lẽ cách dùng từ này mới có thể phản ánh đúng thực tế, đúng bản chất nhân vật, nhưng nó vô tình lại khiến thẩm mỹ và văn hóa dùng từ bị kéo xuống.

Trấn Thành trong vở kịch Tô Ánh Nguyệt remix

NSƯT Hoài Linh là một danh hài, song anh cũng không ít lần bị phản ánh vì cách dùng từ ngữ khi diễn xuất. Cụ thể là nghệ sĩ hay mang những từ ngữ dung tục ngoài đời sống lên sân khấu như “Cái mả cha nhà mày”, “tiên sư bố nhà mày”… Không ít người khó chịu với những ngôn ngữ không được trau chuốt và có phần “bậy bạ” này.

Có lần, danh hài Hoài Linh từng giải thích, từ xưa ông bà mình đã đúc kết những cái tục thanh thành những bài thơ hay, tuy tục nhưng nghe ra rất đời và rất thanh. Chọc cười khán giả vốn đã là việc khó và sẽ càng khó hơn nếu chỉ sử dụng những câu thoại bình thường. "Ví dụ như tôi đóng vai một bà bán gà ngoài chợ, tôi phải sử dụng ngôn ngữ “chợ búa” và phải dữ dằn như một bà bán gà thứ thiệt mới ra được vai diễn. Tuy nhiên, cũng phải nói là mình dữ nhưng vẫn trong chừng mực”, danh hài phân tích. 

Gần đây, MC Trấn Thành đã “dính” án phạt 32.5 triệu đồng bởi tiết mục hài cải biên từ tuồng cổ “Tô Ánh Nguyệt” thành một tiểu phẩm hài được gọi là “Tô Ánh Nguyệt remix” và biểu diễn trên sân khấu Thúy Nga Paris By Night. 

Trước và sau án phạt này, những bức xúc từ phía dư luận với việc làm này của Trấn Thành cũng chưa hề “giảm nhiệt”. Nhiều ý kiến cho rằng, Trấn Thành và êkip không những vi phạm bản quyền vở cải lương mà còn xúc phạm đến một tượng đài sân khấu vì cố soạn giả cải lương Trần Hữu Trang từng nhận giải thưởng Hồ Chí Minh. Và dù Trấn Thành lên tiếng xin lỗi, vẫn còn nhiều ý kiến không đồng tình, họ cho rằng cách xin lỗi của anh chưa đủ thành tâm và có phần qua loa.

Đừng cười hềnh hệch cả ngày!

Có thể nói, đây là thời trăm thứ hài đang đua nhau nở rộ trên truyền hình, từ các gameshow thi thố đến các chương trình, đặc biệt là trong các khung giờ vàng. Nhiều ý kiến còn cho rằng chỉ cần mở ti vi, các danh hài nhảy bật ra, văng tục, chớt nhả hay biến thành “trai cong” õng ẹo để khán giả được cười, được giải khuây.

Tuy nhiên càng ngày, tiếng cười ấy càng thiếu đi độ sáng tạo, tinh tế và nhiều thêm cái tục, cái nhảm nhí.

Về vấn đề này, nghệ sĩ Chí Trung đã chỉ ra những yếu tố quan trọng để tạo nên những tiếng cười trong sáng, đó là phông văn hóa, vốn tri thức tốt, thẩm mỹ tốt và tính công dân - điều sẽ chi phối hành động và kiểm soát lời ăn tiếng nói với mọi người.

Nghệ sĩ hài Chí Trung

Nghệ sĩ nhấn mạnh: “Cơ thể con người có 100 chỗ để cù, chỗ nào cũng có thể chọc cười được nhưng tôi chọn cù vào tri thức, cù vào những điều sạch sẽ và tiếng cười từ ngực trở lên. Những người khác có thể chọn cách gây cười khác, cù vào chỗ khác. Không nói ai hay ai dở, mỗi người có một gu khác nhau. Để làm một ngôi nhà đẹp, trước hết nền móng phải vững chắc. Nền móng vững chắc trong nghệ thuật sẽ giúp người nghệ sĩ xây dựng được một bộ lọc tốt và tự tạo ra “kháng thể” cho mình.

Nghệ sĩ Phạm Bằng – gương mặt thân quen của chương trình “Gặp nhau cuối tuần” nhận xét rằng, thị trường hài nhảm đang chiếm “thế thượng phong” so những tác phẩm hài thực sự. Đó là tiếng chuông cảnh tỉnh đối với tất cả vì một thời gian dài chúng ta không quan tâm đến nghệ thuật hài và bỏ mặc cho nó tự phát triển.

"Hài là nghệ thuật mang tiếng cười sảng khoái và sâu sắc đến cho khán giả chứ để người ta cười nhếch môi, nhếch mép thì dễ lắm nhưng tiếng cười ấy không có giá trị. Tôi tâm niệm, đằng sau tiếng cười phải để khán giả nhận ra sự sâu sắc, thâm thúy và cả thông điệp mà người nghệ sĩ muốn truyền tải. Tiếng cười phải hàm chứa ý tưởng về con người, về cuộc đời, đó là nghệ thuật hài thực sự” nghệ sĩ Phạm Bằng nói.

Phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, sân khấu hài hiện nay thiếu vắng những kịch bản có giá trị về phương diện thẩm mỹ và giáo dục. Đội ngũ diễn viên tham gia nhiều khi không được tập luyện bài bản. Đó là lý do khiến sân khấu hài, cả miền Nam lẫn miền Bắc nhìn thì có vẻ sôi động nhưng vốn 'bão hòa".

Phải thừa nhận rằng, sau thời gian làm việc mệt mỏi thì được giải trí, được cười thỏa thích, nhất là vào những ngày cuối tuần là nhu cầu chính đáng. Song, điều này không có nghĩa công chúng “dung túng” cho sự nhí nhố của hài nhảm trên các show truyền hình hiện nay. Về điều này, nghệ sĩ Chí Trung cũng bày tỏ lo ngại rằng những chương trình, gameshow “vớ vẩn” đôi khi sẽ ru ngủ, làm người ta quên đi thực tại và quên đi những điều cần phải trau dồi, nhất là với lớp trẻ.

Bài 2: Đỉnh cao của hài là... bi!