Cải tạo hồ, ao ở Hà Nội: Chuyện dài chưa có hồi kết

Cao chạy xa bay chỉ vì sống gần hồ

Có mặt tại một số hồ, ao là “trọng điểm ô nhiễm” trong những ngày nắng nóng, chúng tôi mới thực sự cảm thông, thậm chí còn có phần… bái phục người dân sống xung quanh đó.

Công nhân đang tiến hành hút nước, làm sạch hồ Ngọc Khánh vào ngày 9-5-2016

Trưa ngày 5-5-2016, chúng tôi có mặt tại hồ Ngọc Khánh. Từ phía đường Nguyễn Chí Thanh đã ngửi thấy mùi “thum thủm” trong gió. Rẽ vào đường Phạm Huy Thông, mùi hôi thối ngày càng nồng nặc bốc lên. Bình thường, ven hồ có hàng chục quán cà phê, ngày nào cũng nườm nượp khách thì hôm nay chẳng ai bảo ai đều được dọn sạch, gọn gàng. Sau khi đã cài… ba lớp khẩu trang ai nấy mới dám tiếp cận lòng hồ. Mặt hồ bị bao phủ bởi lớp màng xanh đen thẫm, những dòng nước đen ngòm từ các miệng cống chảy ra. Chỉ đứng được khoảng vài phút tôi vội vàng chạy cho xa.

Bà Trịnh Thị Kim Ngân, số nhà 38, đường Phạm Huy Thông bức xúc: “Trước đây, hồ Ngọc Khánh rất trong lành. Thế nhưng, khoảng một tháng trở lại đây, chúng tôi không biết nguyên nhân vì sao mà nước hồ đặc xanh lại rồi bốc mùi vô cùng khó chịu”.

Mặc dù kinh doanh cà phê, nhưng quán của bà Ngân phải đóng hết cửa để tránh thứ mùi đáng sợ ấy. Không chỉ các hộ dân có nhà ở đối diện với hồ phải chịu cảnh ô nhiễm không khí bủa vây, ngay cả những hộ dân ở cách xa hồ đến gần trăm mét cũng phải đóng cửa từ sáng đến tối để tránh mùi.

Chị Hoàng Thị Thoa, trú tại ngõ 36 đường Phạm Huy Thông kể rằng, từ khoảng đầu tháng 4, cư dân ven hồ đã bắt đầu ngửi thấy mùi thum thủm. Rồi càng ngày mùi xú uế càng nặng. Cho đến đầu tháng 5 thì không ai có thể chịu đựng được nữa. Dù có đóng tất cả cửa chính, cửa sổ, lỗ thông gió… thì cái mùi kinh khủng ấy vẫn cứ len lỏi vào từng căn phòng, từng ngách nhỏ trong nhà. Có gia đình đã phải… sơ tán đến nhà người thân ở quận khác. Một số hộ dân ở cách xa hồ đến gần trăm mét cũng phải đóng cửa từ sáng đến tối.

Ông Hoàng Minh (trú tại ngõ 535 phố Kim Mã) than thở: Dù nhà ông cách hồ đến mấy trăm mét, song cũng bị ảnh hưởng tình trạng ô nhiễm. “Đói khát còn nhịn được một vài ngày, đằng này không ai nhịn thở được quá một phút. Cứ tình trạng này thì có khi chúng tôi phải bán xới mà đi thôi các anh ạ”

Khó mà nhận ra được đây là hồ Linh Quang

Chung số phận với hồ Ngọc Khánh là hồ Linh Quang (phường Văn Chương, Đống Đa). Nhiều năm nay người dân sống tại đây phải chịu sự ô nhiễm trầm trọng. Cũng ít ai còn nhận ra được đây là một cái… hồ nữa. Mặt hồ gần như bị che khuất bởi các loại bèo tây, cây dại và nhiều nhất là rác thải sinh hoạt hằng ngày. Thậm chí, người dân ở đây còn tận dụng mặt hồ để chăn nuôi gia cầm, nuôi cá khiến hồ bốc mùi xú uế. Diện tích hồ cũng ngày càng bị thu hẹp bởi những hộ dân ven hồ cố tình lấn chiếm dựng lều tạm.

Chị Nguyễn Thị Phương, nhà ở ven hồ kể với chúng tôi. Cực chẳng đã mới phải bám trụ tại đây, nhưng lúc nào nỗi lo bệnh tật cũng rình rập. Cách đây mấy năm, Phúc (anh họ của chị Phương) bỗng dưng bị đau bụng đi ngoài. Uống đủ thứ thuốc không khỏi. Đến khi không chịu nổi gia đình đành đưa anh vào bệnh viện khám. Hóa ra anh bị nhiễm khuẩn tả. Cùng trong thời gian đó, riêng phường Văn Chương có tới 6 trường hợp bị nhiễm tả. Còn cả quận Đống Đa thì có tới 105 ca nhiễm tiêu chảy cấp trong vòng một tháng.

Cách hồ Linh Quang vài trăm mét, hồ Văn Chương (nằm giữa ba phường: Văn Chương, Thổ Quan và Hàng Bột) rộng hơn 1,3ha, hằng ngày vẫn tiếp nhận nước thải từ các hộ dân và hộ kinh doanh ven hồ. Đây có lẽ là một trong số những hồ ô nhiễm nhất Hà Nội. Nước hồ màu xanh đục, xung quanh miệng cống có mùi hôi, nổi váng trắng và bốc mùi nồng nặc vào mùa hè.

Dự án… rùa bò

Thống kê của Trung tâm Nghiên cứu môi trường và Cộng đồng (CECR) - Liên hiệp các hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam - cho thấy: Tính đến cuối năm 2015, tổng số lượng ao, hồ ở Hà Nội là 112 với tổng diện tích mặt nước hồ là 6.969.305m². Có 11 hồ có dấu hiệu ô nhiễm, 8 hồ ô nhiễm nặng và 6 hồ ô nhiễm rất nặng. Có thể kể đến như: Hồ Văn Chương, hồ Linh Quang, hồ Thiền Quang, hồ Kim Liên, hồ Ba Mẫu, Ao Phủ… Bên cạnh các ao, hồ còn có các sông cũng trong tình trạng tương tự như: Kim Ngưu, Tô Lịch…

Người dân ven hồ Ngọc Khánh khốn khổ bởi mùi xú uế nồng nặc bốc lên từ hồ sau khi được cải tạo!

Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến ô nhiễm môi trường là vì nước thải sinh hoạt từ cống nhỏ chảy thẳng ra các sông, hồ này. Rồi cơ man là rác thải sinh hoạt trôi nổi trên mặt nước do các hộ dân xung quanh vứt xuống sông, hồ. Chính từ những ô nhiễm này đã làm gia tăng nồng độ các chất hữu cơ, nó làm mất khả năng tự làm sạch của sông, hồ và khiến cho nước ở các sông, ao, hồ bẩn đục.

Ông Trương Mạnh Tiến, Chủ nhiệm Câu lạc bộ Ao, hồ Hà Nội cho rằng, do nước xả thải sinh hoạt không qua xử lý đã đổ thẳng xuống các ao, hồ, kênh rạch khiến nhiều ao, hồ gần như hoàn toàn “chết”. Trong những năm qua, chính quyền thành phố đã có nhiều giải pháp, đầu tư cải tạo, kiên cố hóa bờ, cải tạo mặt nước, song vẫn không xuể.

Hiện ở Hà Nội còn hơn 50 hồ chưa được cải tạo. Môi trường các hồ này đang ô nhiễm nghiêm trọng. Biến hồ thành… ruộng, có hồ nước qua nhiều năm lắng cặn, không được nạo vét, dân xung quanh bèn cấy rau muống. Vì vậy, diện tích ao, hồ trên địa bàn thành phố bị thu hẹp dần. Trước tình hình dịch bệnh thường xuyên bùng phát, dân cư sống ở cạnh hồ bị ô nhiễm không chỉ phải chịu đựng mùi trong không khí rất khó chịu, mà họ phải đối mặt với bệnh tật lây lan, với chuột, muỗi, gián và nhiều vi khuẩn gây bệnh khác.

Từ tháng 7-2009, HĐND TP Hà Nội đã ra Nghị quyết thông qua Đề án “Nhiệm vụ và các giải pháp xử lý ô nhiễm môi trường bức xúc trên địa bàn thành phố Hà Nội”.  Sau đó, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội triển khai chương trình thử nghiệm xử lý ô nhiễm nước sông, hồ trên địa bàn thành phố. Các ao, hồ được chọn để tìm giải pháp hồi sinh môi trường, chất lượng nước trong giai đoạn đầu được kể đến là: Hồ Ngọc Khánh, Xã Đàn, Hai Bà Trưng, Kim Liên, Thanh Nhàn 1, Thanh Nhàn 2B, Văn Quán, Võ Quán, Đền Lừ, ao đình Ngọc Hà và hồ Dài. Đây là những hồ thuộc loại ô nhiễm nghiêm trọng nhất.

Sau khi đã được cải tạo hồ Ngọc Khánh vẫn bốc lên mùi hôi thối

Sở Tài nguyên và Môi trường đã thí điểm lựa chọn nhiều công nghệ khác nhau mang lại kết quả tốt. Biện pháp chủ yếu là sử dụng các chế phẩm vi sinh, chế phẩm sinh học rắc xuống mặt hồ để làm giảm chỉ số ô nhiễm hoặc kết hợp với các bè nuôi một số loại thực vật thủy sinh như lục bình, thủy trúc… giúp cải thiện đáng kể chất lượng nước hồ.

12 năm đằng đẵng trôi qua, nhưng chỉ riêng việc cải tạo hồ Linh Quang gần như vẫn… dậm chân tại chỗ. Theo một vị lãnh đạo UBND quận Đống Đa, Dự án Xây dựng hạ tầng kỹ thuật xung quanh hồ Linh Quang (Đống Đa, Hà Nội) đã được UBND Thành phố Hà Nội phê duyệt tại Quyết định số 4563/QĐ-UB ngày 10-4-2004 với Tổng mức đầu tư 130,912 tỉ đồng. Ngày 9-10-2007, UBND thành phố Hà Nội đã có Quyết định số 4022/QĐ-UB về việc phê thu hồi 46.168,8m² đất và mặt nước tại phường Văn Chương - quận Đống Đa giao cho Sở Giao thông công chính được giao thực hiện Dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật xung quanh hồ Linh Quang bao gồm 10.566m² đất thổ cư và 35.200m² mặt nước.

Dự án trên giấy là thế, nhưng thực hiện gặp rất nhiều khó khăn, vướng mắc, chưa biết đến bao giờ mới có thể giải quyết. Đầu tiên là  khối lượng công tác giải phóng mặt bằng (GPMB) của dự án rất lớn bao gồm 237 hộ dân trong đó có 140 hộ dân thuộc diện di dời phải bố trí tái định cư. Ban đầu dự án do Sở Giao thông Hà Nội thực hiện từ năm 2004, nhưng đến năm 2008 được chuyển tiếp cho Sở Xây dựng Hà Nội và trải qua đến ba lần thay đổi đơn vị đại diện Chủ đầu tư (BQL trực tiếp quản lý Dự án) nên mất nhiều thời gian trong quá trình chuyển tiếp, bàn giao.

 Khi bắt đầu triển khai GPMB của dự án thì hồ Linh Quang lại bị nhiễm khuẩn dịch tả nên không thể tiến hành điều tra, kiểm đếm. Xung quanh khu vực hồ phần lớn là đất chưa được cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, diện tích đất qua các thời kỳ có rất nhiều thay đổi vì thế công tác xác nhận nguồn gốc đất gặp rất nhiều khó khăn. Có nhiều hộ dân có nhà nằm trong khu vực GPMB nhưng cho người khác thuê lại, nên rất khó khăn để thu thập hồ sơ, giấy tờ, điều tra và ký biên bản.

Bên cạnh đó, khi có công bố quy hoạch và Chủ đầu tư kết hợp với UBND phường Văn Chương đã thông báo công khai đến các hộ dân, vẫn còn rất nhiều trường hợp tiếp tục lấn chiếm lòng hồ, khiến hiện trạng liên tục bị thay đổi. Thêm vào đó, rất nhiều trường hợp tranh chấp, dẫn đến khiếu kiện kéo dài. Ngoài ra cứ qua mỗi năm lại có sự thay đổi về cơ chế chính sách Giải phóng mặt bằng, về đơn giá bồi thường, hỗ trợ do đó tổ công tác phải cập nhật và điều chỉnh lại phương án cho người dân.

Mới đây, UBND TP Hà Nội tiếp tục có thông báo về việc cải tạo hồ Linh Quang. Việc di rời một số hộ dân lấn chiếm xây nhà tạm đã được triển khai. Chớ vội yên tâm, bởi để biến hồ thành một không gian xanh, không ô nhiễm như Dự án thì còn phải chờ thêm dài dài.

Bao giờ cho đến… trong lành?

Trở lại hồ Ngọc Khánh vào chiều ngày 9-5-2016, mùi xú uế từ hồ đã giảm đáng kể so với những ngày trước đây. Được biết, sau khi có phản ánh của người dân BQL Dự án cải tạo hồ đã cho hút nước từ hồ Ngọc Khánh cũng như vớt tảo chết. 

Ông Nguyễn Hoa Trung, Phó chủ tịch UBND phường Ngọc Khánh, quận Ba Đình, Hà Nội thừa nhận, tình trạng mùi xú uế nồng nặc bốc lên từ hồ Ngọc Khánh đã ảnh hưởng đến cuộc sống của người dân xung quanh hồ. Trước những bức xúc của dân, chiều 4-5, UBND phường Ngọc Khánh đã mời BQL Dự án thoát nước Hà Nội cùng chủ đầu tư dự án cải tạo hồ Ngọc Khánh tới làm việc để tìm nguyên nhân, đưa ra các giải pháp xử lý.

Và oái oăm thay, tình trạng này lại xuất hiện đúng sau đợt BQL Dự án thoát nước Hà Nội tiến hành cải tạo hồ. Đây cũng là một trong số những dự án tốn kém không ít kinh phí của thành phố. Tháng 2-2016, BQL dự án đã đề nghị phường tiếp nhận bàn giao sau cải tạo. Tuy nhiên, do một số hạng mục của hồ chưa hoàn thành nên phường chưa nhận bàn giao.

Trưa ngày 19-5, chúng tôi tiếp tục trở lại hồ. Mặc dù mùi hôi thối có giảm, song khu vực ven hồ từ số nhà 18 đến 66 đường Phạm Huy Thông vẫn đặc quánh tảo, rác rưởi đen ngòm. Người dân ở đây vẫn tiếp tục phải chống chọi với không khí ô nhiễm trầm trọng ấy.

Cải tạo môi trường các ao hồ ở Hà Nội, lời giải cho bài toán đang ở trong tay các nhà chức trách.