Bài học từ sự đồng thuận

Từ bài học alumin…

Trước đây, các dự án alumin tại Tây Nguyên trong quá trình chuẩn bị và triển khai đã vấp phải những ý kiến trái chiều. Không ít ý kiến gay gắt đề xuất dừng dự án, doanh nghiệp đứng trước sức ép lớn khi hàng nghìn tỉ đồng đã đầu tư. Hơn thế nữa, Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) đã điều động hàng trăm cán bộ, kỹ sư, công nhân từ vùng mỏ đến đây. Họ mang theo cả gia đình, đặt trọn niềm tin với vùng đất mới.

Có thể nói, thời điểm đó, khó khăn lớn nhất là chưa có sự đồng thuận trong dư luận. Sự lo lắng của các nhà khoa học cũng là chính đáng và cần thiết, nhất là đối với các dự án lớn lần đầu tiên được triển khai tại nước ta. Chỉ có điều, các thông tin được truyền tải đến với xã hội đôi khi chưa đầy đủ, gây hiệu ứng không tốt.

Thử nghiệm bóc đất tầng phủ tại Dự án khai thác mỏ sắt Thạch Khê Hà Tĩnh năm 2010

Tuy nhiên, với quyết tâm của Chính phủ và các bộ, ngành, đặc biệt là TKV đã tiếp thu, lắng nghe các ý kiến, chắt lọc thông tin và từng bước thận trọng triển khai, điều chỉnh phù hợp với thực tế, khắc phục kịp thời những sơ suất của một tổ hợp còn rất mới mẻ ở Việt Nam. Đồng thời, do thị trường alumin biến động, có thời điểm giá giảm sâu, trong khi vốn đầu tư của dự án lớn, chủ yếu vay ngoại tệ. Do vậy, tỷ giá biến động cũng làm cho các khoản trả lãi vay cao. Thực tế, nhiều dự án khác như các nhà máy nhiệt điện đốt than do TKV đầu tư xây dựng cũng có thời điểm phải chịu lỗ hàng trăm tỉ đồng do biến động từ tỷ giá. Khó khăn là vậy nhưng cho đến nay, dự án đã hiện rõ một bức tranh sáng màu.

Tính đến nay, Dự án alumin Tân Rai (Lâm Đồng) đã rút ngắn thời gian lỗ kế hoạch và có lãi ngay trong năm 2017. Dự án alumin Nhân Cơ (Đắk Nông) đã đưa vào vận hành thương mại. Cả 2 dự án đều đã hoạt động ổn định, đạt công suất thiết kế, tạo nhiều việc làm cho hàng nghìn lao động, tạo nguồn thu ngân sách không nhỏ cho địa phương.

Nghĩ về sắt Thạch Khê

Từ góc nhìn tích cực về các dự án alumin do TKV triển khai, mới thấy Dự án sắt Thạch Khê (Hà Tĩnh) còn thuận lợi hơn nhiều. Bởi Thạch Khê là mỏ sắt lớn nhất Đông Nam Á, với trữ lượng khoảng 544 triệu tấn. Theo đánh giá, tổng sản lượng quặng khai thác từ mỏ sắt Thạch Khê có thể đạt mức 370-400 triệu tấn.

Trước kiến nghị dừng dự án, ở góc độ người trong cuộc, Giám đốc Công ty Cổ phần sắt Thạch Khê (TIC) Nguyễn Quốc Hưng cho rằng, vấn đề ở đây là tính hiệu quả của dự án. Trước tiên, phải khẳng định đây là mỏ sắt rất tốt. Đó là “chiếc bánh mỳ” cho cả ngành công nghiệp luyện kim đen mà chúng ta đang phát triển. Hiện chúng ta vẫn đang phải nhập khẩu quặng sắt. Dự kiến từ nay đến năm 2020, chúng ta cần 15,5-18 triệu tấn. Trong khi quặng sắt manhetit này phải nhập khẩu hoàn toàn nên không có lý gì chúng ta không khai thác.

Một trong những lo lắng lớn nhất của các nhà khoa học là công tác bảo vệ môi trường, cũng như lo ngại về bùn đỏ tại Tây Nguyên. Tuy nhiên, công tác bảo vệ môi trường của Dự án sắt Thạch Khê đã được lập chi tiết rất kỹ lưỡng với hai hội đồng thẩm định cấp quốc gia. Thậm chí, TIC còn mời thêm tư vấn độc lập của châu Âu thẩm định bên cạnh những báo cáo nghiên cứu của Viện Ghiprodura (Nga). Việc điều chỉnh dự án, lập thiết kế kỹ thuật để xin ý kiến góp ý, thẩm tra, thẩm định kéo dài tới 5 năm (từ tháng 11-2011 đến tháng 3-2016). Ngoài ra, lo lắng về vốn cũng đã được giải tỏa khi TIC cơ cấu lại cổ đông, chỉ để lại những cổ đông có đủ năng lực.

Theo tính toán, thời gian hoàn vốn của dự án trong khoảng 9,5 năm; nộp ngân sách trên 1.200 tỉ đồng/năm trong giai đoạn 1, giai đoạn 2 trên 2.400 tỉ đồng/năm; giải quyết cho 3.490 lao động trực tiếp…

Phía trước còn rất nhiều việc phải làm, vấn đề cốt lõi ở đây có lẽ chính là sự quyết tâm và ý chí triển khai dự án, đặc biệt là sự đồng thuận của cả trong và ngoài TKV.