ASEAN cần một “luật chơi” mới để đấu với Trung Quốc

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị tham dự Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN - Trung Quốc ngày 25/7 tại Lào

Nếu so với bản tuyên bố hồi tháng 6/2016 của Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN- Trung Quốc tổ chức tại Vân Nam (bị thu hồi vì có sức ép của Bắc Kinh) thì tuyên bố chung ngày 25/7 của Hội nghị ngoại trưởng ASEAN lần thứ 49 (AMM-49) diễn ra tại thủ đô Vientiane của Lào được coi là một thành công.

Tuyên bố tại Lào của ASEAN bày tỏ hết sức quan ngại về những diễn biến gần đây cũng như hiện nay tại Biển Đông. Mặc dù không trực tiếp nhắc đến Trung Quốc, nhưng tuyên bố ghi nhận những quan ngại của một số bộ trưởng về các hành động cải tạo và leo thang các hoạt động tại khu vực, điều đang gây xói mòn lòng tin, làm gia tăng căng thẳng và có thể hủy hoại hòa bình, an ninh và ổn định tại khu vực.

Tuy nhiên, điều đáng nói là tuyên bố chung này không hề nhắc đến quan điểm của ASEAN đối với phán quyết của Tòa trọng tài về vụ kiện đường lưỡi bò giữa Philippines và Trung Quốc ở Biển Đông.

Hôm 14/7, một nhà ngoại giao ASEAN (xin được giấu tên) cho biết khối này đã không thể đưa ra tuyên bố gì liên quan tới phán quyết của Tòa trọng tài hôm 12/7 trong vụ Philippines kiện Trung Quốc ở Biển Đông. Nhà ngoại giao ASEAN nói với hãng Channel News Asia rằng họ không thể ra tuyên bố vì áp lực từ phía Trung Quốc.

Hội nghị AMM-49 là cuộc họp mặt đầu tiên của ASEAN sau khi Tòa trọng tài quốc tế ở La Haye ra tuyên bố bác bỏ những tuyên bố chủ quyền không có cơ sở của Trung Quốc trên hầu hết Biển Đông.

Bất đồng trong việc đưa ra quan điểm của ASEAN về vụ kiện trên vào tuyên bố chung của AMM-49, theo như nguồn tin của Kyodo từ các nhà ngoại giao có thông tin trực tiếp về những thảo luận kín trong cuộc họp tại Vientiane, thì do các nhà ngoại giao Campuchia kiên quyết yêu cầu các nước thành viên không nhắc tới phán quyết của tòa quốc tế chống lại Trung Quốc trong tuyên bố chung.

Do đó trong thông cáo chung ra ngày 25/7, các ngoại trưởng ASEAN đã tránh không đưa ra những chỉ trích gay gắt về tuyên bố chủ quyền rộng lớn của Trung Quốc trên Biển Đông và không đề cập tới Bắc Kinh.

Trả lời hãng tin Bloomberg ngày 25-7, một chuyên gia hàng đầu về Đông Nam Á Ian Storey, Viện nghiên cứu ISEAS của Singapore không ngạc nhiên về thái độ rụt rè của ASEAN. Nhưng chuyên gia Tang Siew Mun thuộc viện nghiên cứu Đông Nam Á của Singapore mạnh mẽ chỉ trích thái độ của Campuchia khi cho rằng chẳng việc vận động đề ngăn cản đưa tranh chấp Biển Đông vào bản tuyên bố chung làm rạn nứt đoàn kết của ASEAN. Điều nguy hiểm nằm ở chỗ Phnom Penh không nhìn thấy tầm mức nghiêm trọng của vấn đề và cũng không có ý thức về mặt chiến lược của quyết định này. Thái độ thuần phục Trung Quốc của Campuchia đe dọa đến tương lai của ASEAN và qua đó là cả một mảng quan hệ giữa các quốc gia Đông Nam Á với nước láng giềng to lớn sát cạnh là Trung Quốc, từ các vế kinh tế đến thương mại, chiến lược.

Theo chuyên gia này, Campuchia cần hiểu rằng, Phnom Penh là một thành viên của ASEAN và phải xác định vị trí của mình là đứng ở bên trong hay bên ngoài Hiệp hội này. Nếu đã là thành viên thì Campuchia phải tỏ thái độ liên đới với các nước còn lại của ASEAN, tránh gây thêm đổ vỡ trong cùng một gia đình. Điều nguy hiểm thứ hai, là Trung Quốc đang mở rộng ảnh hưởng đến khu vực Đông Nam Á và ảnh hưởng đó không chỉ dừng lại ở Campuchia.

Bình luận về việc phán quyết của tòa trọng tài hoàn toàn không được nhắc tới trong tuyên bố chung của hội nghị SAEAN tại Lào, John Blaxland, một chuyên viên cao cấp và chuyên gia về an ninh của Trường Đại học Quốc gia Úc, nói rằng cuộc họp không chỉ là một phép thử cho ASEAN mà còn cho cả Trung Quốc. Chuyên gia này nói các phương diện chính trị, kinh tế và xã hội của ASEAN sẽ tiếp tục nhưng trong một thế yếu hơn. Ông cho rằng tương lai của khối này hiện đang đứng trước rủi ro bởi các mối quan hệ giữa các nước có tuyên bố chủ quyền ngày càng trở nên mong manh hơn và tình thế ngày càng trở nên nguy hiểm hơn.

Ông Blaxland giải thích thêm rằng trong khi các vấn đề về hàng hải ít được Lào và Campuchia chú ý, thì các thành viên khác của hiệp hội như Việt Nam và Philippines lại có thể tìm cách tăng cường những tuyên bố hàng hải của họ thông qua các mối quan hệ mật thiết với Mỹ và các cường quốc có cùng quan điểm như Nhật, Úc và Ấn Độ.

Trung Quốc đã thể hiện được ảnh hưởng đối với khối ASEAN khi làm cho tuyên bố chung này biểu lộ sự hợp tác của Bắc Kinh trong vấn đề ủng hộ “hòa bình, ổn định, tin cậy lẫn nhau và tự chủ” về vấn đề Biển Đông.

Cuối cùng, theo các nhà phân tích mặc dù có được tuyên bố về Biển Đông song hội nghị ASEAN lần này tại Vientiane có thể coi là thất bại và có lẽ đã đến lúc ASEAN cần nhanh chóng thay đổi luật chơi trong nội bộ, tránh để một quốc gia có thể dùng quyền phủ quyết, bắt chẹt cả khối Đông Nam Á phải nghe theo.