5 nguyên nhân khiến chứng khoán thế giới lao dốc

Bảng điện tử hiển thị chỉ số chứng khoán sụt giảm của Trung Quốc tại khu trung tâm tài chính Hồng Kông, ngày 25/8/2015

Ngày đen tối của chứng khoán thế giới

Ngày 24/8 được gọi là “Ngày thứ Hai đen tối” vì toàn bộ các thị trường chứng khoán thế giới đều giảm mạnh.

Chỉ số tổng hợp ở Thượng Hải giảm gần 9%, trong lúc chỉ số Topix của thị trường Tokyo sụt giá nhiều nhất trong 5 ngày kể từ khi xảy ra trận động đất và sóng thần hồi tháng 3/2011. Chỉ số Hằng Sinh ở Hồng Kông giảm 25% so với mức cao nhất hồi tháng 4/2015. Những chỉ số lớn của Mỹ giảm 3% hoặc hơn khi phiên giao dịch đóng cửa hôm 24/8, những chỉ số ở châu Âu giảm khoảng 3%...

Lý giải tình trạng này, báo Les Echos (chuyên về kinh tế) dẫn lời các chuyên gia nêu ra 5 lý do: 1) Tăng trưởng giảm tại Trung Quốc. 2) Biến cố Thủ tướng Hy Lạp đột ngột từ chức, cùng với nhiều cuộc bầu cử sắp diễn ra tại Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha hay Thổ Nhĩ Kỳ, khiến giới đầu tư lo ngại. 3) Khủng hoảng giảm phát treo lơ lửng với động thái đồng nhân dân tệ hạ giá nhẹ. Nếu tiếp tục xu hướng này sẽ làm suy yếu đồng tiền của nhiều quốc gia đang trỗi dậy. 4) Khả năng Ngân hàng trung ương Mỹ điều chỉnh lãi suất vào tháng 9 tới và 5) Cho dù kinh tế Mỹ đã phục hồi, và châu Âu bắt đầu đã khởi sắc, tình hình khó khăn tại các nước đang trỗi dậy, đè nặng lên một loạt khu vực kinh tế cơ bản (xe hơi, năng lượng, thiết bị, đồ xa xỉ…).

Trong 5 nguyên nhân trên thì đáng kể nhất, theo đánh giá của tất cả báo chí Pháp, là xuất phát từ Trung Quốc.

Với Le Figaro, “khủng hoảng chứng khoán Trung Quốc khiến các sàn chứng khoán thế giới hốt hoảng”, còn Libération nhận định trên trang nhất “Sụp đổ thị trường chứng khoán Trung Quốc là mối đe dọa lớn”, hay Les Echos cho rằng: “Thị trường chứng khoán sụp đổ” và “Trung Quốc thổi làn gió lo sợ tới các thị trường tài chính”.

Libération đặt ra câu hỏi “khủng hoảng chứng khoán Trung Quốc liệu có phải là dấu hiệu báo trước một cuộc khủng hoảng toàn cầu mới? trong bài phân tích “Hiệu ứng bông tuyết”. Theo tờ báo, hiện tượng sụt giảm mạnh hiện nay đã được dự báo trước từ nhiều năm nay và phản ánh rõ nét sự tăng trưởng bất cân bằng. Một nhà nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Tiềm năng và Thông tin quốc tế (CEPII) nhận định rằng từ giai đoạn phát triển dễ dàng nhờ các quỹ đầu tư lớn và công nghiệp hóa được thúc đẩy mạnh, Trung Quốc hiện đang rơi vào giai đoạn phức tạp hơn. Và nền kinh tế thứ hai của thế giới khó lòng mà duy trì được tốc độ tăng trưởng trước đây.

Từ những năm 2000, đầu tư là động cơ phát triển của nền kinh tế Trung Quốc. Thế nhưng, nguồn đầu tư này đang giảm dần, buộc Bắc Kinh phải tập trung vào phát triển tiêu thụ nội địa, song cũng từ đó, quốc gia này lại tích tụ thêm nhiều “bong bóng” mới. Trước hết là “bong bóng” bất động sản, chiếm tới 15% GDP. Nếu bong bóng này vỡ sẽ gây hậu quả nghiêm trọng hơn nhiều so với vỡ bóng bóng bất động sản tại Tây Ban Nha, chiếm 13% GDP của nước này.

Tiếp theo là bong bóng chứng khoán. Tại sàn chứng khoán Thượng Hải lớn nhất Trung Quốc, tích lũy vốn tại đây tăng từ 500 tỉ USD lên 6.500 tỉ USD vốn từ tháng 6/2014 đến 6/2015. Để tránh việc vốn đầu tư tăng thêm, tháng 6 vừa qua, Bắc Kinh đã siết chặt điều kiện giao dịch, trước khi nới lỏng trở lại vào ba tuần sau đó, sau khi 3.000 tỉ USD vốn bốc hơi. Từ đó, chính phủ đã ba lần liên tiếp phá giá đồng nhân dân tệ. Điều này chứng tỏ sự thất bại của chính sách tăng trưởng dựa trên nhu cầu và phân phối tín dụng tràn lan. Chính sách này không chỉ gây lo ngại trong nội bộ Trung Quốc, mà còn kéo theo cả thị trường thế giới.

Cuộc đại khủng hoảng được báo trước?

Sẽ có hai lĩnh vực bị ảnh hưởng trong quá trình toàn cầu hóa là thương mại và tài chính. Về mặt thương mại, dễ dàng nhận thấy rằng nếu nền kinh tế Trung Quốc chững lại thì sẽ gây ảnh hưởng mạnh tới giá nguyên vật liệu và tới các nước xuất khẩu chúng, trong đó có các nước Canada, Úc, Brazil, Nga, nhưng cũng phải tính tới những nước xuất khẩu năng lượng như các quốc gia vùng Vịnh hay Nigeria và Algeria. Chỉ riêng Ấn Độ có thể thoát được vì có nền kinh tế dịch vụ và cũng là một nước nhập khẩu năng lượng. Xuất khẩu của Trung Quốc đã giảm 8% từ đầu năm nay. Về mặt tài chính, các thị trường cổ phiếu sụp đổ và sẽ còn làm sụt giảm nhu cầu tiêu thụ và đầu tư, khiến các nhà đầu tư không dám chuốc lấy rủi ro.

Các nhà kinh tế học lo ngại chính tâm lý lo sợ của chính quyền Trung Quốc, sẵn sàng sử dụng mọi biện pháp để ngăn việc tăng trưởng chững lại. Nhưng theo họ, Bắc Kinh có thể gây ra một cuộc khủng hoảng, song lại chỉ ảnh hưởng gián tiếp tới nước này, mà các nền kinh tế đang phát triển khác tại châu Á mới là những nước bị ảnh hưởng trực tiếp và nặng nề.

Theo nhận định của giới chuyên gia, giữa một châu Âu không tăng trưởng và một Trung Quốc đang có dấu hiệu xuống dốc, mọi điều kiện báo động một sự suy sụp toàn cầu mới đều đã hội tụ. Dù khó có thể dự đoán được quy mô về cuộc khủng hoảng sắp tới, nhưng nó cũng sẽ nghiêm trọng như cuộc khủng hoảng xảy ra vào năm 2008, vì các nước đã dốc hết sức lực để vực dậy từ sau sự kiện này.

Cho tới nay, cuộc khủng hoảng mới chỉ bắt đầu trên thị trường chứng khoán, nhưng hoàn toàn có thể nhanh chóng trở thành cuộc khủng hoảng tín dụng như hồi năm 2008, vì mất lòng tin nên không ai hay tổ chức nào muốn cho vay tiền. Như vậy, nó sẽ lập lại vết của cuộc khủng hoảng tín dụng năm 2008 và những nước đang phát triển sẽ là những nạn nhân đầu tiên. Cách đây 7 năm, cuộc khủng hoảng xảy ra tại trung tâm của chủ nghĩa tư bản là Mỹ, giờ nó tác động tới một trong những lá phổi là Trung Quốc.